پیچیدگی‌های یک جمعیت رو به پیری

تدبیر24»به گفته علی اکبر معصوم، جمعیت شناس کشورمان، ۹ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر جوان در سن ازدواج در ایران وجود دارد. ۲۲۰ هزار نفر از جمعیت کشور هم تا ۵۰ سالگی ازدواج نکرده اند و مجرد قطعی محسوب می‌شوند.

این جمعیت شناس می‌گوید جمعیت کل کشور بیش از ۸۴ میلیون نفر است و در کل، ۲۶ میلیون خانواده با تعداد افراد ۳.۱ نفر در کشور زندگی می‌کنند. در حال حاضر ۴۵ درصد ولادت های کشور از مادران بالای ۳۰ سال است که تاخیر در ازدواج و بالا رفتن سن فرزندآوری منجر به محدود شدن باروری و کاهش جمعیت شده است. وی همچنین عنوان کرد: تا سال ۱۴۰۸ رشد آمار باروری زنان در این سن متوقف می‌شود و سپس با کاهش آمار زنان بارور مواجه می‌شویم.

تناسب جمعیت و ارتباط آن با تغییر و تحول جهانی

محمدتقی ایرانی، معاون سیاسی، اجتماعی و امنیتی استانداری بوشهر، در وبینار کشوری تبیین طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده گفته است نگاهی به تاریخ تمدن بشری نشان می‌دهد که جمعیت مؤلفه‌ای اساسی در بسیاری از حوزه‌ها است و همواره اقوامی که موفق شده‌اند در جامعه جهانی تغییر و تحول ایجاد کنند از جمعیت مناسبی برخوردار بوده‌اند.

وی اضافه کرد: از دیگر موارد مهم که باید در برنامه‌ریزی‌های اندیشمندان مورد توجه قرار گیرد دلایل طلاق است که در استان بوشهر به ترتیب بیکاری، دخالت اطرافیان، عدم علاقه زوجین، اعتیاد، خیانت، و سوء نیت و ضرب و شتم را شامل می‌شود که پژوهش در این عوامل به ارائه راهکار برای افزایش تحکیم خانواده می‌انجامد. 

بنا به گفته اسکندر پاسالار، مدیر کل ثبت احوال استان بوشهر، میزان عمومی طلاق در سال ۹۸ در استان بوشهر ۱.۶ در هزار نفر جمعیت و در کشور ۲/۲ در هزار نفر جمعیت بوده است، در حالی که این رقم در استان بوشهر در سال ۹۹ به ۱.۸ در هزار نفر جمعیت و در کشور نیز به ۲.۲ در هزار نفر جمعیت رسیده است.

مدیر کل ثبت احوال استان بوشهر در رابطه با جمعیت استان بوشهر نیز عنوان کرده است: جمعیت استان بوشهر در سرشماری سال ۱۳۹۵، به میزان ۱۱۶۳۴۰۰ نفر بوده است. وی متوسط رشد سالانه جمعیت (درصد) بین سال‌های ۹۰ تا ۹۵ استان بوشهر را، ۲.۴ درصد بیان کرده و افزود: بیشترین متوسط رشد جمعیت به ترتیب مربوط به شهرستان دشتی (۷.۱ درصد) و شهرستان جم (۶.۳ درصد) و کمترین متوسط رشد جمعیت به ترتیب مربوط به شهرستان کنگان (۰/۵ درصد) و شهرستان تنگستان (۱.۷ درصد) بوده است. 

پاسالار میانگین سن ازدواج رخداده در اولین ازدواج زوج و زوجه را در سال ۹۸ برای زوج ۲۸.۲ سال و زوجه ۲۴.۰۹ سال و این عدد را در کشور برای زوج ۲۷.۶ و زوجه ۲۳.۴۵ سال عنوان کرد و افزود: این رقم در استان در سال گذشته برای زوج ۲۸ و زوجه ۲۳.۷ سال و در کشور برای زوج ۲۷.۶ و زوجه ۲۳.۴ سال رسیده است.

مدیرکل ثبت احوال استان بوشهر از میزان عمومی موالید در استان بوشهر خبر داد و گفت: میزان عمومی موالید در استان در سال ۱۳۹۸ به میزان ۱۳.۹ در هزار نفر جمعیت و در سال ۱۳۹۹، ۱۲.۷ در هزار نفر جمعیت بوده، این در حالی است که میزان موالید عمومی کشور در سال ۱۳۹۸، ۱۴.۷ در هزار نفر جمعیت و در سال ۱۳۹۹ نیز ۱۳.۶ در هزار نفر جمعیت بوده است. 

