پاشنه آشیل دولت ها

تدبیر24»فرهنگ و اقتصاد ارتباطی مستقیم و تنگاتنگی با یکدیگر دارند به طوری که بدون رسیدگی به موضوع های اقتصادی و بهبود معیشت جامعه، بالندگی فرهنگی امری دشوار به نظر می رسد. این مساله در منطقه های محروم و کم بضاعت بیشتر از دیگر بخش ها مشهود است و باید دانست فقر و حاشیه نشینی زمینه های ایجاد بسیاری از معضل ها و نابسامانی های اجتماعی را فراهم می سازد اما برخی بر این باورند که در کنار رسیدگی به اوضاع اقتصادی و معیشتی باید اقدام های اجتماعی و فرهنگی نیز به طور همزمان و با هدف تقویت این ابعاد در منطقه های محروم و دور افتاده صورت گیرد.

اختصاص مکان هایی برای مشارکت فرهنگی و اجتماعی مردم، ساخت مدرسه، ورزشگاه ها و سالن های ورزشی، برگزاری مسابقات فرهنگی- ورزشی، برگزاری اردوهای علمی و آموزشی، تاکید بر ساخت و تجهیز کتابخانه، تشکیل دوره های مختلف آموزشی و ... از جمله اقدام های سازنده و کمک رسان به رشد فرهنگی نواحی محروم است.

آنچه برای آبادانی هر منطقه محرومی باید در اولویت قرار گیرد، توجه به مسایل بهداشتی و درمانی این قشر از جامعه است. در همین راستا بر پایه گزارش های مرکز آمار ایران در دولت یازدهم، 2 هزار و 500 خانه بهداشت و مرکز جامع سلامت روستایی ایجاد و 6 هزار و 200 طرح بهداشتی نوسازی شده‌ است. افزون بر آن نزدیک به 5 هزار و 749 پزشک عمومی، متخصص و فوق تخصص در 301 شهر محروم مستقر شده‌اند و با اجرای طرح تحول سلامت نیز مشکل های موجود در مسیر بیمه و درمان بخش عمده ای از این جمعیت برطرف شد.

همچنین این دولت علاوه بر توجه به این مسایل، دسترسی روستاییان و ساکنان منطقه های نیازمند به اینترنت و فضای مجازی را نیز امری لازم دانست. از همین رو با وجود برخی مخالفت ها مبنی بر این که اینترنت جزو اولویت های منطقه های روستایی نیست، دست کم 27 هزار روستا در این چهار سال به اینترنت پرسرعت مجهز شدند.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا برای بررسی راهکارهای ارتقای سطح فرهنگ در منطقه های محروم و کم برخوردار با «امیرمحمود حریرچی» جامعه شناس، مددکار اجتماعی و استاد دانشگاه و «بهناز بابازاده» مسوول آموزش دبیرستان ها در منطقه دشتیاری چابهار و شهرستان سراوان این انجمن به گفت وگو پرداخت.

** ایرنا: چگونه می توان فرهنگ نواحی ضعیف و کم برخوردار کشور را ارتقا بخشید و در این زمینه به آنان یاری رساند؟
*** حریرچی: اصلی ترین راهکار در این زمینه همکاری و همسویی با مسوولان است. یعنی خود ساکنان این مناطق بایستی احساس نیاز به تغییر داشته باشند تا بتوان با همکاری و هم افزایی به آنان یاری رساند. بنابراین جریان محرومیت زدایی فرایندی دوجانبه محسوب می شود و باید دانست برای دستیابی به توسعه باید همه بخش های کشور به صورت یکسان در این فرآیند پیشرفت کنند، بنابراین در مرحله نخست بایستی محرومیت زدایی در دستور کار قرار بگیرد. در این راستا افراد مناطق محروم باید مسوولان را در نیازسنجی ها یاری و به کمک آنها اولویت ها را مشخص کنند. بخشی از این محرومیت زدایی مربوط به موضوع های فرهنگی است که بایستی ریشه های آن مشخص شود. به عنوان مثال ازدواج در کودکی و سن پایین در این منطقه ها رواج دارد برای حل این بحران نخست باید دلیل های آن را پیدا کرد، سپس درباره آسیب های فردی و اجتماعی آن به مردم منطقه های محروم آگاهی رسانی کرد و در نهایت راهکارهای مناسب با حل مشکل های فرهنگی در دستور کار قرار گیرد.

