دکتر زهرا عبداللهی رییس دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت در حالی این خبر را می دهد که با تاکید بر اهمیت مصرف کافی شیر و لبنیات از سوی آحاد جامعه به کاهش مصرف "شیر" به دنبال افزایش قیمت آن اشاره می‌کند و می‌گوید: بررسی‌های انجام‌ شده در سال گذشته حاکی از آن است که به دنبال افزایش قیمت شیر خرید آن از سوی مردم به میزان 14 درصد کاهش یافته است.

در همین ارتباط «هومان امیری» مدیرعامل اتحادیه صنایع لبنی پاستوریزه استان اصفهان نیز با اشاره به ریزش مشتری پس از اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها و گران‌ شدن شیر در طول سالهای اخیر می‌گوید: هنوز آماری از ریزش مشتری در سال جاری نداریم و این کاهش شامل حدود 22 درصد افت فروش شیر برای کارخانه‌ها رقم خورده است.

دکتر مجید حاجی فرجی رییس انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور هم با ابراز نگرانی از حذف تدریجی شیر و مواد لبنی از سبد غذایی اقشار کم‌درآمد در پی افزایش قیمت این اقلام ضروری به سیاستگذاران و مردم توصیه می‌کند: پیش از آن که کاهش مصرف این مواد، مشکل‌ساز شود با مدیریت صحیح برای تامین این اقلام اقدام و توجه کنند که سلامتی، اصل اول زندگی است؛ از این رو لازم است رویکرد سیاستگذاران به این مقوله به گونه‌ای باشد که شیر، لبنیات و پروتئین‌های مورد نیاز تامین شود تا جامعه به سمت حذف این اقلام از سبد غذایی و در نتیجه جایگزین کردن مواد غذایی نامناسب حرکت نکند.

متاسفانه اگر بازار این اقلام غذایی ضروری کنترل نشود، باید انتظار داشته باشیم در آینده عوارضی نظیر سونامی بیماری پوکی استخوان، عدم رشد کافی کودکان، بروز اختلالات خلقی و جسمی به سراغ ما بیاید.

رییس انجمن علمی تغذیه ضمن تاکید بر اینکه شیر جزو اقلام غذایی بسیار مهم است، می‌گوید: با توجه به مباحثی نظیر مشکلات استخوانی در میان مردم، رشد کودکان و نوجوانان، پوکی استخوان در میانسالان و سالمندان و از سویی مشکل کاهش شدید ویتامین «د» می‌توان گفت کاهش مصرف شیر موجبات شیوع عوارض بالینی را فراهم می‌کند.

رییس انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی کشور اضافه می‌کند: در اجرای قانون هدفمندسازی یارانه‌ها که قانونی مترقی است، نباید اقلام اساسی که نیاز افراد را تامین می‌کنند از سبد غذایی خانوار حذف شوند.

دکتر حاجی فرجی با اشاره به این که لازم است تمهیدات دیگری در این باره اندیشید، می‌افزاید: باید توجه داشت که علاوه بر کلسیم، بخشی از نیاز روزانه افراد به پروتئین از طریق لبنیات تامین می‌شود که متاسفانه قیمت این مواد غذایی هم بالا رفته است؛ از این رو باید هرچه زودتر تدابیر لازم اتخاذ شود تا مانع از حذف این اقلام از سبد غذایی خانوار شد.

از دیگر سو، بر اساس یک اصلی اقتصادی افزایش قیمت با کاهش تقاضا برای خرید همراه است که به کاهش مصرف منجر می‌شود. افزایش قیمت یا تغییر رژیم های غذایی مردم هر یک ممکن است دلیل اصلی کاهش مصرف این ماده ارزشمند باشد اما نکته‌ای که در این میان جلب نظر می‌کند قربانی‌شدن کیفیت تغذیه و سلامتی بخشی از جامعه است.

چرا باید شیر مصرف کنیم؟

شیر یکی از منابع با ارزش و اصلی در هرم غذایی است و بدن انسان پس از گروه غلات، میوه و سبزیجات به این منبع غذایی نیاز دارد. متخصصان تغذیعه پیشنهاد می‌کنند حداقل یک و نیم واحد و به طور متوسط 4 واحد از شیر و لبنیات استفاده شود که البته منظور از هر واحد 240 سی سی است که معادل یک لیوان شیر، یک لیوان ماست، دو لیوان دوغ و 45 گرم پنیر برای تامین کلسیم، ریبو فلابین و پروتئین‌های ارزشمند است.