وی اضافه کرد: میزان عمومی ازدواج در استان در سال ۱۳۹۹، ۵.۸ در هزار نفر جمعیت و در کل کشور ۶.۸ در هزار نفر جمعیت گزارش شده است. نرخ رشد طبیعی جمعیت ـ نرخ رشد که مقدار افزایش یا کاهش جمعیت یک منطقه را در یک سال نسبت به صد نفر از همان جمعیت نشان می‌دهد و افزایش طبیعی جمعیت، از مفاهیم مربوط به حرکات جمعیت است که از تفاوت موالید و مرگ و میر ناشی می‌شود ـ در استان بوشهر در سال ۱۳۹۹، ۰.۸ درصد و در کشور در همین سال ۰.۷۴ درصد بوده است.

تاثیر آرزوها و گرایش‌های فردی در رفتار باروری 

مصدّق کشاورزی، دکترای جامعه شناسی و سرپرست اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان بوشهر در مورد تفاوت دیدگاه‌های خانواده‌ها در خصوص باروری و رشد جمعیت در مقایسه جامعه دیروز با امروز به ایسنا گفت: ما معتقدیم رفتارهای باروری در هر جامعه متاثّر از عوامل متعدّدی اعم از اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی است.

وی اضافه کرد: این موارد جز موارد سطح کلان هستند که بر رفتارهای باروری در جامعه اثرگذار هستند، ضمن اینکه ما نباید از موضوع سطح خُرد هم غافل بشویم، عواملی که در سطح خرد موثرند عوامل ذهنی و روانی هستند، یعنی همان آرزوها و گرایش های فردی که در رفتار باروری اثرگذار هستند، جامعه امروز ما عامل موثر سطح خرد را در حوزه رفتار باروری نمی‌تواند نادیده بگیرد، گفتنی است که این عوامل خرد خودشان تحت تاثیر و برگرفته از سطح کلان هستند، چرا که عوامل ذهنی و رفتاری و روانی تحت تاثیر جامعه‌پذیری و فرهنگ‌پذیری است، پس ما باید بپذیریم که دیدگاه‌های خانواده‌ها در جامعه امروزی با دیروز به واسطه تغییر فرهنگ و عوامل متعدد جامعه پذیری تغییر پیدا کرده است.

نگاه به تک فرزندی بر زندگی امروز غالب شده است

کشاورزی ضمن اشاره به ارزش‌های خانوادگی امروزی افزود: آنچه که امروز به عنوان ارزش‌های خانوادگی ما هستند و آن را شکل می‌دهند از همین ساختارهای فرهنگی منبعث شده‌اند، پس نگاه به فرزندآوری نیز در همین راستا تغییر کرده، ضمن اینکه ریشه‌های سنتی آن در دهه‌های ۵۰ و ۶۰ و گاهاً در دهه ۷۰ هم کماکان وجود دارد.

این جامعه شناس عنوان کرد: شاید میل به فرزندآوری و رفتار به باروری را بتوانیم با فرهنگ سازی برگردانیم، اما نگاه به تک فرزندی، الگوهای رفتاری و زندگی جدید گاهاً در دهه‌های ۷۰، ۸۰ و ۹۰ بر تفکر زندگی امروزی غالب شده است.

پیامدهای مثبت رشد جمعیت کاملاً بر پیامدهای منفی آن می‌چربد

سرپرست اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان بوشهر در خصوص رشد جمعیت و پیامدهای مثبت و منفی آن اظهار کرد: به شخصه معتقدم نظریه جمعیت مالتوس به دلیل اینکه تحت تاثیر انقلاب صنعتی و همچنین انقلاب فرانسه در آن برهه زمانی قرار داشته خیلی بدبینانه بیان شده است، و اینجانب اعتقاد دارم رشد جمعیت نه تنها آسیبی به تولیدات نزده و کاهش آن را به همراه ندارد، بلکه باعث افزایش تولیدات بر مبنای رعایت دستورالعمل‌ها و مسائل زیست محیطی می‌تواند موثّر و کارآمد نیز باشد.

وی افزود: اگر به وضعیت بسیاری از کشورها به دلیل نبود تعادل جمعیتی نگاه کنیم، از یک سو کشور در حال توسعه بوده و با مشکلات متعدّدی روبرو است، از طرفی این کشورها می‌آیند و رشد بی‌رویه جمعیت را به عنوان یک مسأله و مشکل مطرح می‌کنند، زمانی هم که می‌خواهند نتایج منفی شدن رشد جمعیت را در نظر بگیرند، موضوع سالخوردگی جمعیت و از بین رفتن و کاهش جمعیت فعال جامعه پیش آمده و دوباره به این فکر می‌افتند که جامعه ما یک جامعه سالخورده است و جامعه سالخورده به مراتب هم از لحاظ رفاهیات و هم از این لحاظ که جمعیت ما یک جمعیت سربار می‌شود، به شدت برای جامعه در حال توسعه عذاب آورتر از حالتی است که افزایش جمعیت داشته باشد.

