ترامپ، حامی منافع غوغاسالاران

تدبیر24»به‌رغم اینکه در صورت خروج آمریکا از برجام سناریوهایی وجود دارد، باید این واقعیت را پذیرفت که قدرت‌های جهانی هرگز در این مذاکرات احتمالی قادر نخواهند بود که یک توافق پایدار و اثرگذار را به وجود آورند. تجربه‌های پیش از این که شامل توافقاتی همچون بیانیه‌های سعدآباد، پاریس و بروکسل می‌شد، همگی بدون حضور آمریکا بوده و از حداقل پایداری لازم هم برخوردار نبودند. باید در نظر داشت که حتی جمهوریخواهان میانه‌رو نیک می‌دانند که نقش ایران در حفظ امنیت منطقه پرآشوب خاورمیانه بسیار راهبردی است. بنابراین هوشیاری و درایت مقامات ایرانی می‌تواند همچنان این ظرفیت عظیم استراتژیک را برای ایران حفظ کند. به هر حال رفتارهای ترامپ نشان داده است که رئیس‌جمهور کنونی آمریکا بر مبنای عقل و منطق تصمیم نمی‌گیرد، بلکه می‌شود با رصد جهت‌گیری‌های چند ماه گذشته او به‌خوبی فقدان مبانی عقلانیت سیاسی را در رفتارهای اخیرش، به‌ویژه خروج از یونسکو به بهانه تصمیمات ضد اسرائیلی این نهاد و همچنین خروج از پیمان‌نامه‌هایی نظیر کنوانسیون زیست‌محیطی پاریس، توافق نفتا، یا دستور عدم ورود شهروندان هفت کشور مسلمان به خاک آمریکا و نیز رفتارهای نژادپرستانه و تهدیدات پیاپی به اقدام نظامی هسته‌ای علیه کره شمالی می‌توان مورد مداقه قرار داد. بدیهی است که انتظار تخریب وضعیت موجود توسط رئیس‌جمهور پیش‌بینی‌ناپذیر آمریکا دور از ذهن نیست. باید این موضع را مدنظر داشت که عدم تایید پایبندی ایران به برجام و ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به کنگره آمریکا با توجه به فضای حاکم بر آن، با امکان طرح تحریم‌های جدید، سرنوشت این توافق تاریخی بین‌المللی را در هاله‌ای از ابهام فرو برده است. برخلاف روشی که صدام حسین در قبال قرارداد الجزایر در پیش گرفت و آن را پاره کرد و حیثیت یک معاهده حقوقی را لگدمال کرد، ترامپ برجام را پاره نخواهد کرد و جهت متفاوتی را دنبال می‌کند. ترامپ به‌خوبی نسبت به نقش قدرت‌های بین‌المللی در حصول این توافق واقف است و روش متفاوتی در پیش خواهد گرفت. بیم آن می‌رود که ترامپ نسبت به این دستاورد تاریخی دیپلماتیک، بی‌اعتنایی ورزد و در واقع با یک رویکرد نسنجیده، امکان گفت‌وگو برای رسیدن به راه‌حل سیاسی در امور مختلف را تحت‌الشعاع قرار دهد و زمینه برای بحث و اظهارنظر افراطی‌ها علیه این توافق را در کنگره به وجود آورد. باید این نکته را در نظر داشت که در غیبت آمریکا، حفظ برجام، حتی با حضور روسیه و چین و همچنین اتحادیه اروپا، بسیار سخت خواهد بود. همه کشورهای یادشده به‌خوبی از واقعیت‌های اقتصادی، سیاسی و نظامی جهان آگاهی دارند و اولویت اولشان حفظ روابط کشورهایشان با آمریکاست. تجربه سالیان پیشین نیز به‌خوبی مبین این ادعاست. رهبران همه کشورهای درگیر در این توافق انتظار دارند که ایران با پرهیز از اقدامات تند و احساسی، با درایت عمل کند تا تنظیم روابط با سایر