راه های نفوذ از زبان آیت الله مکارم

خبرگزاری فارس ـ گروه آیین و اندیشه: یکی از مسائلی که در همه ماه‌ها و به خصوص در ماه مبارک رمضان اهمیت ویژه‌ای دارد مساله اخلاق، خودسازی و تهذیب نفس است. به همین منظور، بر آن شدیم تا در ایام ماه مبارک رمضان که بهار اخلاق و تهذیب است، خلاصه بیانات اخلاقی حضرت آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی را به صورت موضوعی (مانند: تقوا، فقر و غنا، دروغ و خیانت، غیبت، زهد، صله رحم، حیا، عفت، گوشه گیری، عفو و گذشت و ...) تقدیم مخاطبان گرامی می‌کنیم که توسط یکی از شاگردان این مرجع تقلید تنظیم شده و در کتاب گفتار معصومین، جمع شده است.

بسم الله الرحمن الرحیم

قال رسولُ اللَّهِ صلى الله علیه و آله: «جُبِلَتِ القُلوبُ على حُبِّ مَنْ أحْسَنَ إلَیْها، وَ بُغْضِ مَنْ أسَاءَ إلَیْها».

پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله مى‌‏فرماید: «دل‌ها در بند دوستى آن کسى است که به آنها نیکى کرده و دشمن آنکه به آنها بدى کرده است.»

در جایى دیگر به جاى تعبیر «جبلت» چنین آمده است: «إنَّ اللَّهَ جَبَلَ قُلوبَ عِبادِهِ عَلى حُبِّ مَنْ أحْسَنَ إلَیْها وَ بُغْضِ مَنْ أساءَ إلَیْها».

«جبَل» به معناى خلقت است امّا نه هر خلقتى، بلکه آن خلقت ریشه دار که قابل تغییر نیست مثل اینکه مى‏‌گویند: جبلّى فلان کس است، یعنى چنان در او ریشه دوانده که قابل تغییر نیست و در واقع از جبل به معناى کوه گرفته شده چون نمى‌‏توان کوه را از جایش حرکت داد، به همین جهت صفاتى که در خلقت جاى مى‏‌گیرد و قابل تغییر نیست از آن تعبیر به جبل مى‌‏کنند.

در این حدیث مى‌‏فرماید: خداوند دلها را چنان آفریده است که به کسانى که به آنها نیکى کنند علاقه عمیق دارند و نسبت به کسانى که به آنها بدى کنند کینه دارند، بنابراین خوبى سبب عشق و علاقه و بدى سبب دشمنى است.

راه نفوذ صحیح در دیگران

مى‏‌توانیم از این حدیث راه نفوذ در دیگران را پیدا کنیم.

منظور از نفوذ، کلاه گذارى نیست بلکه نفوذ به حق و صحیح در دیگران است. بهترین راه براى نفوذ در دیگران راهى است که در روایت آمده یعنى نیکى کردن به مردم و حل کردن مشکل مردم؛

البتّه کمک به حلّ مشکلات، و نیکى کردن به مردم تنها کمک مادى نیست، بلکه استفاده از سرمایه‏‌هایى است که در اختیار داریم و فناناپذیر است. همان که امیرالمؤمنین علیه‌السلام مى‌‏فرماید: از رسول خدا صلى الله علیه و آله شنیدم که مى‌‏فرمود:

«إنَّکُمْ لَنْ تَسَعُوا النّاسَ بِأمْوالِکُمْ فَسَعُوهُمْ بِأخْلاقِکُم؛ شما با پول نمى‌‏توانید همه مردم را جذب کنید ولى با اخلاق نیکو مى‏‌توانید مردم را جذب کنید».

این کار هزینه زیادى هم نمى‌‏خواهد، مانند برخورد نیکو با همسایه، پیش از او سلام کردن، احوال پرسى کردن و احوال خویشان او را پرسیدن، در غیاب دوست از او دفاع کردن و اگر بیمار شد عیادتش نمودن و در غم و شادى شریک او بودن.

یکى از عوامل پیشرفت رسول اکرم صلى الله علیه و آله در صدر اسلام، نفوذ آن حضرت در دلها بود که خداوند مى‌‏فرماید:

«فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنْتَ فَظّاً غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ»؛ از پرتو رحمت الهى در برابر آنها [مردم‏] نرم و مهربان شدى و اگر خشن و سنگدل بودى، از اطراف تو پراکنده مى‌‏شدند.

و مى‏‌‌فرماید: «وَإِنَّکَ لَعَلى‏ خُلُقٍ عَظِیمٍ»؛ و تو اخلاق عظیم و برجسته‏‌اى دارى.

اخلاقى که عقل در آن حیران است، چرا که اگر مردم را به بندگى خدا دعوت مى‏‌کنى تو خود بیش از همه عبادت مى‌‏کنى، و اگر از کار بد باز مى‌‏دارى تو قبل از همه خوددارى مى‏‌کنى، آزارت مى‌‏دهند و تو اندرز مى‌‏دهى، ناسزایت مى‏‌گویند و تو براى آنها دعا مى‌‏کنى، بر بدنت سنگ مى‏‌زنند و خاکستر داغ بر سرت مى‏‌ریزند و تو براى هدایت آنها دست به درگاه خدا بر مى‌‏دارى.

