حال دریای خزر خوب نیست

تدبیر24»کیومرث کلانتری مدیر کل دفتر آموزش سازمان حفاظت محیط زیست درباره روز دریای خزر گفت: 21 مرداد، روزی است تاریخی که برای نخستین بار، پنج کشور حاشیه‌ دریای خزر برای همکاری‌ های محیط زیستی در رابطه با دریای خزر با هم میثاق بستند.
وی افزود: این کشورها در سال 1382، کنوانسیون منطقه ای حفاظت از محیط زیست دریای خزر' موسوم به 'کنوانسیون تهران' را امضاء کردند و تاریخ 21 مردادماه 1385 را ' روز دریای خزر' نامیده و لازم الاجرا شدن آن را به‌ عنوان یک رخداد مهم محیط زیستی، جشن گرفتند، اهمیت این کنوانسیون منطقه ای در این است که تنها معاهده‌ مورد توافق پنج کشور حاشیه دریای خزر و تنها بستر همکاری برای حفاظت و نجات بوم‌ سازگان منحصر به ‌فرد دریای خزر است.
وی ادامه داد: زیرمجموعه کنوانسیون تهران، توسط دبیرخانه موقت کنوانسیون، برنامه محیط زیست سازمان ملل و کشورهای عضو کنوانسیون، چهار پروتکل تهیه و طی جلسات متعدد کارشناسی مورد بررسی و بازبینی قرار گرفت و از آنجا که جمهوری اسلامی ایران با دارا بودن شرایط خاص جغرافیایی، به دلیل عدم ملاحظات محیط زیستی کشورهای ساحلی بیشترین زیان را متحمل می‌ شود، به منظور نهایی شدن پروتکل‌های مذکور در تمام جلسات کارشناسی منطقه ای این پروتکل‌ها، با ترکیب هیاتی متشکل از نمایندگان سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت امور خارجه، ‌سازمان شیلات ایران و سازمان بنادر و دریانوردی، شرکت فعال داشته است.
وی با اشاره به عناوین پروتکل‌های الحاقی به کنوانسیون تهران گفت: ' آمادگی، واکنش و همکاری منطقه‌ ای در مبارزه با سوانح آلودگی نفتی'،
'حفاظت از دریای خزر در برابر آلودگی‌های ناشی از منابع و فعالیت‌های مستقر در خشکی'، 'حفاظت تنوع زیستی' و ' ارزیابی اثرات زیست محیطی فرامرزی' پروتکل‌ های الحاقی به کنوانسیون تهران است.
خزر با وسعتی حدود 371 هزارکیلومتر مربع، بزرگترین دریاچه‌ی جهان است و طول پیرامون آن به 7000 کیلومتر می ‌رسد. این دریاچه از نظر تنوع زیستی حدود 400 گونه آبزی، بومی دارد که ماهیان خاویاری از مهمترین آنها هستند. علاوه بر بر منابع زنده، از نظر ذخایر نفت و گاز موجود در ساحل و زیربستر این دریا پس از خلیج فارس و سیبری، مقام سوم را به خود اختصاص داده است.
دریای خزر یکی از پتانسیل‌های حیاتی ایجاد هزاران فرصت شغلی برای ساکنان این منطقه و مناطق همجوار بوده و منبع اصلی درآمد آنها محسوب می ‌شود که از برکات حیات این بوم سازگان ارزشمند است. ویژگی‌های بارز اکولوژیکی، غنای چشمگیر ژنتیکی و تنوع بی‌همتای زیستی و نیز موقعیت خاص استراتژیک آن در طی ادوار تاریخی، در بستر رخدادهای سیاسی و طیف گوناگون فرهنگ‌ ها، سنت‌ها، آداب و رسوم و در خلق فرصت‌ های درخشان اقتصادی اجتماعی در سطح منطقه و جهان، به خوبی آشکار شده است.
*** آسیب‌های اصلی وارد شده بر این منبع حیاتی
کلانتری گفت: تخریب بوم سازگان‌های طبیعی، آلودگی محیط زیست و کاهش کیفیت آب این دریا به دلیل فعالیت‌ های انسانی بیش از حد و بهره برداری ‌های اقتصادی پرشتاب و کم ملاحظه ، دخالت ‌های نسنجیده و شتاب ‌زده انسانی در دریای خزر که به شکل تغییر کاربری اراضی شامل تخریب و استحصال اراضی برای ساخت و سازهای بی ‌رویه و غیراصولی ساحلی اعم از اسکله و بندر، مجتمع‌های گردشگری، مسکونی و تجاری، توسعه فعالیت‌ های اکتشاف و استخراج منابع فسیلی زیربستر، صید بی ‌رویه آبزیان به‌ خصوص ماهیان خاویاری، تخریب زیستگاه‌ها و از دست رفتن مناطق تخم‌ ریزی ماهیان خاویاری، تخلیه مستقیم آلودگی‌های شهری، صنعتی و کشاورزی مناطق ساحلی به دریا، بار زیاد آلودگی‌ ها با منابع مشخص و نامشخص در حوزه آبریز رودخانه ‌های منتهی به دریا و مشکل بسیار بزرگ زباله‌ های رها شده در ساحل و دریا و مدیریت ضعیف مناطق ساحلی، تغییرات فیزیکی عظیم در رژیم طبیعی رودخانه‌ها مانند سدسازی، استخراج شن و ماسه و نظیر آن آسیب‌های اصلی وارد شده بر این منبع حیاتی
این پهنه آبی است.