کشورهای عضو این توافق را، هم برای ایران و هم برای 5 کشور دیگر ممکن سازد. تلاش‌های دیپلماتیک آتی و عدم بروز رفتارهای تند می‌تواند به تضعیف رویکرد کنونی آمریکا منجر شود. قرار دادن آمریکا در برابر جامعه جهانی می‌تواند به پیروزی سیاسی ایران منتهی شود و امید به کنترل وضع موجود را افزایش دهد. بدیهی است که این رویکرد نیازمند هماهنگی در خروج یک صدای واحد دیپلماتیک و حفظ هشیاری سیاسی در ایران می‌باشد که خطر احتمالی را از سر ایران رفع کند. از رفتارهای فدراسیون روسیه در قبال تحریم‌های اخیر علیه این کشور می‌توانیم این خویشتنداری را بیاموزیم. همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، انتظار جهانیان از ایران، بروز یک رفتار خردورزانه است. با تقویت گروه‌های بنیادگرای دینی در منطقه غرب آسیا، همه دنیا به‌خوبی شاهد نقش ایران در مقابله با این جریانات بوده‌اند. همه جهانیان به نقش ایران در برابر داعش اذعان دارند. بنابراین، امنیت منطقه راهبردی غرب آسیا ایجاب می‌کند که ایران، با حفظ تعاملات سازنده با جهان، افراط‌گرایان جنگ‌طلب آمریکایی را به حاشیه براند. تاریخ روابط بین‌الملل نشان داده که انسان‌های افراط‌گرا و مالیخولیایی، همواره صلح و ثبات بین‌المللی را با خطر مواجه کرده‌اند؛ اکنون که بزرگ‌ترین قدرت جهان در صدر خود، چنین فردی را جای داده است، بر همه ما واجب است که شرایط را به‌دقت سنجیده و رصد مناسبی نسبت به محیط ملتهب عصر ترامپ داشته باشیم. تجربه برجام نشان داده است که اراده آگاهانه سیاستمداران قدرت‌های جهانی می‌تواند روند حرکت به سمت اشاعه سلاح‌های هسته‌ای و کشتار جمعی را در یک فرایند دیپلماتیک به سمت‌وسوی صلح پایدار سوق دهد. امروزه دو تجربه کره شمالی و ایران، فراروی سیاستمداران جهان قرار گرفته است. کره‌شمالی با مانورهای هسته‌ای گاه و بیگاهش در سویی و ایران با رفتار عقلانی در مهار تهدیدها و افزایش ثبات منطقه‌ای در سوی دیگر این میدان قرار دارند. راهبرد ترامپ اما علاوه بر نپذیرفتن یک قدرت هسته‌ای، مبتنی بر نپذیرفتن یک دستاورد دیپلماتیک با حضور همه اعضای شورای امنیت بوده است. در حالی‌که مجموعه عملکرد ناشی از این توافق چنان کارآمدی داشته که به عنوان الگویی در تمام دنیا و «دستاوردی دیپلماتیک برای حل مشکلات پیچیده» در سطح جهان مطرح می‌شود. رویکرد کنونی رئیس‌جمهور ایالات متحده فقط بر تامین منافع مجتمع‌های نظامی و شرکت‌های تولید کننده تسلیحات استوار است. این رویکرد تنها به دنبال بلعیدن منابع این منطقه از جهان است. جمهوری اسلامی ایران، با حفظ و پافشاری بر دستاوردهای دیپلماتیک، نه‌تنها باید از دستاورد سیاسی برجام صیانت کند، بلکه باید برجام را به عنوان الگوی بین‌المللی حل مشکلات مشابه در جهان، معرفی و بازنمایی کند. این رویکرد هوشیارانه بدون تردید، باعث انزوای غوغاسالاران روابط بین‌الملل و حفظ امنیت ایران، ضمن حفظ تعامل گسترده با جهان خواهد شد.

الهه کولایی، استاد دانشگاه