این جامعه شناس اظهار کرد: هر چقدر افزایش جمعیت داشته باشیم به مراتب اثرات منفی آن کمتر از اثرات منفی کاهش جمعیت در جامعه است، چرا که امروز اگر قرار است توسعه‌ای اتفاق بیافتد، رشدی صورت بگیرد و فناورهای نوین توسعه پیدا ‌کنند همه نیازمند رشد جمعیت است. 

نمی توانیم مسائل اجتماعی را جدای از هم فرض کنیم

مصدّق کشاورزی عنوان کرد: در حوزه باروری و رشد جمعیت، همه عوامل اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی تاثیر دارند، و قطعاً میزان تاثیر این عوامل سخت است، ما معتقدیم که اقتصاد بر روی سیاست، فرهنگ، اجتماع و مباحث مختلف نیز اثرگذار است لذا نمی‌توانیم مسائل اجتماعی را جدای از هم فرض کنیم.

عوامل اقتصادی به تنهایی در فرزندآوری اثرگذار نیست

وی در پاسخ به ارتباط فقر با زاد و ولد بیشتر در خانواده‌ها عنوان کرد: ما نمی‌توانیم بگوییم هر کجا فقر است رشد جمعیت را نیز داریم، به عنوان مثال در این مورد اگر کشور چین را با کشور هند مقایسه کنیم به این نتیجه می‌رسیم که الزاماً هر جا فقر هست افزایش جمعیت هم نیست، اما این نشان‌دهنده نکته‌ای است و آن میزان اثرگذاری اقتصاد بر فرهنگ است.

کشاورزی عنوان کرد: تاثیر عوامل اقتصادی بر عوامل اجتماعی و فرهنگی و رابطه متقابل این دو با هم است که باعث می شود نگاه به فرزندآوری به چه شکل باشد. یعنی اقتصاد به تنهایی اثر گذار نیست، آن کس که فقر اقتصادی دارد، احتمال اینکه فقر فرهنگی، اجتماعی و رفتاری هم داشته باشد وجود دارد. و الزاماً نمی‌توانیم فقر اقتصادی را چون پیشانی و بُلد -برجسته- است به عنوان یک عامل اثرگذار اصلی بدانیم و از فقر فرهنگی که یک فقر پنهان است و در معاشرات و مراودات آن را می‌بینیم، غافل بشویم.

نگران آینده ای هستیم که در آن برخی مفاهیم از بین می‌روند

این جامعه شناس در گفت وگو با ایسنا مطرح کرد: مفاهیم اجتماعی و رفتاری در حوزه رشد جمعیت در آینده تغییر پیدا می‌کند، و ما نگران آینده‌ای هستیم که در آن برخی مفاهیم مانند، برادر، خواهر، پسرعمه، پسرعمو، پسردایی، قوم، طایفه و... تحت تاثیر رفتارهای کنترل جمعیت قرار گرفته و با مفاهیم جدیدی روبرو خواهیم شد.

وی اضافه کرد: ما عملاً به جای دایره‌ای که در گذشته داشتیم و می‌گفتیم افراد در خانواده رشد کرده و شخصیت آنها شکل می‌گیرد و بنیان خانواده که در گذشته رسالتی داشت امروزه به واسطه کاهش نشاط اجتماعی و پیری جمعیتی که حتی در خانواده ها نیز به دنبال افزایش سن باروری وجود دارد، باعث می‌شود فرزندانمان در آینده با یک سری افراد تحت عنوان سالخوردگانی مانند پدر و مادر روبرو شوند و یک شکاف جدی بین دو نسل به وجود خواهد آمد که آن یک شکاف نسلی بوده و توازن بین نسل‌ها را هم به هم خواهد زد.

جمعیت سالخورده پیامدهای متعددی را برای ایران خواهد داشت

مصدق کشاورزی خاطرنشان کرد: پیامدهای متعدّدی را این جمعیت سالخورده و پیر برای ایران خواهد داشت، شما همین استان بوشهر را نگاه کنید، نگهداشت مرزها دست منابع انسانی و نیروهای ما است و اگر به مهم‌ترین مسئله که نیروی انسانی است توجه نکنیم افزایش میانسالی و سالمندی جمعیت از پیامدهای آن خواهد بود.

چتر حمایتی خانواده از سالمندان جمع خواهد شد

این دکترای جامعه‌شناسی پیامدهای اقتصادی متعدّدی را برای کاهش جمعیت برشمرد و گفت: ما پیامدهای اقتصادی متعدّدی را نیز خواهیم داشت چون کاهش جمعیت در سن کار را خواهیم داشت، همچنین کاهش رشد اقتصادی و کاهش میزان مشارکت اقتصادی را نیز خواهیم داشت.