*** بابازاده: برای توانمندسازی فرهنگی منطقه های محروم نخست باید تعریفی از فرهنگ ارایه شود، در این زمینه تعریف های متفاوتی وجود دارد اما نوع عام تر آن عبارت است از ارزش هایی که اعضای یک گروه معین دارند، هنجارهایی که از آن پیروی و کالاهای مادی که تولید می کنند. بسیاری از منطقه هایی که ما آنها را ضعیف می دانیم در بسیاری از حوزه ها همچون صنایع دستی، موسیقی، زبان و ادبیات و... از فرهنگی غنی بهره می برند. البته باید به این امر توجه داشت که همه مقوله های فرهنگی در این منطقه ها مترقی نیست و ضرورت دارد، بخشی از سنت ها و فرهنگ های پیشین که عامل باز دارنده رشد و بالندگی هستند، تغییر کنند. برخوردار بودن، مساوی با فرهنگ بودن نیست اما بر پایه هرم سلسله مراتب نیازهای مزلو(این نظریه در ارتباط با نیازهای اساسی انسان است) تا وقتی نیازهای ابتدایی که بیشتر فیزیولوژیک یعنی زیستی اند، همچون خوراک، پوشاک، سلامت، مسکن و امنیت تامین نباشد، نیازهای عالی تر مانند عزت نفس، اخلاق، مهارت، موفقیت و....محقق نخواهد شد. از این رو واضح است که رفع نشدن نیازهای ابتدایی، فرصت لازم برای کسب و شکوفایی توانایی های انسان را فراهم نمی کند و نبود این فرصت به فقر منجر می شود. بنابراین، تغییر بخشی از سنت ها و فرهنگ های غیرمترقی و بازدارنده و ارتقای بخش های پویا و سازنده آنها تنها با فراهم کردن دسترسی به آموزش با شکل های مختلف امکان پذیر است به شرطی که امید به زندگی و حداقل درآمد برای زندگی وجود داشته باشد.

** ایرنا: مهمترین گام برای تقویت فرهنگ هر جامعه‌ای توجه به زیرساخت‌های آن محسوب می شود. برای ارتقای فرهنگ منطقه های محروم وجود چه زیرساخت هایی لازم و ضروری است؟
*** حریرچی: بهترین زیرساخت ها در این زمینه ایجاد محیط هایی است که امید به آینده را در این منطقه ها افزایش می دهد که مهم ترین آن ساخت مدرسه به شمار می رود. در قانون ایران آموزش اجباری تا 15 سالگی اجرا می شود اما شاهدیم بیشترین ترک تحصیل ها و کودکان کار و خیابان که آموزش های لازم را ندیده اند از منطقه های محروم هستند. سواد و تحصیل در رشد و توسعه فرهنگی تاثیر چشمگیری دارد. از این رو زمانی که خانواده های بخش های محروم جامعه توان تامین مخارج فرزندان را نداشته باشند این مسوولیت بر عهده دولت و حاکمیت است که به توانمندسازی این افراد بپردازد. پس می توان گفت مهم ترین زیرساخت، مدرسه سازی و آموزش محسوب می شود. از طرف دیگر مهارت افزایی جوانان در این منطقه ها و برنامه ریزی برای افزایش امید امری موثر و مهم در محرومیت زدایی و فرهنگ سازی است.

*** بابازاده: تقویت زیر ساخت های فرهنگی تنها به موضوع های سخت افزاری محدود نمی شود، اگرچه وجود این نوع بسترها لازم است اما کافی نیست و حتی در صورت نیاز باید با نیاز سنجی و مشارکت جمعی ایجاد شوند. از طرفی نگاه از بالا که تعیین کند، چه امکاناتی برای منطقه های محروم ایجاد شود، دید درستی نیست. جامعه محلی، بیش از هر فرد و مقامی به نیازهای خود واقف است و باید با روش ها و فرآیندهایی که همه جامعه(مرد، زن، جوان، پیر) در آن تصمیم گیری می کنند به نیاز ها و اولویت ها دست یافت. این شیوه خود موجب توانمندسازی، ایجاد عزت نفس، احترام به خود، از میان رفتن تبعیض(جنسیتی و قومی)، تقویت کار گروهی و تصمیم سازی جمعی این افراد می شود.

