ساز سانتریفیوژها کوک است

تدبیر24»پس از اجرای برجام و اعمال محدودیت‌هایی بر برنامه هسته‌ای کشور،‌ روایت‌های متفاوت و متناقض و در برخی مواقع غیرواقعی از وضعیت فعالیت‌های هسته‌ای کشور منتشر شد و متاسفانه این روایات و فضاسازی‌ها با وجود گذشت دو سال از اجرای برجام و گزارش‌های آژانس هم‌چنان ادامه دارد. در عین حال این اقدامات موجب شد تا با وجود حساسیت‌های امنیتی و اطلاعاتی مراکز هسته‌ای و به دستور علی‌اکبر صالحی جمع زیادی از خبرنگاران و روزنامه‌نگاران داخلی برای اولین بار پس اجرای برجام از نزدیک در جریان فعالیت‌های هسته‌ای در سایت‌ غنی‌سازی نطنز و مجتمع تولید آب سنگین و راکتور اراک قرار گیرند.

حدود سی تن از خبرنگاران و روزنامه‌نگاران کشور روزهای 11 و 12 شهریور از دو مرکز مهم هسته‌ای کشور که پس از برجام موضوع فعالیت‌ آنها از بحث‌برانگیزترین موضوعات بوده است بازدید کنند. مسوولان این مراکز و مقامات سازمان انرژی اتمی با همراهی اصحاب رسانه، توضیحات لازم را تا جایی که ملاحظات امنیتی و برجامی اجازه می‌داد در اختیار آنها قرار دادند.

فرصت محدود آشنایی نزدیک با فعالیت‌های هسته‌ای آن هم از دو مرکز مهم، حساس و استراترژیک هسته‌ای کشور که با درجه بالای تمهیدات امنیتی تحت نظارت و مراقبت قرار دارند، برای اصحاب رسانه که اغلب برای اولین بار از این مراکز بازدید می‌کردند، مغتنم و قابل توجه بود.

مهم‌ترین هدف مسوولان سازمان انرژی اتمی از برگزاری تور رسانه‌ای هسته‌ای، مشاهده فعالیت‌ این مراکز و تطبیق آن با برخی اخبار، شایعات و تصاویری است که در فضای مجازی به طور غیرواقع منتشر می‌شود و برخی منتقدان و دلواپسان نیز به این مسایل دامن می‌زنند.

در جریان بازدید خبرنگاران از سایت نطنز در بدو ورود به این سایت ضمن نمایش کلیپی درباره چگونگی ساخت و آماده‌سازی این مرکز، بازدیدی از نمایشگاه جنبی آن انجام شد.

یکی از مسوولان شرکت کالا الکتریک در توضیحاتی که درباره روند کار در نطنز ارایه کرد گفت: ظرفیتی که از تعداد سانتریفیوژها در چارچوب برجام کاسته شده است، اهمیت صنعتی در تامین سوخت مورد نیاز برای نیروگاه بوشهر ندارد، چرا که میزان سانتریفیوژهای کاهش یافته بسیار ناچیز است. به علاوه ایران تا رسیدن به مرز تولید سوخت نیروگاه بوشهر حتی اگر سانتریفیوژها در همان ظرفیت قبلی به فعالیت خود ادامه می‌دادند، فاصله زیادی داشت.

وی توضیح داد: افزایش ظرفیت تولید سوخت با یک جهش اتفاق می‌افتد که با ماشین‌های فعلی که در حال فعالیت هستند، امکان این جهش وجود ندارد، بلکه باید از ماشین‌های پیشرفته‌تر استفاده کنیم.

این مسوول ایرانی خاطرنشان کرد که غنی‌سازی امروزه به لحاظ اقتصادی برای کشورهای هسته‌ای حائز اهمیت است و برای آن سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی می‌شود. 40 درصد ارزش سوخت هسته‌ای به تاسیسات غنی‌سازی باز می‌گردد و این نشان می‌دهد تا چه اندازه این مراکز در دنیا نه صرفا به لحاظ هسته‌ای بلکه از جهت اقتصادی مورد توجه هستند.

