معادله انتخابات و مشارکت حداکثری طبقه متوسط

تدبیر24»در حال حاضر 63 هزار و 429 شعبه اخذ رای میزبان حدود 56 میلیون نفر بوده و آماده حماسه ای دیگر است. طبقه متوسط جامعه به عنوان نیمی از جمعیت نیز در میان انبوه جمعیت شرکت کننده ثاثیر گذار هستند.
طبقه متوسط به عنوان نیمی از رای دهندگان انتخابات نقش غیرقابل انکار و اثرگذاری دارد و تا قبل از اغاز رای گیری نامزدها تلاش می کنند تا با اختصاص شعارهایی به اقشار این طبقه، سبد رای آنان را به سود خود هدایت کنند.
طبقه متوسط دارای چند لایه گوناگون و مملو از تکثر بوده و درصد زیادی از آرای خاکستری را به خود اختصاص داده است. در حدود دو دهه گذشته طبقه متوسط نقش برجسته ای در انتخابات به عنوان یکی از عرصه های سیاسی کشور ایفا کرده است.
اکنون نیز با توجه به آغاز انتخابات دوازدهمین انتخابات ریاست جمهوری مشارکت حداکثری طبقه متوسط تا اندازه زیادی بر معادله ها و نتایج انتخابات اثرگذار خواهد بود. نگاهی به تجربه ها از مشارکت طبقه متوسط در انتخابات گذشته در تاریخ ایران نشان می دهد، هرزمان که انتخابات با اقبال اندک طبقه متوسط روبه رو شده است، نتیجه به ضرر آنان رقم خورده است.
«مهدی مطهرنیا» تحلیلگر سیاسی و مدرس دانشگاه در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا ضمن تشریح روند شکل گیری طبقه متوسط در ایران، نسبت به پیامدهای افزایش رای خاکستری در انتخابات اشاره کرد و گفت: حضور طبقه های پایین جامعه و عدم حضور طبقه متوسط در عرصه سیاسی، بیشتر احزاب محافظه کار در کشورهای گوناگون برگ برنده را در اختیار می گیرند.
مشروح گفت وگو با مطهرنیا به شرح زیر است:
** ایرنا: منظور از طبقه متوسط در جامعه ایران چیست؟ این طبقه کدام گروه از افراد را دربر می گیرد و چه ویژگی هایی دارند؟
** مطهرنیا: طبقه متوسط در جامعه ایران شامل طیف وسیعی از مردم می شود که در سده گذشته به دو دسته سنتی و مدرن تقسیم بندی شده اند. طبقه متوسط سنتی شامل روحانیون و بازاریان می شود و طبقه متوسط جدید را طیف وسیعی از ارتشیان، نظامیان نه فرماندهان نظامی، فرهنگیان، دانشگاهیان، کارگران یقه سفید، کارمندان و غیره تشکیل می دهند. طبقه متوسط سنتی دارای هویت تعریف شده سنتی و جغرافیای ویژه ای است. این طبقه همواره میان بازار و حوزه های مرکزی جامعه پیوندی عمیق برقرار کرده است به گونه ای که بسیاری از مساجد در درون یا مسیر عبور بازار قرارگرفته اند.
طیف متوسط جدید در ایران، بیشتر در یکصد سال اخیر و آرام آرام پس از مشروطه بروز کرد. این طیف در عصر پهلوی بیشتر نمود یافت. رژیم پهلوی اول و دوم خواهان ایجاد فضایی برای گسترش طبقه متوسط مدرن با هدف محدود ساختن تهدیدهای طبقه متوسط سنتی برای رژیم بودند. این طبقه برای ایجاد زمینه های قدرت یابی طبقه مدرن ایجاد شد.
انقلاب اسلامی اما با پیروزی خود مهندسی این طبقات را بر هم زد. به گونه ای که طبقه متوسط مدرن با طبقه سنتی ارتباط معناداری یافت و در اثر همین ارتباط انقلاب اسلامی از منظر جامعه شناسی سیاسی شکل گرفت. طبقه متوسط توانست به عنوان یکی از مهمترین ستون های تحرک انقلابی در انقلاب اسلامی بدرخشد. در دهه نخست انقلاب اسلامی، طبقه متوسط به مجموعه واحدی تبدیل شد اما پس از انقلاب با توجه به برخی فرآیندها شاهد واگرایی طبقه متوسط سنتی و متوسط مدرن و شکل گیری لایه هایی در طبقه متوسط سنتی بوده ایم. این لایه های جدید به طور طبیعی گرایش های مدرن از خود نشان می دهند که در میان قشر روحانیون شاهد آن هستیم. در دو دهه اخیر، جغرافیای جدیدی در درون طبقه متوسط سنتی ایجاد شده است که در صورت پیوند لایه های آن، طبقه متوسط مدرنِ قدرتمندی در جامعه آینده ایران ایجاد خواهد شد که تاثیر بسزایی در حیات اجتماعی ایران برجای خواهد گذاشت.

