مدیریت نادرست منابع آبی عامل بروز ریزگردها

تدبیر24: پرویز گرشاسبی اظهار کرد: در مقابله با پدیده ریزگردها ممکن است برنامه‌هایی کوتاه مدت و مقطعی ارائه شود اما باید برخی مدیریت‌های نادرست منابع آبی که طی سال‌های گذشته عامل توسعه بیابان‌زایی و ایجاد گرد و غبار شده‌اند، محدود شوند.
 
وی افزود: در استان خوزستان 380 هزار هکتار کانون‌ فرسایش بادی وجود دارد که هیچ کدام از آن‌ها منشأ گرد و غبار و ریزگردهای اخیر نبوده‌اند بلکه اراضی جدیدی ناشی از مدیریت نادرست منابع آبی و خشکسالی به مناطق بیابانی اضافه شده‌اند، چرا که چنین مشکلاتی سبب شد قسمت‌های زیادی از منطقه هورالعظیم و هورهایی که در اطراف شادگان پیش از این غرق‌آب بوده‌اند خالی از آب شوند که در این شرایط اگر یک باد یا طوفان رخ دهد باعث وقوع پدیده ریزگردها می‌شوند.
 
معاون آبخیزداری سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور ادامه داد: گرچه ریزگردهای اخیر دارای منشأ داخلی و خارجی هستند اما براساس گزارش‌های سازمان هواشناسی و محیط زیست، منشأ ریزگردهای اخیر خوزستان، داخلی بوده است. چرا که حتی کانال‌های زهکشی که در گذشته در بالادست هورها راه‌اندازی شده‌اند باعث پخش نشدن روان‌آب‌ها در منطقه و توسعه بیابان‌زایی شده اند.
 
گرشاسبی وقوع طوفان شن در کشور را بسیار نادر عنوان کرد و گفت: تمرکز اصلی سازمان جنگل‌ها طی سال‌های اخیر روی 380 هزار هکتار کانون‌ فرسایش بادی بوده و عمدتا عملیات کنترل این کانون‌ها از طریق احیای آن‌ها انجام شده است؛ به گونه‌ای در سطح 80 هزار هکتار آن عملیات مالچ پاشی و در دیگر عرصه‌ها نیز درختکاری، بوته‌کاری، بادشکن‌های زنده و غیر زنده و دیگر عملیات‌های بیابان‌زدایی انجام شده است.
 
وی با بیان اینکه طوفان شن با گرد و غبار متفاوت است، اظهار کرد: طوفان شن از نظر ماهیتی با ریزگردها و گرد و غبار فرق می‌کند، چرا در طوفان شن ذرات بزرگتر از پنج میکرون آن‌ هم در محدوده‌ای نه چندان وسیع حرکت می‌کنند و جابجا می‌شوند؛ به گونه‌ای طوفان شن نهایتا می‌تواند کمتر از 50 کیلومتر ذرات را جابجا کند؛ بنابراین این پدیده می‌تواند برای مناطق حوالی کانون دردسرساز باشد.
 
معاون آبخیزداری سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور با اشاره به اینکه گرد و غبارهای چند سال اخیر هیچ کدام از نوع طوفان شن نبوده‌اند، افزود: پدیده‌هایی به نام گرد و غبار به دلیل خشک شدن ذرات شن کوچکتر از پنج میکرون و جابجایی آن‌ها از طریق باد رخ می‌دهد که این ذرات برخلاف طوفان شن می‌توانند تا هزار کیلومتر نیز در ارتفاعات بالا حرکت کنند.
 
گرشاسبی ادامه داد: ریزگردها در خاورمیانه و شمال آفریقا پدیده‌ جدیدی است که ناشی از مدیریت نادرست منابع آبی و خشکسالی است، چرا که در گذشته مازاد آب رودخانه‌های داخلی و منطقه‌ای به تالاب‌های پایین‌ دست ریخته می‌شدند و اراضی که رسوبات و ریزدانه‌ها از قبل به آنجا حمل شده بود مرطوب شده و دیگر باعث وقوع ریزگردها نمی‌شد اما با قطع حق‌آبه تالاب‌های خوزستان شاهد خشک شدن این ریزدانه‌ها و جابجایی این ذرات به وسیله بادها هستیم که البته پس از وقوع پدیده ریزگردها، اجرای عملیات مقابله‌ای با آن بسیار دشوار می‌شود. چرا که به دلیل بالا بودن میزان شوری خاک، نهال‌کاری و بوته‌کاری و دیگر عملیات‌های بیولوژیک با مشکل مواجه می‌شود.
 