** ایرنا: برخی معتقدند که نخست باید فقر و محرومیت ریشه کن شود تا اقدام های فرهنگی به نتیجه برسد و به باور شماری دیگر از کارشناسان اقدام های محرومیت زدایی و فرهنگی باید به موازات هم انجام پذیرد. شما به کدام یک از این نگاه ها باور دارید؟
*** حریرچی: این 2 امر باید به موازات یکدیگر انجام شوند اما به این شرط که در جامعه امید ایجاد کند. محرومیت زدایی و اقدام های فرهنگی همانند 2 بال هستند که هیچ یک بدون دیگری توان ایجاد تغییر را نخواهند داشت.

*** بابازاده: جامعه های کمتر برخوردار همچون دیگر جوامع، یک دست و در یک طبقه نیستند. در این منطقه ها برخی افراد حتی شناسنامه ندارند، از کمترین حقوق هم برخوردار نیستند و در فقرمطلق به سر می برند و همین طور افرادی که از امکانات متوسط و برخی هم بالاتر برخوردارند. باید مشخص کرد که جامعه هدف کدام است. به طور قطع، برای دسته نخست، تامین حداقل ها برای زندگی ضروری تر است اما دسته دوم همزمان با ارتقای سطح معاش می توانند از آموزش ها دیگری برخوردار شوند که موجب توانمند سازی آنها شود.

** ایرنا: اقدام های فرهنگی چه ارتباطی با کاهش یا افزایش آسیب های اجتماعی دارد؟
*** حریرچی: فقر ریشه تمامی آسیب های اجتماعی است. به این معنی که به دنبال فقر و محرومیت، فرهنگ فقر گسترش می یابد و این مهم همان آسیب های اجتماعی به شمار می رود. برای مهار این آسیب ها باید فقر از میان برداشته شود و تا زمانی که این عامل از میان نرود، فرهنگ فقر که مهمترین آنها ناامیدی است، برچیده نخواهد شد.

*** بابازاده: اقدام هایی که به رفع کمبودها، بهبود شرایط زندگی و برطرف کردن نگرانی از زندگی آینده منجر شود، می تواند از آسیب های اجتماعی بکاهد. افرادی که نسبت به زندگی آینده خود در هراسند و چاره ای برای بیرون آمدن از این وضعیت سراغ ندارند، ممکن است از مسیر نادرست و به قیمت از میان رفتن زندگی دیگران و آسیب زدن به طبیعت به زندگی خود ادامه دهند. ریشه های آسیب های اجتماعی و راه پیشگیری از آنها در همان محل قرار دارد. بنابراین، اقدام های فرهنگی پس از تشخیص ریشه ها به وسیله افراد محلی می تواند راهگشا و مفید باشد.

** ایرنا: سازمان های مردم نهاد در ایران چقدر به مسایل فرهنگی ورود پیدا می کنند و چه تاثیری بر ارتقای فرهنگ و کاهش آسیب ها دارند؟
*** حریرچی: سازمان های مردم نهاد، سخنگوها و نمایندگان واقعی مردم هستند. این نهادها به دلیل حضور در متن جامعه و وابسته نبودن به هیچ ارگان و سازمانی به صورت خودجوش به فعالیت می پردازند و با درک عمیق از مشکل های موجود در بخش های محروم می توانند افزون بر گره گشایی در این منطقه ها، راهکارهای مناسبی را در اختیار دولتمردان قرار دهند. بنابراین سازمان های مردم نهاد باید افزایش یابند و دولت ها بایستی از تجربه آنان بیشترین بهره را کسب کنند.

*** بابازاده: سازمان های مردم نهاد در حوزه های مختلفی فعالیت می کنند. محیط زیست، آموزش، کودکان، خانواده، زنان، آسیب های اجتماعی، معاش، بیماری ها مانند سرطان، هموفیلی، ام اس و... هر کدام در حوزه ای به فعالیت می پردازند و به یقین بر حوزه های دیگر هم تاثیر می گذارند. می توان آماری از تعداد و حوزه فعالیت آنها بدست آورد. اما برخی از این سمن ها چون با عشق و اعتقاد راسخ به اهداف و بدون چشم داشت مالی و داوطلبانه فعالیت می کنند، شاید کار آنان به تنهایی برابر با بسیاری از سازمان های پر حجم دولتی با هزینه هایی کمتر و با تاثیر گذاری بیشتر باشد. البته سمن ها قرار نیست که تنها کارهای ناتمام دولت را انجام دهند، بلکه با توجه به احساس مسوولیت، شناخت نزدیک و نقش مستقیمی که در میدان عمل دارند، می بایست نقش مطالبه گری و مشاوره در تصمیم سازی های نهاد های دولتی را ایفا کنند.