جایگزین «آیت‌الله»

آیت‎الله هاشمی شاهرودی بعد از ریاست موقت آیت‎الله موحدی کرمانی با حکم مقام معظم رهبری جایگزین مرحوم آیت‎الله هاشمی رفسنجانی شده است. شاید در اولین نگاه این تصور پدید آید که انتخاب عراق به عنوان اولین مقصد سفر دیپلماتیک در این جایگاه به دلیل علقه‌های فردی و یادی از روزگارانی باشد که سید محمود هاشمی شاهرودی در این سرزمین فعالیت داشته است؛ کما اینکه دفتر وی نیز در بیانیه‎ای اعلام کرد این یک سفر غیررسمی و به منظور زیارت عتبات عالیات بوده است. اما تحلیل گران جهان عرب این سفر را به منظور رفع اختلافات بین نیروهای سیاسی شیعه در عراق عنوان کرده بودند.

اگرچه ادعای این تحلیل‎گران در انتشار محتوای رسمی ملاقات‎های هاشمی شاهرودی به چشم نمی‎خورد، اما ظاهر سفر او نیز غیررسمی نبوده و دیدارهای رسمی‎ای با مقامات عراق داشته که سایه «داعش» بر آن سنگینی کرده است. چه آنکه در دیدار با نوری المالکی معاون رئیس جمهوری عراق از لزوم برخورد با داعش سخن گفته و ادعای مقابله با تروریسم آمریکا را نعل وارونه می خواند؛ اظهاراتی که نشان می‎دهد او علاوه بر زیارت عتبات عالیات به دنبال حل مسائل استراتژیک منطقه نیز بوده است.

یک آغاز دیپلماتیک

هاشمی شاهرودی تا پیش از این به عنوان یک چهره قضایی شناخته می‌شد. این ذهنیت حاصل دو دوره ریاست او بر قوه قضائیه بود اما وقتی مسند ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام به او سپرده شد، هاشمی شاهرودی به یک چهره سیاسی بدل شد. این سفر حاکی از آن است که او در کنار یک چهره ملی، به چهره‌ای دیپلماتیک در عرصه بین المللی نیز می‎اندیشد تا بتواند در بزنگاه‌های حساس در جهت مصلحت نظام، بیش از پیش ایفای نقش کند.

این همان نقشی است که زمانی هاشمی رفسنجانی به دوش می‌کشید و شناختی تمام و کمال نسبت به او در کشورهای منطقه وجود داشت. شناختی برآمده از مسئولیت‎های سیاسی و دیپلماتیک او در دوران عضویت در شورای انقلاب، ریاست مجلس، ریاست جمهوری و بعد ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام. حال باید همه آنچه زمانی رفسنجانی محورش بود به هاشمی شاهرودی منتقل می‎شود؟

چپ یا راست؟

اصلاح طلب است یا اصولگرا؟ این سوالی است که معمولا در مورد شخصیت‌ها و افرادی که منصبی را قبول می‌کنند، پرسیده می‌شود. او از اعضای برجسته جامعه مدرسین حوزه علمیه قم است که از تشکل‎های مذهبی اصولگرایان به شمار می‎رود. تشکلی که حامی کاندیداتوری محمود احمدی‎نژاد در انتخابات ریاست جمهوری بود و اکنون یکی از صندلی‎های کنار رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز به او تعلق گرفته است. البته جامعه مدرسین در دوره ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی نیز از حامیان او بود. شاید از همین روست که حجت الاسلام علی‎اکبر ناطق نوری در کتاب خاطراتش در مورد شاهرودی می نویسد: «آیت‌الله سید محمود هاشمی‌شاهرودی نه جزء جناح راست یا چپ بوده و نه در یک فراکسیونی می‌باشد». به همین دلیل است که برخی فعالین سیاسی و رسانه‎ای شاهرودی را در زمره اصولگرایان میانه رو می‎دانند.

اما در غیاب هاشمی رفسنجانی در این مجمع، به نظر می‎رسد که احمدی‎نژاد به رئیس جدید امیدوارتر و دل‎بسته‌تر است. پیام تبریک محمود احمدی‎نژاد بلافاصله بعد از انتشار خبر انتصاب شاهرودی به ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام، در همین راستا ارزیابی شد. البته شایعاتی درباره دیدار این دو نفر نیز عنوان شد تا این گمانه زنی را تقویت کند اما صحت این خبر از سوی دفتر هاشمی شاهرودی تکذیب شد.

چرا هاشمی شاهرودی؟

بعد از درگذشت آیت‎الله هاشمی رفسنجانی در مورد اینکه چه کسی جایگزین او خواهد شد، گمانه‌های متعددی مطرح شد؛ از ناطق نوری، ولایتی و موحدی کرمانی گرفته تا حسن روحانی و محمود احمدی‎نژاد اما در نهایت آنکه بر این کرسی تکیه زد آیت‎الله هاشمی شاهرودی بود؛ گزینه‌ای که وضعیت جسمانی او و عمل جراحی اخیرش، محتمل بودن انتصابش را کمرنگ کرده بود.

اما با همه این احتمالات باز شانس شاهرودی در میان گزینه‌های مطرح شده بیشتر بود چرا که کارکرد مجمع تشخیص مصلحت نظام همه راه‌ها را به سمت پایان بخشیدن به اختلافات هدایت می‎کرد. برای مجمعی که قرار است مصلحت را تشخیص داده و اختلافات میان مجلس و شورای نگهبان را پایان بخشد، چه کسی بهتر از فردی که مدت‌ها ریاست شورای عالی حل اختلاف قوا را به عهده داشته است.