وی با تاکید بر اینکه حق‌آبه تالاب‌های خوزستان باید به آن‌ها بازگردد، تصریح کرد: نباید به بهای کشت و زرع تالاب‌ها و هورهای این منطقه فراموش شوند چراکه در ارومیه نیز همین اتفاق رخ داده است و طی 10 سال اخیر به دلیل مدیریت نادرست منابع آبی حداقل 200 هزار هکتار بیابان جدید توسعه پیدا کرده است. در حالی در گذشته این مناطق به عنوان مراتع ارومیه شناخته می‌شدند که اکنون با هدایت و مدیریت کردن منابع آبی برای مصارف دیگر از جمله کشاورزی، این مراتع فاقد رطوبت هستند و آب پوشش گیاهی‌شان را از دست داده‌اند.
 
معاون آبخیزداری سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور با بیان اینکه در کشور نگرش حوزه‌ای در مدیریت منابع آبی وجود ندارد، گفت: هنگامی که سد کرخه راه اندازی می‌شود دیگر به پایین دست آن توجه نمی‌کنیم و نمی‌دانیم که باید این رودخانه تا خلیج فارس مدیریت شود و زنده بماند و همین می‌شود که رسوبات سدها مانند سد سفید رود منجیل به دلیل کم آبی پشت سد، خود به مناطق فرسایش بادی و تونل‌های بادی تبدیل می‌شوند.
 
گرشاسبی اظهار کرد: در دنیا بر تکنیک‌های جدید مانند آبخیزداری به جای سدسازی به مدیریت منابع آبی توجه دارند و باید در کشور نیز به این مساله بیشتر توجه کنیم، چرا که از این طریق به جای مدیریت منابع‌ آبی در سطح زمین و پشت سد که با تبخیر بالا همراه است می‌توان آن را به اعماق زمین نفوذ داد تا بیلان منفی سفره‌های زیر زمینی نیز جبران شود.
 
وی اظهار کرد: در حال حاضر سالانه بین 11 تا 13 میلیارد متر مکعب بیشتر از ظرفیت و پتانسیل‌ از آب‌های زیر زمینی برداشت می‌کنیم؛ به گونه‌ای که این اضافه برداشت از سفره‌های آب زیر زمینی و ذخایر استاتیکی در کشور از سال 1344 تا کنون به 110 میلیارد متر مکعب رسیده است. بنابراین در کشوری که روی کمربند خشکی قرار گرفته برایش یک قطره باران نیز اهمیت دارد و باید از مبادی سرچشمه‌ها به فکر نفوذ آب در عمق باشیم.
 
معاون آبخیزداری سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور با بیان اینکه اجرای عملیات آبخیزداری در کاهش تبخیر موثر است، افزود: متوسط تبخیر طی چهار سال اخیر از 70 درصد به 73 درصد افزایش یافته است در حالی با اجرای عملیات آبخیزداری می‌توان تا 36 درصد از این میزان تبخیر را کاهش داد.
 
گرشاسبی ادامه داد: عملیات آبخیزداری تاکنون در 26 میلیون هکتار از اراضی کشور انجام شده است درحالی 125 میلیون هکتار دیگر نیاز به اجرای آبخیزداری دارند که می‌توانند پوشش‌های گیاهی از دست رفته را احیا و آب سبز تولید کنند، چرا با اجرای عملیات آبخیزداری سفره‌های آب زیرزمینی تقویت و چشمه‌های زیادی احیا و تولید می‌شوند.
 
وی تاکید کرد: باید به جای مدیریت نادرست منابع آبی و سدسازی که در برخی از مناطق نیز پایه علمی ندارد به فکر اجرای صحیح مدیریت منابع آبی با تلفیقی از سدسازی و آبخیزداری باشیم اما با اعتبارات کم، سرعت اجرای این طرح‌ها نیز به شدت کاهش پیدا می‌کند. چرا که در حال حاضر مطالعات لازم روی 42 میلیون هکتار از اراضی انجام شده و 14 میلیون هکتار از آن آماده اجرای طرح‌های آبخیزداری است اما با اعتبارات موجود نمی‌توان کاری از پیش برد.