در همین راستا دکتر زهرا عبداللهی، رییس دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت، شیر را منبعی مهم در تامین کلسیم و پروتئین مورد نیاز بدن می‌خواند و می‌گوید: مصرف این ماده غذایی مهم جهت جلوگیری از پوکی استخوان مطرح است. در شرایطی که اکنون هم در زمینه پوکی استخوان با مشکلاتی مواجهیم، ادامه روند کنونی کاهش مصرف شیر می‌تواند بار بیماری‌ها و شکستگی‌های استخوانی را افزایش دهد و هزینه‌های مراقبتی زیادی را به دنبال داشته باشد.

مصرف نکردن شیر اگر جبران نشود، در اولین قدم به تامین‌ نشدن کلسیم و بروز ضعف اسکلتی منجر می‌شود. کلسیم به همراه فسفر و ویتامین‌های ب و ث از منابع اصلی تشکیل اسکلت هستند.

از طرف دیگر به گفته کارشناسان تغذیه اگر فردی شیر را برای مدتی از برنامه غذایی خود حذف کند، پس از نوشیدن آن ممکن است نسبت به قند شیر یا لاکتوز حساسیت احساس کنند که به بروز اسهال، استفراغ و مشکلات گوارشی هم منجر می‌شود.

همچنین علاوه بر مشکلاتی که کمبود کلسیم برای اسکلت و دندان‌ها ایجاد می‌کند، نقصان در دریافت این ماده می‌تواند به بروز تحریکات عصبی و گرفتگی عضلات منجر شود و ضربان قلب را نیز تحت تاثیر قرار دهد.

دکتر محراب مرزبان، یک جراح و فوق تخصص قلب نیز به مصرف برخی از مواد غذایی برای کاهش اثرات نامطلوب ریزگردها اشاره می‌کند و می‌گوید: خوردن شیر کم‌چرب می‌تواند اثرات منفی ریزگردها را کاهش دهد و از ورود آنها به خون جلوگیری کند.

البته کیفیت نامطلوب تغذیه در بلندمدت باعث بروزبیماریهای عفونی و همین طور تضعیف ژن می‌شود.

اهمیت شیر برای زنان

اما اهمیت شیر وقتی به قشر مهمی از جامعه یعنی زنان می‌رسیم دوچندان می‌شود.

دکتر سیدضیاء الدین مظهری، متخصص تغذیه به دوره‌های خاص نیاز به شیر در زنان اشاره می‌کند و می‌گوید: نیاز به شیر زنان در دوران بارداری و شیردهی دوبرابر دیگران است؛ چرا که بخش عمده‌ای از مواد مغذی شیر برای تشکیل ساختار اسکلت جنین و دخیره شیردهی و ترکیباتی انتقالی مادر به فرزند دخیره می‌شود و اگر مادر مصرف شیر را تا 200 درصد بالاتر نبرد و کلسیم مصرفی خود را متناسب با افزایش نیاز تامین نکند در آینده از تحلیل استخوان‌ها و بیماری‌های پس از پوکی استخوان رنج خواهد برد.

مسعود نصیری ، یک کارشناس دیگر نیز خاطرنشان می‌کند: زنان باید از سن 25 تا 45 سال مصرف شیر را قطع نکنند تا در دوران یائسگی با عوارض پوکی استخوان مواجه نشوند.

به گفته این کارشناس تغذیه، مصرف شیر برای هر گروه سنی لازم است؛ چنان که در نوجوانان و کودکان باعث رشد می‌شود و در بزرگسالان از پوکی استخوان پیشگیری می‌کند.

مصرف سرانه شیر در ایران

اما مصرف سرانه شیر در ایران چقدر است؟

مهرنوش امجدی دبیر فدراسیون بین‌المللی شیر ایران با اشاره به این‌که آمار و اطلاعاتی از میزان دقیق تولید شیر در ایران وجود ندارد، می‌گوید: براساس برخی گزارش‌های منتشر شده سرانه مصرف شیر در ایران کمتر از 100 کیلوگرم است.