تا توانى دلى به دست آور / دل شکستن هنر نمى‏‌باشد

اخلاق پیامبر اکرم (ع) در فتح مکه

یک نمونه از اخلاق پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله در فتح مکّه نمایان شد؛ هنگامى که مشرکان خونخوار و جنایت پیشه که سالیان دراز هر چه در توان داشتند بر ضدّ اسلام و شخص پیامبر صلى الله علیه و آله به کار گرفتند، در چنگال مسلمین گرفتار شدند، پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله بر خلاف تمام مناسبات دوستان و دشمنان، فرمان عفو عمومى صادر کرد، و تمام جنایات آنها را به دست فراموشى سپرد، و همین سبب شد که به مصداق «یَدْخُلُونَ فِى دِینِ اللَّهِ أَفْوَاجاً» مردم فوج فوج مسلمان مى‌‌‏شدند.

از امام حسین بن على علیه‌السلام نقل شده است که مى‏‌فرماید: «سألت امیرالمؤمنین علیه‌السلام عن سیرة رسول اللَّه صلى الله علیه و آله مع جلسائه، فقال: «کان رسول اللَّه صلى الله علیه و آله دائِمَ الْبِشْرِ، سَهْلَ الْخُلُق، لیّنَ الجانِب، لیس بِفَظٍّ وَلا غَلیظٍ، ولاصَخّابٍ ولا فحّاشٍ، ولا عیّابٍ ولا مَدّاحٍ، یَتَغافَلُ عَمّا لا یَشْتَهی، فلا یُؤْیَسُ مِنْهُ وَلا یُخَیِّبُ فیه مُؤَمِّلِیهِ، قَدْ تَرَکَ نَفْسَهُ مِنْ ثَلاثٍ: الْمِرَاءِ وَالْإکثَارِ وَممّا لا یَعْنِیهِ، وَتَرَکَ النّاسَ مِنْ ثلاثٍ: کان لا یَذُمُّ أحَداً ولایُعَیِّرُه، ولایَطْلُبُ عَوْرَتَهُ»؛

از پدرم امیرمؤمنان على علیه‌السلام درباره ویژگی‌هاى زندگى پیامبر صلى الله علیه و آله و اخلاق آن حضرت سؤال کردم و پدرم مشروحاً به من پاسخ فرمود، در بخشى از این حدیث آمده است:

پیامبر صلى الله علیه و آله با هم‌‏نشینان همیشه خوش رو و خندان و سهل الخلق و ملایم بود. هرگز خشن و سنگدل و پرخاشگر و بد زبان عیب‏‌‌جو و مدیحه‏‌‌گر نبود. هیچ‏‌‌کس از او مأیوس نمى‌‏شد، و هر کس در خانه او مى‌‏‌آمد ناامید باز نمى‌‏‌گشت، سه چیز را از خود رها کرده بود: مجادله در سخن، پرگویى و دخالت در کارى که به او مربوط نبود، و سه چیز را در مورد مردم رها کرده بود: کسى را مذمّت نمى‌‏‌کرد، سرزنش نمى‌‏‌فرمود و درباره لغزش‌ها و عیوب پنهانى مردم جستجو نمى‏‌‌کرد.

روایات در این زمینه فراوان است که به چند روایت اشاره مى‌‏کنیم:

1. پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله مى‌‏فرماید: «إنَّ المُؤْمِنَ لَیُدْرِکُ بِحُسْنِ خَلْقِهِ دَرَجَةَ قائِمِ اللَّیْلِ وَصَائِمِ النَّهارِ؛ مؤمن با حسن خلق خود به درجه کسى مى‌‏‌رسد که شب‌ها به عبادت مى‌‏‌ایستد و روزها روزه دار است».

2. و همان حضرت فرمود: «ما مِنْ شَی‏ءٍ اثْقَلُ فىِ المِیزانِ مِنْ خُلُقٍ حَسَنٍ؛ چیزى در میزان عمل در روز قیامت سنگین‌‏‌تر از اخلاق خوب نیست».

3. و در جایى دیگر مى‌‏فرماید: «اکْثَرُ ما یُدْخِلُ النّاسَ الْجَنَّةَ تَقْوى اللَّهِ وَ حُسْنُ الخُلُقِ؛ بیشترین چیزى که مردم را وارد بهشت مى‏‌کند تقوا و اخلاق نیکو است».

4. امام على بن موسى الرضا علیه‌السلام از پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله نقل مى‏‌کند که فرمود: «عَلَیْکُمْ بِحُسْنِ الخُلُقِ، فَإِنَّ حُسْنَ الْخُلُقِ فی الجَنَّةِ، لامَحالَةَ، وَإیّاکُمْ و سُوء الْخُلْقِ فإنّ سُوءَ الخُلُقِ فِی النّارِ لامَحالَةَ؛ بر شما لازم است که اخلاق خوب داشته باشید، زیرا سرانجام خوش اخلاق بهشت است و از بداخلاقى بپرهیزید که سرانجام آن آتش است».

یکى از وصیت‏‌‌هاى اخلاقى پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله به على علیه‌السلام این بود: سه کار است که این امّت توانایى آن را (به طور کامل) ندارند، عدالت و برابرى با برادر دینى در مال، و اداى حقّ مردم با قضاوت عادلانه نسبت به خود و دیگران، و خدا را در هر حال یاد کردن. البتّه منظور گفتن «سُبْحانَ اللَّهِ وَالْحَمْدُللَّهِ وَ لا إلهَ الّا اللَّهُ وَاللَّهُ أکْبَرُ» نیست، بلکه منظور این است هنگامى که کار حرامى در مقابل آنها قرار مى‏‌گیرد، از خدا بترسند و آن را ترک کنند.