بنا بر این گزارش، در نمایشگاه مذکور نسل‌های سانتریفیوژ P1 تا IR6s و IR7 به نمایش گذاشته شده بود، اما ماشین‌های IR8 با توجه به رفت و آمد بازرسان به سایت و تاکید بر قرار نگرفتن این تکنولوژی در معرض دید بازرسان قرار داده نشده بود.

در مسیر حرکت به سمت سالن زنجیره‌ها در  محوطه بیرونی بر روی تابلویی نوشته شده است"اینجا خط مقدم علم و فن‌آروی است با جمعیت 80 میلیونی" و در جای جای سایت نطنز و حتی در بین زنجیره‌های سانتریفیوژ تصاویر و نام شهدای جنگ تحمیلی و شهدای هسته‌ای به چشم می‌خورد.

مسوول سایت نطنز که تیم خبرنگاران را در این بازدید همراهی می‌کند، در توضیحاتی که هم‌زمان با حضور اصحاب رسانه در سالن A سانتریفیوژها ارایه می‌کند، می‌گوید: محدودیت‌هایی که امروز بعد از اجرای برجام در فعالیت‌های غنی‌سازی اعمال شده موجب شد که در سطح تحقیق و توسعه و تحقیق و توسعه بر روی ماشین‌های سانتریفیوژ پیشرفته با راندمان بالا با تمرکز و آرامش بیش‌تری کار ‌کنیم.

وی گفت: در حال حاضر در سایت نطنز 5060 سانتریفیوژ در قالب 30 زنجیره در دو واحد 26A  و 28A   در حال گازدهی هستند و هم‌زمان دوربین‌های آژانس فعالیت‌های این بخش‌ها را رصد می‌کنند.

به گزارش ایسنا،‌ بر اساس گزارش‌های آژانس و اظهارات مقامات کشورمان و مشاهدات خبرنگار ایسنا از سایت نطنز قبل از اجرایی شدن برجام، پیش از توافق هسته‌ای و عملیاتی شدن برجام در سالن A سه واحد 24، 26 و 28 فعال بودند که در مجموع حدود 9 هزار سانتریفیوژ گازدهی می‌شد. بر اساس برجام قرار شد تا از این میزان تنها 5060 ماشین باقی بماند. بر اساس تصمیم مقامات سازمان انرژی اتمی از بین سه واحد مورد اشاره، واحد 24 به دلیل قدیمی‌تر بودن غیرفعال و سانتریفیوژها را در این بخش جمع‌آوری و به انبار منتقل کردند.

مسوول سایت نطنز نیز تاکید می‌کند که "در حال حاضر تنها یک سوم از ظرفیت سانتریفیوژها که در گذشته فعال بودند، غیرفعال شده‌اند."

هم‌چنین حدود 10 هزار سانتریفیوژ دیگر که در سال A نصب شده بودند و آماده راه‌اندازی بودند اما به آنها تزریق گاز نمی‌شد نیز جمع‌آوری شده‌اند.

صدای بلند اما تا حدودی گوش خراش به محض ورود به سالن A توجه‌مان را جلب می‌کند اما این صدای گوش خراش برای ما،‌ صدای ناشی از فعالیت سانتریفیوژهاست که در ردیف‌ها و ترتیب‌های منظم ایستاده و می‌نوازند. این صدا حکایت از در جریان بودن غنی‌سازی و تزریق گاز دارد، صدایی که هیچ وقت قطع نمی‌شود.

