گردش نخبگان در سایه

تدبیر24»هر چند که برخی مدعی هستند که دولت تدبیر و امید به جوانان اعتماد زیادی ندارد اما شیوه برخورد نمایندگان مجلس شورای اسلامی با دولت در رای اعتماد به جوان ترین عضو کابینه نشان از آن دارد که موضوع جوانگرایی تنها در حوزه کار قوه مجریه نیست و نیازمند تعامل نهادهای مختلف و قوای سه گانه است.
«محمدجواد آذری جهرمی» وزیر پیشنهادی «حسن روحانی» برای وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با کسب ۱۵۲ رأی موافق، پایین‌ترین رأی اعتماد در میان وزرای راه یافته به ساختمان پاستور کسب کرد؛شیوه برخورد و تعامل نمایندگان مجلس با جوان ترین وزیر کابینه حکایت از آن دارد که برای رسیدن به جوانگرایی مدیریتی بسترهای فراوانی نیاز است و چالش های متعددی پیش رو داریم. اما چرا گردش نخبگان در ایران سخت تر از دیگر کشورها شکل می گیرد؛

1- برای تبیین دقیق گردش نخبگان باید این مفهوم را از «چرخش نخبگان» تمایز داد؛ چرخش اشاره به حرکت دورانی دارد که پس از حرکتی مقطعی دوباره به جای نخست خود باز خواهد گشت و عنصر ثانویه در آن کمتر می تواند نفوذ کند.
در حالی که گردش نخبگان از نگاه علم جامعه شناسی سیاسی به معنای حرکت از نقطه ای به نقطه دیگر و به ندرت پیش خواهد آمد که فرد نخبه در حوزه مدیریتی بازگشت به گذشته داشته باشد. بنابراین تمایز، چرخش نخبگان و به کارگیری ظرفیت های آنان در یک بخش برای مدت زمان طولانی، سبب شده تا راهبرد گردش نخبگان در ایران با بسیاری از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، متفاوت باشد.
در کشورهای توسعه یافته جایگزینی نخبگان با برنامه های خاص و جامع شکل می گیرد و این مهم موجب شده با پایان یک دوره کوتاه مدیریتی، فردی شایسته و توانا برای جانشینی وی انتخاب شود. این راهبرد برنامه محور و جانشین گزینی براساس نخبه گرایی، موجب شده تا کسی نتواند بیش از 10 سال در یک سازمان یا وزراتخانه مسوول باشد.

2- شیوه برخورد با جوانان در پست های مدیریتی و استمرار سیاست چرخش نخبگان بیانگر این واقعیت است راهی که در چهار دهه گذشته برای ذخیره سازی مدیریت های کشور در دستور کار قرار گرفته، کاستی های فراوانی دارد.
پافشاری بر چرخش نخبگان و به حاشیه رفتن مسئله جانشینی آنان موجب شده که در پایان عمر مدیریتی نخبگان حاضر در مسند، کشور از نیروهای باتجربه و کارآزموده در مدیریت های کلان محروم باشد.

3- کاستی های مدیریتی و ضعف در جانشین گزینی محصول نگاهی است که سواد و مدرک دانشگاهی را به تنهایی ملاکی برای پست های کلان مدیریتی نمی داند. این افراد در برخی مواقع نظریه نخبه گرایی مدیریتی«ویلفرد پارتو» اندیشمند ایتالیایی را دستمایه نگاه مدیریتی خود قرار می دهند.
او مدعی است: در میان نخبگان حکومتی، افرادی وجود دارند که برای سمت های سیاسی – وزارت، سناتوری و نمایندگی محلی و غیره- به راستی شایستگی دارند.
افرادی که امروز نظریه مدیریتی پارتو و کم تجربگی جوانان را به عنوان دستمایه ای برای محروم کردن آنان از پست های مختلف مطرح می کنند به خوبی می دانند که موفقیت در عرصه مدیریتی و نظامی در نخستین سال های انقلاب حاصل مدیریت جوانان بود؛ ریسک استفاده از جوانان در آن سال ها موجب پیشرفت و خودباوری در کشور شد.
راهبرد استفاده از توانایی جوانان و شیوه به کار گیری آنان در دهه های بعدی انقلاب آن چنان که انتظار بود نهادینه نشد.

4- پافشاری بر راهبرد تجربه مدیریتی و کم توجهی به نسل های بعدی موجب شده دولت ها در انتخاب مدیران ارشد خود کمتر راهبرد گردش نخبگان را در دستور کار قرار داده و همواره بر پایه سیاست های حزبی و فکری خود چرخش نخبگان را در دستور کار قرار دهند. این پافشاری در شرایطی است که سطح تحصیلات و میزان مشارکت سیاسی و اجتماعی شهروندان در زمینه های مختلف نسبت به سال های اول انقلاب گسترده تر شده است.
5- هر چند که انتخاب مدیران ارشد کشور بیشتر در حوزه کار قوه مجریه است، اما شیوه تعامل مجلس شورای اسلامی با جوان ترین وزیر دولت دوازدهم نشان از آن دارد که برای رسیدن به جوانگرایی مدیریتی باید هماهنگی کامل بین تمام نهادها و قوای کشور شکل گیرد.
واقعیت این است که اگر شیوه برخورد با جوانان در قالب گردش نخبگان به شیوه مطلوب در کشور انجام شود می توان نسبت به آینده مدیریتی کشور خوشبین بود.

5- براساس آنچه گفته شد حاکمیت چرخش نخبگان و جای خالی گردش نخبگان در ایران موجب شده تا کارشناسان مختلف همواره به دنبال راهکاری برای برون‌رفت از سیستم باشند. برای برون رفت از این دور باطل لازم است از تجربیات کشورهای موفق در این زمینه استفاده کنیم.
یکی از مهمترین راهبرد های گردش نخبگان در کشورهای مختلف،تمرین مدیریت کلان کشور توسط جوانان است . برای تحقق این امر لازم است روسای سازمان‌ها و نهادها 2 یا چند جوان مستعد که توسط تیم متخصص شناسایی شده و به عنوان مشاور درکنار مدیران و وزیران باتجربه قرار گیرند تا از ابتدا به علوم و فنون میدانی در مدیریت آشنا شوند.
این طرح هر چند که در دولت های پس از انقلاب اسلامی با عناوینی مانند«مشاوران جوان» دنبال شد اما سیاسی کاری و انتخاب یک گروه خاص و هماهنگ با نظر دولت های مستقر، موجب شد در کوتاه مدت شاهد به حاشیه رفتن آنها باشیم.
برای پیشگیری از ناکامی طرح های جانشین پروری و مدیریت گزینی لازم است نگاه تک بعدی و سیاسی برای جذب نخبگان، جای خود را به شایسته سالاری و استفاده از تمام ظرفیت های جوانان دهد.