امجدی با اشاره به این‌ که میانگین سرانه مصرف شیر در برخی کشورها به 500 کیلوگرم نیز رسیده است، اضافه می‌کند: سرانه مصرف شیر در ایران زیر 100 کیلوگرم است؛ در حالی که سرانه مصرف شیر در دنیا از 160 به 195 کیلوگرم رسیده است.

وی با اشاره به این‌که ایران با وجود سابقه بیش از سه دهه‌ای عضویت در فدراسیون بین المللی شیر هنوز «خانه‌ شیر» ندارد، می‌گوید: طرح ایجاد خانه شیر در ایران از چند سال پیش در مجلس مطرح شده اما هنوز به نتیجه‌ای نرسیده است.

او با اشاره به این‌ که تمامی کشورهای مطرح در تولید شیر دارای خانه شیر هستند، می‌گوید:‌ متاسفانه در زمینه آمار مربوط به تولید شیرهیچ مرجع دقیقی وجود ندارد؛ به طوری که مرکز آمار ایران یک عدد درباره تولید شیراعلام کرده و وزارت جهاد با اختلاف چند میلیون تنی عدد دیگری را به عنوان میزان تولید شیر کشور اعلام می‌کند.

سلامتی جامعه، سرمایه دولت

نکته حائز اهمیت دیگر این است که هر اختلال اقتصادی در قالب کاهش درآمد خانوار و یا افزایش مواد غذایی بر کیفیت تغذیه اثر می‌گذارد و دلیل این مساله نیز باور نادرست افراد جامعه درباره تغذیه است. بیشتر مردم نقش تغذیه را تنها رفع گرسنگی می‌دانند و از بخش حفظ سلامتی غفلت می‌کنند؛ از این رو شاید توجه چندانی به جابجایی برخی اقلام خوراکی یا حذف آنها از سبد کالای خود نکنند.

به اعتقاد کارشناسان، با حذف یارانه‌های مواد غذایی اولین قربانی، افت کیفی این مواد در چرخه تولید و دیگری حذف موادی است که ظاهرا تاثیری بر گرسنگی یا سیری ندارند اما حذف آنها به دیل هزینه‌هایی که از حذف یارانه‌ها ناشی می‌شود، نه تنها موجب بروز بیماریهای فراوان می‌شود بلکه عملا صرفه‌جویی ظاهری ناشی از آن انجام نمی‌شود و درآمد حاصله عمدتا خرج هزینه‌های بیماریهای حاصل افت کیفیت تغذیه و عدم تامین نیاز ساختاری بدن می‌شود.

گرچه ممکن است این استدلال مطرح شود که خانواده‌ها با دریافت یارانه نقدی خود تصمصم می‌گیرند که آن را کجا هزینه کنند و این تصمیم می‌تواند شامل مواد غذایی چون شیر باشد اما تجربه واقعی نشان داده که افزایش تصاعدی قیمتها موجب ناکارآمدی یارانه‌ها خواهد شد؛ بنابراین به نظر می‌رسد در مورد مواد غذایی مهم در سبد خانوارهمچون شیر، دولتها نه تنها نباید یارانه را قطع کنند بلکه به دلیل اهمیت استراتژیک سلامت جامعه در درازمدت در برخی سنین این ماده غذایی را حتی به شکل رایگان در اختبار مردم قرار دهند.

در واقع این یک سرمایه‌گذاری بلندمدت است که بی‌توجهی به آن نیز در بلندمدت خود را نشان می‌دهد؛ زمانی که بروز بیماری‌ها در سالهای آینده موجب ایراد خسارات اقتصادی به جامعه می‌شود.

در همین ارتباط مسعود نصیری کارشناس تغذیه، مصرف شیر را سرمایه‌گذاری برای سلامت آینده افراد عنوان می‌کند و می‌گوید: امروز لبنیات تا حدودی از سبد غذایی خانواده‌ها حذف شده است و اکثر خانوارها اولویت خود را تهیه نان و مواد غذایی دیگر قرار داده اند و فقط گاهی به لبنیات، گوشت و میوه گریز می‌زنند؛ در حالی که اگر امروز دولت برای شیر یارانه در نظر نگیرد مجبور است در آینده هزینه‌های بیشتری را برای درمان و تامین داروی افراد صرف کند.

