اقدامات عربستان بزرگ‌ترین خطر پساداعش است

تدبیر24»در دو روزگذشته و پس از اعلام پایان داعش توسط سرلشکر قاسم سلیمانی همراه با ایجاد موج شادمانی از پایان سیطره شجره‌ خبیثه داعش، سوالات در مورد اقدامات پراکنده‌ این گروهک مضمحل رنگ بیشتری به خود گرفت. تحرکات عربستان در هفته‌های اخیر جای شک بسیاری در مورد امکان دستیابی به صلحی نسبتا پایدار در منطقه ‌ایجاد نموده است. در مورد بیم و امیدهای پساداعش در منطقه و رویکرد ایران «آرمان» گفت‌وگویی داشته با فریدون مجلسی تحلیل‌گر مسائل بین‌المللی که در ادامه می‌خوانید.

داعش چگونه به وجود آمد و آیا با پایان آنان دیگر اثری از حضورشان دیده نخواهد شد؟

داعش یک فرقه ساده با تفکرات و اعتقاداتی نبود که پیروان خود را برای تصاحب یک سرزمین مدیریت کند. داعش برنامه‌ای بود که میلیاردها دلار هزینه پشت آن قرار گرفت تا به ‌مرحله اجرا برسد. این گروه مانند گروه ديويديان در آمریکا یا گروه‌های تروریستی چپی که در اروپا پس از چند دوره بمب‌گذاری به پایان خود رسیدند، صرفا با عقاید متعصبانه شکل نگرفت. این گروه‌ها هیچ‌کدام چنین سازمان، برنامه، تجهیزات، آموزش و... نداشتند. داعش برنامه‌ای بود با هدف شکست دولت عراق و ضربه زدن به‌ ایران که با عمیق کردن شکاف بین ملت‌های منطقه موجب بروز تعصبات فرقه‌ای می‌شد. به تدریج داعش موجب وحشت کسانی شد که آن را به وجود آورده بودند و به مرور هزاران کیلومتر سرزمین را تحت اختیار خود گرفت. این گروه تروریستی به ‌این باور رسید که به خود متکی است و ده‌ها روزنامه‌نگار و کارشناس و... غربی را کشتند، در سرزمین‌های آنها انفجار راه‌انداختند و مسیحیان و کردهای ایزدی را قتل عام کردند، چراکه دیگر به مبارزه مذهبی با شیعیان اکتفا نمی‌کردند. رعب و وحشتی کم‌سابقه به وجود آمد که تا سالیان دراز از خاطر نخواهد رفت. اکنون داعش از میان برداشته شد اما نیروهای آن کاملا از بین نرفته‌اند. چندهزار نفری که از عربستان، سوریه، آسیای مرکزی و کشورهای اروپایی جذب داعش شده بودند یا کودکانی که مجبور به قتل می‌شدند، هنوز سرنوشت مشخصی ندارند. این افراد با این همه کشتارها و جنایت‌هایشان تا سال‌ها در اذهان باقی خواهد ماند.

اکنون عناصر این گروه به کجا خواهند گریخت؟ آیا امکان انسجام آنان در منطقه‌ای دیگر وجود دارد؟

داعش نیاز به پشتیبانی بودجه‌ای داشت که دیگر برای آنها این مورد وجود ندارد ولی محل‌هایی برای حضور خود و فعالیت محدود در نظر گرفته‌اند. جرم و جنایت‌های متفرقه داعش احتمالا تا مدتی ادامه پیدا خواهد کرد و در شرایط استیصال کنونی‌شان احتمالا به چنین اقداماتی اصرار بیشتری خواهند ورزید. انفجارهایی که در آمریکا و سایر کشورها رخ داد توسط عناصری بود که خود را وابسته به داعش می‌دانستند و داوطلبانه آن را صورت می‌دادند. داعش از افغانستان و از دل گروه القاعده شکل گرفت و اکنون هم بقایای آن احتمالا در القاعده و طالبان پیدا خواهد شد. چراکه آنها اکنون منابع مالی در اختیار دارند. تولید و قاچاق تریاک و هروئین در مناطق تحت کنترل آنها هم منطقه را آلوده کرده (که نوعی مبارزه برای خود آنان به حساب می‌آید) و هم موجب منفعت مالی‌ آنها می‌شود. غیراز قاچاق به‌عنوان فعالیت اصلی این گروه‌‌ها بعضا به خیابان‌ها می‌ریزند و به بهانه‌هایی قدرت‌نمایی می‌کنند. احتمالا افراط‌گرایی از این پس بیش از مرزهای غربی، به مرزهای شرق ایران نزدیک خواهد شد. سوریه از لحاظ حضور داعش پاک شده است. درحال حاضر هم چالش‌هایی وجود دارد که از طریق سیاسی امکان حل شدن دارد و هم خشونت‌هایی که از سمت برخی گروه‌های دیگر صورت می‌گیرد، موجب نگرانی است. عربستان که خصومت خود با ایران را علنی کرده در آن جبهه نیز تمام سعی و تلاشش را به‌کار خواهد بست. با سیاستی ماهرانه می‌توانیم بدون آلوده شدن به رقابت‌های جهان عرب، از حقوق و منافع ملی خود دفاع کنیم. منافع ایران در این موارد باید درنظر گرفته شود. در اذهان عمومی جهان این مساله جا افتاده که ‌ایران به‌دنبال همکاری منطقه‌ای برای حل بحران است. برای این کار ایران را به‌عنوان کشوری خواهان تعامل و پیرو سیاست‌های عملگرایانه و متکی بر اصول روابط بین‌الملل می شناسند.

چه خطراتی ممکن است در شرایط پس از نابودی داعش منطقه را تهدید کند؟

رقابت‌های منطقه‌ای که از جانب عربستان به آن دامن زده می‌شود احتمالا بزرگ‌ترین خطر خواهد بود. این کشور عملا به وجود آورنده داعش و بحران بوده و میلیاردها دلار به منطقه خسارت زده و اکنون همه آن برنامه‌ها شکست خورده است. این احتمال وجود دارد که حکام خام این کشور از روی استیصال و انتقام‌جویی بخواهند رفتاری عجولانه از جنس تصمیمات اخیرشان نشان دهند. واکنش سعد حریری در مورد اقدامات سعودی‌ها در هفته‌های گذشته‌ اهمیت خواهد داشت و ایران با همکاری سوریه، روسیه، ترکیه و فعالان سیاسی سوریه دنبال ثبات در منطقه‌ است لذا تا حد زیادی نگرانی‌ها برطرف خواهد شد.