چالش‌هایی با علوم انسانی

نقش بی‌بدیل علوم انسانی در رفع دغدغه‌های مختلف جامعه اعم از بهبود اخلاق و ارزش‌های اجتماعی،‌ جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی، افزایش بهره‌وری، تقویت هویت ملی، اشتغال‌آفرینی و خروج از چرخه تکراری فعلی در دانشگاه‌ها انکارناپذیر است؛ اما با این وجود علوم انسانی در کشور همچنان با چالش‌های عمده‌ای مواجه است.

تدبیر24»بهره‌مندی از علوم مختلف برای حل معضلات و نیازهای جامعه امری بدیهی است که دولت‌های مختلف نیز در ابعاد گوناگون توجه به این مساله و استفاده از علم برای پیشبرد اهداف تعیین شده را مورد توجه قرار داده‌اند.

در این میان نقش علوم انسانی در حل چالش‌های رفتاری، اجتماعی،‌ آموزشی و مدیریتی غیرقابل انکار است و عمده کارشناسان نیز با اذعان به این مطلب بر ضرورت بهره‌گیری از بخش‌های مختلف علوم انسانی جهت کاهش آسیب‌های اجتماعی، ارتقای ارزش‌های جامعه انسانی، بومی‌سازی علم در دانشگاه، تقویت اعتماد عمومی، حرکت جامعه به سوی توسعه پایدار و اشتغال‌آفرینی تاکید می‌کنند؛ چراکه علوم انسانی همواره جامعه را به عقلانیت، تعادل، صلح، توسعه و تفکر دعوت می‌کند.

همچنین طبق گفته کارشناسان این حوزه، "علوم انسانی میراثی در ایران، به ‌پشتوانه تاریخ و تمدن قومی و ریشه داشتن در نگرش توحیدی و اشراقی و آمیختگی با ابعاد گوناگون فرهنگ‌ها و عناصر تمدنی شرقی و سرآمدی در بسیاری از عرصه‌ها در مشرق‌زمین، در کنار همه فراز و فرودهای خود، بالقوه از ظرفیت منحصر به‌ فردی برای بازآفرینی معارف و آثار معنوی و عرضه به جهان امروز برخوردار است."

"این قابلیت فرهنگی علوم انسانی میراثی از چنان پشتوانه تاریخی، تمدنی و مایه‌های معنوی و زیبایی‌شناسانه برخوردار است که می‌تواند مزیتی فوق‌العاده برای جمهوری اسلامی ایران در عرصه مراودات و تعاملات و بسط فرهنگ و معنویت اسلامی- ایرانی به شمار آید."

از طرفی نمی‌توان منکر نقش بی‌بدیل علوم انسانی در تحقق برنامه‌های تدوین شده همچون سند چشم‌انداز 1404، تحقق اقتصاد دانش‌بنیان و نقشه جامع علمی کشور نیز شد.

اما آنچه که در این میان تامل‌برانگیز بوده، جایگاه کنونی علوم انسانی در کشور است که با وجود اهمیت و نقش علوم انسانی در پیشبرد جامعه به نظر می‌رسد در عرصه‌های مختلف به بیانی مورد بی‌مهری قرار گرفته است.

دکتر حسینعلی قبادی در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، علوم انسانی را در جستجوی حقیقت و شناخت انسان و ظرفیت‌های وجودی او عنوان کرد و گفت: علوم انسانی هم می‌خواهد ضامن تحقق تعالی و اعتلای جامعه باشد که این امر اگرچه متکی به فناوری‌ها و مصنوعات نوین است، اما در اساس نیازمند پویایی فرهنگی متکی بر میراث تمدنی است که یقینا هر راهکار رهایی‌بخشی از گره‌های موجود از دل آن قابل استحصال است.

وی افزود: بر این اساس در سنجش میزان کارآمدی علوم انسانی به جای رویکرد مصنوع‌محور، باید به تحولات اندیشه‌ای و توسعه ظرفیت‌های فهم ابعاد مختلف وجود انسان توجه بیشتری شود و موقعیت علوم انسانی به مثابه علومی که امکان شکل‌گیری علوم دیگر را در ذهن و مخیله انسان‌ها فراهم می‌آورد، به رسمیت شناخته شوند.

رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در ادامه با اشاره به مزایای علوم انسانی در بخش‌های مختلف، توضیح داد: علوم انسانی در تحقق اسناد بالادستی در مجموعه وزارتخانه‌ها ازجمله سند چشم‌انداز، نقشه جامع علمی کشور، سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری مصوب مجمع تشخیص، برنامه ششم توسعه و به‌ویژه تحقق طرح آمایش وزارت علوم نقش بسیار موثری دارد.

وی تصریح کرد: کارآمدسازی، روزآمدسازی و متناسب‌سازی شاخص‌ها، هم‌افزاسازی مقررات و سرمایه‌های اسناد قانونی و حقوقی و مقررات و شیوه‌نامه‌ها از دیگر ظرفیت‌های علوم انسانی است.

قبادی ادامه داد: همچنین اتصال بیشتر وزارت علوم با شبکه نخبگانی علوم انسانی از دیگر مباحثی است که می‌تواند منجر به نهادینه‌سازی و بهره‌گیری از خرد جمعی و تحقق اصل دانایی‌محوری (اعم از انجمن‌های علمی، محققان نامدار، متفکران حوزه‌های مختلف علوم انسانی، بدنه اعضای هیات علمی دانشجویان دکتری) شود.

رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با اشاره به اقتصاد دانش‌بنیان اظهار کرد: محیط دانشی نسل چهارم و طراحی الگوها و شیوه‌های کارآمدتر برای دوره‌های آموزشی و نظام مدیریت بهینه پژوهشی و افزایش بهره‌وری نیز از جمله کارکردهای علوم انسانی در حوزه اقتصاد دانش‌بنیان است.

وی تصریح کرد: از سویی دیگر نقش علوم انسانی در عمومی‌سازی، ترویجی‌سازی، مردمی‌کردن و بومی‌سازی علم در دانشگاه، جامعه و صنعت انکارناپذیر است، همچنین کاربردی‌سازی و تقاضامحور کردن فعالیت‌های تحقیقاتی نیز از دیگر کارکردهای علوم انسانی است.

قبادی افزود: جلب نظر کارآفرینان و طراحی مشارکت آنان و سازمان‌های مردم‌نهاد علم و توازن و تعادل در ابعاد گوناگون توسعه و حرکت جامعه به سوی توسعه پایدار به‌ویژه کم کردن فاصله میان دانشگاه و صنعت و خروج از چرخه تکراری باطل فعلی و برنامه‌ریزی و طراحی و مشاوره برای مشارکت بخش خصوصی در این چرخه نیز از دیگر مسائلی است که می‌توان به کمک علوم انسانی آن را محقق کرد.

رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با تاکید بر ضرورت توجه به دانایی‌محوری گفت: علوم انسانی همچنین مسیر تحقق دانایی‌محوری و مشارکت بیشتر نخبگان، تمرکززدایی از آموزش عالی و مسأله‌محوری در توسعه دانشگاه‌ها و مشارکت موثر و دانش‌مدار در شوراها و کمیسیون‌های سیاست‌گذار را تسهیل کرده است.

وی همچنین نقش علوم انسانی در تقویت هویت ملی و بازآفرینی میراث‌های عظیم تمدنی ایرانی و اسلامی و تقویت مناسبات بین نسلی به‌ویژه بین جوانان کشور، تقویت اعتماد عمومی و تحمل یکدیگر برای حمایت از منافع ملی و افزایش روحیه مقاومت ملی را بی‌بدیل عنوان کرد.

رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، افزود: اگر خواهان نشر و گسترش تفکر علمی، انتقادی و پرورش خلاقیت در آموزش و پژوهش در دانشگاه‌ها هستیم، باید علوم انسانی را به عنوانی مهم‌ترین رکن این مبحث مورد توجه قرار دهیم.

قبادی حل مشکلات محیط زیستی را نیز از بطن علوم انسانی خواند و تاکید کرد: اخلاق عمومی، جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی، تقویت فرهنگ و رفتار سلامت در دل علوم انسانی نهفته است.

وی همچنین گفت: علوم انسانی یکی از مهم‌ترین ارکان برای طراحی دوره فرارشته‌ای اشتغال‌آفرینی ازجمله در زمینه گردشگری، حقوق بین‌الملل، اقتصاد، تجارت و انواع مهارت‌آفرینی از مهارت‌های زندگی تا مهارت‌های رفتاری و تعاملی تا مهارت‌های حرفه‌ای است.

چالش‌های عمده علوم انسانی در کشور

رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در ادامه با بیان اینکه در حال حاضر، علوم انسانی در کشور در مسیر پیشرفت گام‌های مؤثری برداشته است، اظهار کرد: با این حال، هنوز چالش‌هایی در پیش روی این علوم وجود دارد که از میان آنها دو چالش عمده در عرصه علوم انسانی وجود دارد. چالش اول و عمده، انفعال علوم انسانی در برابر بخش یا حوزه دیدگاه‌های پوزیتیویستی غربی و چالش دیگر، فراروی کارآیی و کارآمدی درخور، در علوم انسانی و در عرصه عمل؛ رویکردها و اقدامات تک‌بعدی درباره آن است.

قبادی افزود: این رویکردهای تک ساحتی را می‌توان در چهار گروه "مطالعات و کندوکاوهای منحصرا نظری، بدون بازشناسی انتقادی مبنایی و تاریخی و به ‌دور از راه‌حل‌ها و کشف شیوه‌های کاربست"، "مطالعات سطحی و محدود به روساخت تاریخی"، "پژوهش‌های کاربستی بدون در نظر داشتن جنبه‌های فرهنگ‌زایی و معرفتی علوم انسانی و به قصد منحصرا مقاله‌خواهی از این علوم و استفاده صرفا ابزاری از آن که با این نگاه اخیر، کارکرد این علوم، صرفا در تربیت تکنسین تحقیق و یا پیمایشگر یا پرسشگر حرفه‌ای محصور می‌شود" و "مطالعات صرفا انتقادی بدون عمق و آن هم از طریق نقدهایی با شناخت اندک و فهمی دورادور و غالبا یک طرفه بدون اقدامی ایجابی و بدون عرضه محصولی خلاقانه و جایگزین" معرفی کرد.

وی تاکید کرد: باید تلاش کرد رویکرد نوینی در جهت مواجهه علوم انسانی با مسائل واقعی جامعه اتخاذ شود و به دنبال آن باشیم که با کشاندن این علوم به عرصه کاربردها، نقش آن را در اعتلا و ارتقای فرهنگ کنشگری عمومی در عرصه‌های مختلف مورد سنجش قرار دهیم.

برچسب ها: تدبیر24 علوم انسانی