سانتریفیوژها به گونه‌ای در نطنز طراحی شده‌اند که بدون هرگونه وقفه چه با گاز UF6 و چه در خلاء فعالیت می‌کنند و تحت هیچ شرایطی، مگر خراب شدن یک یا چند سانتریفیوژ متوقف نمی‌شوند. بنا بر این می‌توان گفت در سایت نطنز هیچ تعطیلی در کار نیست. حتی اگر در بین زنجیره‌ها ماشینی خراب یا در اصطلاح CRASH کند، زنجیره خاموش نمی‌شود بلکه فعالیت آن برای زمانی کوتاه تا جایگزینی با ماشین‌های سالم در خلاء انجام می‌شود و به محض جایگزین شدن ماشین سالم تزریق گاز از سر گرفته می‌شود.

بر اساس اظهارات مسوولان سایت نطنز، هم‌ اکنون دو نوع محصول یکی از پسماندها با غنای چهار دهم درصد و دیگری UF6 با غنای 3.5 درصد تولید می‌شود.

یکی از موضوعات مهم مورد سوال خبرنگاران و روزنامه‌نگاران در این بازدید مساله توانمندی ایران در مرحله "بازگشت‌پذیری" در چارچوب برجام بود.

رییس سایت نطنز در پاسخ به این پرسش ضمن تایید سخنان علی‌اکبر صالحی رییس سازمان انرژی اتمی مبنی بر این‌که "قادریم در پنج روز به شرایط قبل از اجرای برجام در غنی‌سازی برگردیم"، گفت: ظرف پنج روز می‌توانیم با بازگرداندن ماشین‌هایی که در انبار داریم در فردو غنی‌سازی 20 درصد را از سر بگیریم.

وی درباره جزئیات این اقدام پاسخی نداد و صرفا به این مطلب اشاره کرد که "جزئیات این کار و برنامه‌های مختلف و متعدد از سوی مسوولان و مقامات عالی کشور در نظر گرفته شده و در شرایط خاص خود اجرا می‌شود .ما در برابر خروج آمریکا از برجام برای اقدام متقابل بی‌نهایت راه و برنامه داریم و جای نگرانی نیست.

در حال حاضر ایران هزار ماشین IR2m در اختیار دارد که در صورت تصمیم مقامات کشورمان برای بازگشت‌ به روند قبل از برجام آماده فعالیت است. هم‌چنین تعداد زیادی از ماشین‌های P1 در انبارها موجود است و نسل‌های IR6 و IR4 آماده تولید در سطح وسیع هستند.

یکی از مسوولان سایت نطنز تاکید می‌کند که "ایران دستش در ساخت و تولید انبوه نسل‌های پیشرفته سانتریفیوژ پر است ."بنا بر این می‌توان گفت که در نطنز سانتریفیوژها هم می‌نوازند و هم کوک هستند.

در ادامه بازدید اصحاب رسانه از سایت نطنز به بخش خوراک‌دهی و جمع‌آوری محصول که در زیر سالن A‌ قرار گرفته است، می‌رویم. سالنی بزرگ و مستطیل شکل که کف آن صیقلی و لغزنده است و با جعبه‌های بزرگ و لوله‌هایی در بالا و اطراف آن احاطه شده است. این سطح صیقلی به آن دلیل است که امکان شستشو و زدودن هرگونه آلودگی هسته‌ای با توجه به ورود و خروج مواد هسته‌ای در این بخش وجود داشته باشد .

فضای سالن نسبت به بازدیدهایی که خبرنگار ایسنا در سال‌های گذشته از این بخش داشته است، خالی‌تر به نظر می‌آید.

مسوولان سایت این‌گونه پاسخ می‌دهند که "با توجه به توسعه و پیشرفت در صنعت هسته‌ای طی 10 سال گذشته و دانشی که هر روز به‌روز می‌شود از بسیاری تجهیزات پیشرفته‌تر استفاده می‌کنیم که موجب شده تجهیزات مازاد جمع‌آوری شود از این رو شاید احساس کنید که فضا کمی خالی شده است  .

در بخش خوراک‌دهی سه Cold Box قرار دارد که خوراک اصلی پس از انتقال از سایت اصفهان در آنها قرار می‌گیرد و از این جا از طریق لوله‌هایی که به سانتریفیوژها در سالن بالایی متصل هستند وارد می‌شود. در حال حاضر تنها یکی از این جعبه‌های بزرگ و فلزی با توجه به ظرفیت و فعالیت سانتریفیوژها و میزان تولید سوخت در نطنز فعال است.