وی افزود: آنچه بیان شد از تهدیدات بارز و آشکار محیط زیستی امروز دریای خزر محسوب می ‌شوند که باعث اختلال وضعیت طبیعی آن شده و متاسفانه گونه‌ های ارزشمندی چون ماهیان خاویاری و یا فک دریای خزر، تنها پستاندار زیستمند این بوم سازگان را در فهرست گونه‌های در معرض خطر انقراض قرار داده و حیات اکولوژیکی و اقتصادی زیست بوم خزر را متاثر کرده است.
مدیر کل دفتر آموزش سازمان حفاظت محیط زیست گفت: تاکنون بیش از دو هزار گونه در دریای خزر شناسایی شده که ماهیان از مهمترین گونه ‌های این بوم سازگان آبی به شمار می ‌روند ک به دلایل مختلف عوامل تهدید با گذشت سال‌ها در خطر انقراض قرار گرفته‌ اند.
وی افزود: بر اساس برخی آمارهای منتشر شده، ذخایر خاویار دریای خزر از 305 تن در سال 1364به کمتر از سه تن در سال 1391و تعداد فک‌ها از یک میلیون به کمتر از صد‌هزار عدد رسیده است، حضور شانه‌ دار مهاجم، گونه‌ های جدید فیتوپلانگتون، رشد سریع آزولا و به ‌طور کلی افزایش میزان آلودگی‌ها، تنوع زیستی منطقه را با بحران روبه رو کرده است.
کلانتری ادامه داد: به استناد اطلاعات پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی، 80 درصد زباله‌های دریایی، پلاستیک است که بسیاری از آنها غیرقابل‌ تجزیه هستند، پلاستیک‌ها برای ماهیان، پرندگان، خزندگان و پستانداران دریایی و حتی ساکنان مناطق ساحلی بسیار خطرناک هستند، غیر از مواد شیمیایی و پلاستیک‌ها، فلزات سنگین مانند جیوه، سرب، نیکل، آرسنیک و کادمیوم نیز ترکیباتی هستند که در بدن آبزیان جمع می‌ شوند، این فلزات حتی در غلظت‌های پایین هم سمی هستند و به‌ طور مستقیم یا غیرمستقیم وارد چرخه غذایی شده و باعث می ‌شوند مصرف غذاهای دریایی، اثرات زیانباری را به وجود آورند.
وی اظهار کرد: دریاهای پیرامونی ایران و آب‌های ساحلی کشور نیز از نظر مواد آلاینده در وضعیت مناسبی نیستند که علت آن نبود شبکه فاضلاب شهری، سیستم تصفیه فاضلاب شهری و صنعتی در شهرهای ساحلی و شهرهای واقع در حوضه آبریز دریاها است که روزانه مقدار زیادی از مواد آلاینده را وارد آنها می کند.
کلانتری گفت: گروه‌هایی از انجمن‌های حامی محیط زیست هم در این ‌سال‌ها سعی کرده ‌اند با آگاهی ‌رسانی در خصوص اهمیت بوم سازگان خزر توجه مردم را به آن جلب کنند و گروه‌هایی هم خودشان دست به‌ کار شده ‌اند و بخش‌ هایی از سواحل این دریا را از زباله پاکسازی می‌ کنند، با این حال هنوز حال دریای خزر خوب نیست و بهبود وضعیت موجود توجه روزافزون مردم و مسوولان را می‌ طلبد.
وی تاکید کرد: نباید انجام وظایف از سوی یک دستگاه، سازمان و یا وزارتخانه، از بقیه آحاد مردم و بخش خصوصی سلب حساسیت و مسوولیت کند و صد البته که برعکس این ماجرا هم پذیرفتنی نیست، امروزه همه می دانیم که موفقیت‌های بزرگ در کارهای بزرگ، حاصل تلاش‌ها، همدلی‌ها و همراهی‌های بزرگ است.