** ایرنا: اکنون در هنگامه انتخابات، وضعیت رای طبقه متوسط را چگونه ارزیابی می کند؟ به عبارت دیگر نقش آرای طبقه متوسط چه تاثیر در انتخابات پیش رو خواهد داشت؟
** مطهرنیا: طبقه متوسط در ایران هنوز خود را به رسمیت نشناخته و نهادینه نشده است اما آرام آرام در دو دهه اخیر در مسیر بازیابی خویش قرار گرفته است. با وجود این، نقش طبقه متوسط در ایران در انتخابات برگزار شده در 20 سال اخیر، نقشی معنادار بوده است. آنچه که با عنوان آرای خاکستری از آن یاد می شود تاثیر بسزایی در عرصه انتخابات دارد. آرای خاکستری از طبقاتی برمی خیزد که این طبقه نه خود را به طور کامل در طبقه پایین می جوید نه در طبقه بالا جست وجو می کند بلکه برای خود نقشی تاثیرگذار قائل است.
طیف وسیعی از جامعه ایران که از تحریم کنندگان انتخابات آغاز و تا افراد دارای منزلت در فعالیت های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی ادامه می یابد، به رغم نهادینه نشدن در یک هفته منتهی به انتخابات آرام آرام و زمزمه کنان کنشی جمعی را شکل می دهند که تا اندازه زیادی بر نتیجه انتخابات و مشارکت سیاسی اثرگذار خواهد بود. نقش مهم طبقه متوسط در انتخابات را به صورت عینی در انتخابات نیمه دهه هفتاد و نیمه دهه هشتاد شاهد بودیم. آرای طبقه متوسط در انتخابات ایران باعث می شود که پیش بینی از میزان مشارکت و نتیجه انتخابات تنها تا 30 درصد امکان پذیر باشد.

** ایرنا: کاهش یا عدم مشارکت سیاسی طبقه متوسط چه تاثیری بر نتایج انتخابات ریاست جمهوری خواهد داشت؟
** مطهرنیا: عدم شرکت طبقه متوسط در انتخابات همواره به زیان فعالان اجتماعی، فعالان پویش های مردمی و دموکرات ها بوده است چراکه گروه های فعال در پویش های مردمی و دموکرات پایگاه اجتماعی خود را از طبقه های متوسط دریافت می کنند. اقبال اندک طبقات متوسط به انتخابات همواره به ضرر کسانی تمام شده است که به دنبال ایجاد مردمسالاری در جامعه بوده اند چرا که به طور اساسی این گروه ها و افراد، پایگاه اجتماعی خود را در طبقات متوسط پی می گیرند. در برابر نیز گروه های محافظه کار وجود دارند که متکی به دو سوی طبقه متوسط اند. این گروه، اگرچه خود در طبقه بالای جامعه زیست می کنند اما ادبیات سیاسی و پایگاه قدرت خود را بر طبقه پایین و اقشار ضعیف جامعه مستقر می سازند. اینگونه است که با حضور طبقه های پایین جامعه و عدم حضور طبقه متوسط در عرصه سیاسی، بیشتر احزاب محافظه کار در کشورهای گوناگون برگ برنده را در اختیار می گیرند.

** ایرنا: راهکارهای افزایش مشارکت طبقه متوسط را در انتخابات ریاست جمهوری در چه مواردی باید جست وجو کرد؟
** مطهرنیا: به اعتقاد من، فرهنگ پروری در پایین و پرسمان از بالا در افزایش مشارکت طبقه متوسط راهگشا خواهد بود. این دو شیوه متکی بر طیفی از طبقه متوسط است که شامل فعالان اجتماعی است؛ طبقه متوسط مدرنی که استادان دانشگاهف فرهنگیان، حوزویان مدرن و همچنین جماعت اقتصادی دانا و اندیش ورز جزو آن به شمار می روند. این افراد به اصطلا «سرآمدان اجتماعی» خوانده می شوند که پایگاه اجتماعی آنان در طبقه متوسط است.
باید روی سرآمدان اجتماعی هر جامعه سرمایه گذاری کرد تا از یک طرف به طبقات پایین مردم در قالب کانون های متفاوت اجتماعی خدمت رسانی کنند و از طرف دیگر به طور توانمند و پویا انتقال دهنده حق و حقوق طبقه پایین به طبقه حاکم جامعه باشند. این گروه ها می توانند جامعه ایران را به طرف یک ثبات معنادار ببرند. گریز از سیاست زدگی و جهت گیری دقیق فعالیت های اجتماعی در این مسیر راهگشا خواهد بود.

** ایرنا: اکنون برخی نامزدهای ریاست جمهوری شعارهای خود را بر حمایت از قشر ضعیف جامعه متمرکز ساخته اند و به نظر می رسد حمایت از طبقه متوسط در این شعارها جایی ندارد. جایگاه طبقه متوسط در شعارهای انتخاباتی کجا قرار می گیرد؟
** مطهرنیا: طبقه متوسط در ایران اگرچه به خودآگاهی رسیده است اما این خودآگاهی هنوز تعریف و نهادینه نشده است. خودآگاهی طبقه متوسط به صورت نوسانی در حال حرکت است. همین مساله باعث شده تا بازی سیاسی در ایران به شکلی لغزان در حرکت باشد. نامزدهای ریاست جمهوری باید در جهت تعریف طبقه متوسط و نهادینه ساختن آگاهی در دورن این طبقه برآیند. نامزدها در شعارهای انتخاباتی خود باید پوپولیسم روشن و بینا را در دستور کار خود قرار دهند؛ پوپولیسمی که وعده های شفاف و شدنی می دهد. در عین حال که وعده های تحقق پذیر به مردم ارایه می کند، مردم را نسبت به وجوه منفی شعارهای عوام فریبانه یا پوپولیسم کور نیز آگاه می سازد. نامزدهایی که در غیر این صورت عمل می کنند، نخواهند توانست در وضعیت فعلی وارد عمل شوند و باید رویکرد شفاف سازی تهاجمی در اختیار گیرند.