چالش‌های پیش‌روی اوكراین

تدبیر24: از دی ماه 1370 (پایان سال 1991) كه اتحاد شوروی تجزیه شد و 15جمهوری تشكیل‌دهنده آن به عنوان واحد‌های سیاسی مستقل وارد نظام بین‌المللی شدند، تحولات وسیع و عمیقی در این كشورها رخ داده است. اما یك تغییر روس‌ها را بیش از دیگران نگران كرد و آن جدا شدن اوكراین از اتحاد جماهیر شوروی بود. ملی‌گرایان روس تجزیه اتحاد شوروی را یك فاجعه برآورد كردند اما روابط اوكراین با روسیه همچنان بسیار موثر و مهم به شمار می‌رفت. پس از گذشت سال‌ها از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، انقلاب نارنجی 2004رویارویی روسیه را با آمریكا در این كشور برجسته‌تر از گذشته ساخت.

از آن سال كی‌یف صحنه زورآزمایی ناتو و فدراسیون روسیه بود. شكست یانووكویچ در انتخابات ریاست جمهوری و سپس بازگشت او به عرصه قدرت در سال 2006 به عنوان نخست‌وزیر بیانگر اهمیت جایگاه روس تبارها در این كشور و تاثیر آن در روابط اوكراین با روسیه است. اما نكته قابل توجه این است كه سران كرملین در روی كار آوردن یانووكویچ و پایان دادن به دولت برآمده از انقلاب نارنجی تاثیر بسزایی داشتند؛ از جمله ابزارهایی قدرت نمایی روسیه در مقابل ناتو افزایش سه برابری بهای گاز در اوكراین بود که آثار آن نیز بسیار قابل توجه است. بستن شیر گاز به روی مردم این كشور در زمستان 2006 حكایت بی‌پروایی روسیه در تشدید فشار بر این كشور در چارچوب سیاست‌های خود است. روسیه می‌كوشد با پیدا كردن مسیرهای جایگزین، نقش برجسته اوكراین را در انتقال گاز‌به اروپا كمرنگ كند.

شبه‌جزیره كریمه و تلاش آن برای خودمختاری هم بر روابط دو كشور همیشه اثرگذار بوده است. این منطقه كه در سال 1945 از سوی خروشچف به اوكراین داده شد، در كنار دریای سیاه واقع شده است و مقامات آن پس از استقلال اوكراین در پی كسب خود مختاری فزاینده برآمدند. در سال‌های 95-1994با حضور یوری مشكوف این گرایش شدت یافت اما مبارزه روسیه در چچن برای دولت كی‌یف فرصت مناسبی برای سركوب جدایی‌طلبان در كریمه ایجاد كرد. به هر حال در این جزیره هم 270 هزار سكنه تاتار یعنی 15درصد جمعیت عامل مهمی برای اغتشاش و آشوب در تحولات امروز در اوكراین به شمار می‌روند. با این وجود اكثریت جزیره در اختیار قزاق‌های روس است. باید دانست كه 12میلیون روس در كشور اوکراین زندگی می‌كند یعنی 22درصد جمعیت اوكراین روس‌تبار است.

این اقلیت روس‌تبار بیشتر در شرق اوكراین و شبه جزیره كریمه زندگی می‌كنند و پست‌های مهمی را هم در این كشور بر عهده دارند. بنابراین دولت كرملین ابزارهای قدرت‌نمایی فوق‌العاده‌ای در اختیار دارد. این در حالی است كه دست اتحادیه اروپا در حمایت از دولت جدید اوكراین مانند سال‌های 2004 تا 2006 باز هم خالی است. بنابراین اتحادیه اروپا بیشتر تلاش می‌كند از تنش‌آفرینی‌های روسیه در اوكراین جلوگیری به عمل آورد. از سوی دیگر برخی دولتمردان اوكراین در سال‌های گذشته سعی می‌كردند تا به نوعی وابستگی اقتصادی خود را به روسیه به كمترین حد خود برسانند اما ظاهرا در زمینه تجارت خارجی چندان موفق نبوده‌اند. در بازرگانی هم 85 درصد از صادرات اوكراین به فدراسیون روسیه صورت می‌گیرد. از دیدگاه رهبران اوكراین سی‌آی‌اس ابزاری برای جدایی از جمهوری‌های پیشین اتحاد شوروی و نهادی است كه اوكراین تلاش می‌كند در آن باقی بماند تا پیوستن به اتحادیه اروپا به وقوع بپیوندد.

اكثریت اوكراینی‌ها كشور خود را یك كشور اروپایی می‌دانند. از نظر جغرافیایی و فرهنگی شباهت‌های بسیار میان این كشور با اروپا وجود دارد و از نظر سیاسی هم ورود به ساختارهای اروپایی برای سیاستمداران غربگرای این كشور اولویت داشته است. اما این كشور غیر از منابع طبیعی و نیروی كار برای عرضه به اروپا كالای مهمی ندارد. رهبران غربگرای اوكراین برای ایجاد موازنه در برابر روسیه، نزدیكی هرچه بیشتر به ساختارهای اروپایی را دنبال می‌كنند و اینكه تا چه‌حد موفق خواهند شد، باید در عملكرد دولتمردان اوكراین در سال‌های آینده جست. در شرایط فعلی اروپا تلاش می‌كند تا روابط متلاطم اوكراین و روسیه را به حالت عادی خود بازگرداند؛ چراكه ادامه این روند به ضرر دولت جدید اوكراین است.