دلایل استقبال نشدن از خاطره‌نویسی

تدبیر24»این مترجم در گفت‌وگو با ایسنا درباره خاطره‌نویسی اظهار کرد: اخیرا خاطره‌نویسی در ادبیات ما بیشتر  جدی گرفته شده  است، اما  بیشتر خاطره‌نویسان ما چهره‌های سیاسی هستند تا چهره‌های ادبی.  خاطرات هاشمی رفسنجانی، محمدی ری‌شهری و ناطق نوری نمونه‌هایی از این دست خاطرات هستند. در حوزه ادبیات نیز خاطرات بیشتر به سمت تاریخ شفاهی حرکت می‌کند،  یعنی این‌که شخصی با یکی از  افراد برجسته مصاحبه و آن را منتشر می‌کند؛ مانند کتاب «پیر پرنیان‌اندیش» که درباره خاطرات هوشنگ ابتهاج است یا مجموعه «تاریخ شفاهی ادبیات معاصر ایران» که نشر ثالث آن را منتشر کرده است.

او با بیان این‌که خاطره‌نویسی در ادبیات و  سیاست تأثیر  بسزایی دارد، گفت: به طور مثال در ادبیات  نویسندگانی نکته‌ها و حرف‌هایی را بیان می‌کنند که در متن ماجرا بوده‌اند و عامه مردم از آن‌ها خبری ندارند، و چون آن‌ها راوی داستان‌ هستند، خاطرات‌شان می‌تواند سند معتبری باشد. نمونه‌های  خاطره‌نویسی در دنیا زیاد است؛ به طور مثال کتاب «برای این لحظه متشکرم» که خاطرات بانوی اول سابق فرانسه است،  این کتاب سرنوشت ریاست‌جمهوری فرانسوا اولاند را مشخص و مسائلی را مطرح کرد که اولاند دیگر نتوانست قد علم کند تا  بخواهد  برای انتخابات کاندیدا شود. خاطرات باراک اوباما با عنوان «رویاهای پدرم» و «آن‌چه اتفاق افتاد» خاطرات هیلاری کلینتون درباره انتخابات اخیر آمریکا نمونه‌های دیگر هستند.

مترجم کتاب «برای این لحظه متشکرم» (خاطرات والری تریرویلر، بانوی اول سابق فرانسه) خاطرنشان کرد: تفاوتی که خاطرات در ایران و کشورهای دیگر  می‌تواند داشته باشد این است که خاطرات در کشورهای غربی صریح‌تر و رک‌تر  هستند؛ به طور مثال والری تریرویلر در «برای این لحظه متشکرم»  مسائلی را مطرح می‌کند که شاید اگر امکان طرح آن‌ها در ایران وجود داشت، مطرح نمی‌شد؛ روابط خیلی خصوصی و حرف‌هایی که یک سیاستمدار به زبان می‌آورد که کمتر کسی انتظارش را دارد. همچنین به نظر می‌رسد خاطره‌نویسی در غرب بیشتر مورد استقبال مخاطبان قرار می‌گیرد تا در کشور ما.

الله‌دادی با اشاره به دلایل استقبال کم مخاطبان ایرانی از خاطرات اظهار کرد:  شاید یکی از دلایلش این باشد که ژانر خاطره‌نویسی آن‌طور که باید و شاید، در کشور ما جا نیفتاده است، اگرچه ما کتاب‌هایی داریم که به زمان قبل از انقلاب برمی‌گردد. دلیل دیگر این است که  مخاطب  تصور می‌کند خیلی از حرف‌هایی که باید گفته شود، در خاطرات عنوان نمی‌شود، نه به این معنا که دستگاه دولتی اجازه نمی‌دهد که فرد مسائل را مطرح کند؛ شاید هم خود نویسنده به دلیل اقتضائات و شرایط اجتماعی برخی از  مسائل را مطرح نکند؛ همان‌طور که آیت‌الله هاشمی رفسنجانی عنوان کرده است که برخی از مسائل در خاطرات نیامده است.(البته مسائلی در رده بالای مملکت وجود دارد که مطرح شدنش در یک بازه زمانی امکان ندارد و  شاید سال‌ها بگذرد و این مسائل مطرح شود و هیچ اتفاقی نیفتد؛ به طور مثال خیلی از ماجراهای سیاسی که  در خاطرات هاشمی مطرح  شده اگر آن زمان منتشر می‌شد جنجالی می‌شد اما الان این‌طور نیست. در واقع نبود اقبال  به خاطر بی‌اعتمادی مخاطب به این ژانر است.

این مترجم درباره اهمیت خاطرات نیز گفت: در هر دوره اتفاقاتی می‌افتد که یک‌سری علامت سوال در آن‌ها وجود دارد و این علامت سوال‌ها با خاطرات  روشن می‌شود. ما به واسطه خاطرات از اوضاع اجتماعی مردم در آن زمان  شناخت پیدا می‌کنیم. در زمینه ادبیات نیز باید بگوییم درباره آدم‌های تأثیرگذار بر  ادبیات ما چیزی نوشته نشده است، اما اطرافیان‌شان می‌توانند اطلاعاتی درباره آن‌ها به ما بدهند، مثلا   مصاحبه‌هایی که با آیدا همسر شاملو منتشر شد؛ او درباره این شاعر مسائلی را می‌تواند مطرح کند که خیلی از ما درباره آن‌ها چیزی نمی‌دانیم و برای کسانی که بر روی این شاعر و روند کار او مطالعه می‌کنند و یا کسانی که به او علاقه‌مند هستند می‌تواند مفید باشد.  

او با اشاره به انتشار کتاب «از سرد و گرم روزگار» که سرگذشت‌نامه احمد زیدآبادی است، بیان کرد:  وجود چنین کتاب‌هایی از کسانی که در تاریخ تأثیرگذار بوده‌اند،  به شناخت شخصیت‌ها و شناخت دوره‌ای که در آن زندگی می‌کرده‌اند، بسیار کمک می‌کند. احمد زیدآبادی در این کتاب از فقری حرف می‌زند که فقر شدیدی است اما این موضوع نتوانسته او را متوقف کند. یا هوشنگ مرادی کرمانی در کتاب «هوشنگ دوم» که مصاحبه‌های  اوست و «شما  که غریبه نیستید» درباره زندگی خود حرف می‌زند. این کتاب‌ها نثر جذابی دارند که مخاطب خسته نمی‌شود سرگذشت یک فرد را بخواند. 

الله‌دادی درباره کتاب «برای این لحظه متشکرم» نیز یادآور شد:  والری  تریرویلر، بانوی اول سابق فرانسه،  روزنامه‌نگار  و اتقافا خبرنگار  حوزه کتاب است. روایتی که او در این کتاب به کار می‌برد، روایت یک خبرنگار است، داستان و روایت داستانی او  بالا و پایین بسیار دارد که جذاب است.  او اتفاقات واقعی زندگی خود را با نثر ژورنالیستی روایت می‌کند که  این موضوع بر دیده شدن کتاب تأثیر داشته است.