شیر جایگزینی ندارد

نکته مهم دیگرغیرقابل جایگزین بودن برخی مواد غذایی مانند شیر است.

دکتر علی اکبر سهیلی آزاد، متخصص تغذیه به منابع مهم حاوی کلسیم اشاره می‌کند و می‌گوید: شیر و لبنیات، از جمله مواد غذایی هستند که سرشار از کلسیم هستند؛ به طوری که در هر 100 میلی لیتر شیر 120 میلی گرم و در هر 100 گرم پنیر، 350 میلی گرم کلسیم وجود دارد. همچنین کشک یکی از منابع بسیار مهم و غنی از کلسیم و فسفر است که برای رشد استخوان‌ها بسیار مفید است.

دکتر مظهری نیز شیر را بهترین منبع برای تامین مواد مغزی می‌داند. وی در این رابطه اظهار می‌کند: مواد غذایی مثل کنجد ، بادام، سبزی‌های خانواده کلم و مقدار ناچیزی که در آبهای معدنی وجود دارد حاوی کلسیم هستند اما به هیچ عنوان نمی توانند نظیر شیر نقش پر رنگی درتامین این ماده داشته باشند؛ به طور مثال در کنجد از هر 100 گرم، 670 میلی گرم کلسیم وجود دارد که 2 برابر کلسیم موجود در شیر است اما به دلیل گران‌تر بودن قیمت و نیز دارا بودن اسیدهای چرب اشباع نشده که انرژی بسیار بیش‌تری دارد به نسبت شیر کمتر مصرف می‌شود.

وی ادامه می‌دهد: مصرف سبزی‌های خانواده کلم نیز می‌تواند به کم‌کاری تیروئید دامن بزند چرا که مانع جذب ید در بدن می‌شود.

چرا گران شد؟

اما چرا اکسیر سلامتی گران شد؟

عباس پشم فروش، معاون بازرگانی داخلی شرکت پشتیبانی امور دام در پاسخ به این پرسش به افزایش قیمت نهاده‌های دامی اشاره می‌کند و می‌گوید: تا پیش از افزایش 15 درصدی قیمت لبنیات در کشور، قیمت نهاده(علوفه و...) گران نشده بود ولی براساس مصوبه تنظیم بازار که پیش از افزایش 15 درصدی تصویب شده بود، با افزایش قیمت تحویل ذرت 600 ، جو 950 و سویا 1050 تومان، امروز مجبور به افزایش قیمت‌های علوفه هستیم. اگر برای واردات نهاده‌های دامی ارز مرجع اختصاص داده نشود و این محصولات با ارز آزاد وارد شود قیمت شیر خام و لبنیات بیشتر می‌شود.

ابراهیم نکو، یک عضو هیات رییسه کمیسیون اقتصادی مجلس هم می‌گوید: دولت برای جلوگیری از ضرر تولیدکنندگان و مقابله با تعطیلی واحد‌های تولید چراغ سبز افزایش قیمت را به تولیدکنندگان نشان می‌دهد تا آنها به نسبتی قیمت محصولات خود را افزایش دهند اما مسئولان نباید از مردم نیز غافل شوند؛ چرا که مردم باید درآمدهای کافی برای خرید کالا متناسب با این قیمت‌ها داشته باشند؛ بنابراین راهکار اصلی در این رابطه افزایش قدرت خرید مردم و بعد از آن افزایش قیمت محصولات است.

سرانه مصرف شیر در ایران بسیار کمتر از کشورهای دیگر است و با افزایش هزینه‌های تولید شیر که افزایش قیمت شیر برای مصرف‌کننده را به دنبال دارد در آینده نزدیک شاهد کاهش بیشتر مصرف این ماده با اهمیت و گسترش بیماریهای استخوانی خواهیم بود. اما گذشته از بحث توان مالی و قیمت شیر نمی‌توان تغییر سبک زندگی افراد جامعه را هم نادیده گرفت؛ چرا که افراد تمایل بیشتری به نوشیدنی‌های قندی غیرمفید نظیر نوشابه، آبمیوه و.. نشان می‌دهند و آمار مصرف این مواد در سالهای اخیر از کاهش مصرف با وجود افزایش قیمت‌ها خبر می‌دهد.