روابط ایران و ترکیه در سایه کودتای نافرجام

تدبیر24»گذشته از اختلافات ترکیه و کشورهای اروپایی، یکی از زوایای مهم این کودتا، تأثیر آن بر مناسبات ایران و ترکیه است. نفی کودتا و حمایت از حکومت مردمی اردوغان، موضع رسمی ‌جمهوری اسلامی ایران در قبال این حادثه بود. در همان ساعات اولیه وقوع کودتا در ترکیه، شورای عالی امنیت ملی ایران به ریاست حسن روحانی، جلسه‌ای فوری برای بحث و تبادل‌نظر در مورد آخرین تحولات ترکیه تشکیل داد. مقامات کشورمان در هنگام وقوع کودتا در کشور همسایه تا صبح بیدار ماندند، تحولات ترکیه را دنبال کردند و وزیرخارجه کشورمان شب کودتا پنج بار با وزیر امورخارجه ترکیه تلفنی صحبت کرد. با پایان این اقدام نافرجام نیز، ایران ماندن اردوغان در قدرت و بازگشت ثبات به ترکیه را به این کشور تبریک گفت. هرچند در ابتدای کار موضع ایران به بهبود روابط دو کشور کمک کرد و یک ماه بعد از کودتا، زمانی‌که آقای ظریف به آنکارا سفر کرد، بارها از سوی همتای ترکیه‌ای خود با عنوان برادر خطاب شد، اما در ماه‌های پس از آن روابط دو کشور چندان گرم نماند و فرازونشیب‌های گوناگونی را تجربه کرد. در کنفرانس امنیتی مونیخ که به فاصله چند ماه از کودتای نافرجام ترکیه برگزار شد، مولود چاووش‌اوغلو، وزیر امورخارجه ترکیه، در سخنانی، ایران را به فرقه‌گرایی و تلاش برای تبدیل عراق و سوریه به دو کشور شیعه متهم کرد و به دنبال آن، اردوغان نیز از سیاست‌های ایران در منطقه انتقاد کرد. اختلاف مواضع ایران و ترکیه تنها در حد حرف باقی نماند و در صحنه عمل نیز هجوم تانک‌های ترکیه به شمال سوریه، شکست شبه‌نظامیان مورد حمایت ترکیه در حلب و عدم سهم‌دهی به ترکیه در عملیات آزادسازی موصل به تیره‌تر شدن روابط دو کشور کمک کرد. عواقب و پیامدهای کودتای ناکام ترکیه این کشور را به سمت تعامل بیشتر با حوزه شرق و همسایگان سوق داده و راه را برای همکاری بیشتر ایران و ترکیه هموار کرده است. فراهم شدن چنین شرایطی در حالی است که به‌رغم اختلافات موجود در روابط ایران و ترکیه، مسائل عملگرایانه‌ای در روابط دو کشور وجود دارد که در قالب یک رویکرد استراتژیک آنها را به نزدیکی و همکاری با هم سوق می‌دهد. ترکیه به‌ویژه در دوران پساکودتا، به دلیل فشارهای وارده از طرف آمریکا و اتحادیه اروپا، گسترش نفوذ گروه‌های تروریستی در کشورش و نیز قدرتگیری هرچه بیشتر کردها، متاثر از سیاست‌های آمریکا در سوریه، از آسیب‌پذیری زیادی برخوردار است و نیازمند داشتن متحدانی است که بتواند با کمک آنها مشکلات داخلی و منطقه‌ای خود را حل‌وفصل کند. از سوی دیگر، ترکیه یکی از بازیگران کلیدی در معادلات منطقه‌ای است که موقعیت سوق‌الجیشی و ژئوپلیتیک مناسب آن می‌تواند مبادلات پسابرجامی ایران را تسهیل کند. توسعه اقتصادی و امنیت انتقال انرژی که از اهداف مشترک ایران و ترکیه هستند، تنها زمانی تأمین می‌شوند که کل منطقه در امنیت باشد و در میان بازیگران منطقه که درگیر جنگ و اغتشاش و بحران هستند، هیچ ‌دو طرفی به اندازه ایران و ترکیه این پتانسیل را ندارند که به حل این منازعات کمک کنند. ضمن اینکه منافع مشترک در مبارزه با تروریسم و حفظ تمامیت ارضی همسایگان آنها را به هم نزدیک‌تر کرده است. در چنین شرایطی، اتخاذ سیاست‌خارجی واقع‌بینانه و عملگرایانه از سوی هر دو کشور و پایداری بر سیاست دوستی و مدارا، ازجمله راهکارهایی است که به بهبود روابط ایران و ترکیه و تنظیم آن برمبنایی با ثبات‌تر کمک می‌کنند و می‌توانند آینده‌ای روشن‌تر و باثبات‌تر را نیز برای منطقه رقم بزنند.

* استاد دانشگاه