بعد از Cold Box ها، پمپ‌های خلاء قرار دارند که از مهم‌ترین بخش‌ها و دستگاه‌های مرتبط با غنی‌سازی در این سایت است. این پمپ‌ها کمک می‌کنند تا فشار و اتمسفر داخل لوله‌های متصل به سانتریفیوژها متعادل شود. هر گونه مشکل در این پمپ‌ها موجب می‌شود تا تمامی روند غنی‌سازی متاثر شود. اکثر این پمپ‌ها در سال‌های گذشته از خارج کشور و با مشکلات و دردسرهای زیاد خریداری می‌شد، اما به گفته مسوولان سایت اکنون این پمپ‌ها ساخت کشور خودمان است.

بعد از پمپ‌ها، در همان سالن بخش جمع‌آوری محصول قرار دارد که در قالب سه سیلندر بزرگ تعریف می‌شود. این سیلندرها مسوولیت جا به جایی محصول نهایی تولید شده در نطنز را به کپسول‌های سوخت برای انتقال به سایت اصفهان بر عهده دارند. در این بخش نیز از سه سیلندر تنها یک سیلندر با توجه به ظرفیت و میزان تولید سایت فعال است.

چنان‌چه تمامی ظرفیت سالن  A‌یعنی 24 هزار سانتریفیوژ فعال شود و اقدام به غنی‌سازی شود، هر سه اتوکلاو و سه سیلندر فعال می‌شوند. و این ظرفیت برای سالن B نیز طراحی شده است.

بنا بر این گزارش، دوربین‌های آبی رنگ آژانس در بخش‌هایی که مواد هسته‌ای جا به جا می‌شوند نصب هستند.

یکی دیگر از موضوعات مورد توجه و پرسش خبرنگاران نحوه نظارت و بازرسی آژانس و دوربین‌های مستقر شده در سایت بعد از اجرایی شدن برجام بود.

مسوول سایت نطنز در این‌باره تاکید کرد که دوربین‌های آژانس صرفا در مبادی ورودی و خروجی سالن‌ها که مواد هسته‌ای در آن جا به جا می‌شود، قرار دارد و این دوربین‌ها به طور آف‌لاین (پیوسته و فرم به فرم عکس می‌گیرند) اطلاعات موجود در هارد دیسک‌ها را ذخیره و در بازدیدهای دوره‌ای بازرسان آژانس از این مرکز و با حضور نماینده بخش حفاظت اطلاعات سازمان انرژی اتمی، اطلاعات و محتویات آنها را بررسی و گزارش آن را تهیه می‌کنند.

وی تاکید کرد: هیچ عکس، تصویر و اطلاعات داخل دوربین‌ها نه تنها آن لاین، حتی به طور مستند هم در اختیار بازرسان قرار نمی‌گیرد و از سایت خارج نمی‌شود.

او شایعات مربوط به ارسال اطلاعات داخل دوربین‌ها به طور آن‌لاین و مستقیم به کشوری دیگر یا مقر آژانس را نیز تکذیب کرد.

مسوول سایت نطنز هم‌چنین تصریح کرد: تعامل با بازرسان آژانس امری بسیار ظریف و دقیق است و در چارچوب پادمان جامع و پروتکل الحاقی این تعامل برقرار است.

شب را در آرامش کویر و در حالی که زیر پای‌مان سانتریفیوژها بی‌وقفه می‌چرخیدند در سایت نطنز به صبح رساندیم تا در ادامه تور رسانه‌ای راهی منطقه خنداب شویم که چند سالی است گویی چون زمردی سبز در دل کویر می‌درخشد و درون خود قلب تپنده‌ای به نام کارخانه آب سنگین اراک و راکتور تحقیقاتی‌اش را جای داده است.