نیاز اوپک به همگرایی

تدبیر24: اعضای اوپک برای نخستین بار در طول تاریخ شکل گیری این سازمان نیست که با روند نزولی بهای نفت روبه رو می شوند. در طول سال های اخیر ، اوپکی ها یک بار در سال 1998 میلادی سقوط قیمت ها تا کمتر از 10 دلار در هربشکه را ثبت کردند که علت آن اجماع نادرست اعضا برای افزایش تولید نفت با وجود کاهش تقاضای جهانی در جریان بحران اقتصادی جنوب شرقی اسیا بود. سه سال زمان برد تا اوپک توانست توازن را در بازار برقرار کند.

درسال 2008 نیز همزمان با بروز بحران در اقتصاد جهانی، بهای نفت از سطح 147 دلار به 47 دلار درهر بشکه سقوط کرد و اعضای اوپک برای جلوگیری از کاهش بیشتر بهای نفت به تکاپو افتادند. همه نگران بودند ، زیرا اقتصاد این کشورها وابسته به درآمدهای نفتی است و نوسانات قیمت طلای سیاه براوردهای بودجه ای آنان را دچار اختلال می کند. یک نشست در سپتامبر همان سال تشکیل و 1.5 میلیون بشکه از سقف تولید کاسته شد، اما این کافی نبود و تصمیم گرفتند در دسامبر همان سال نشست فوق العاده در الجزایر برگزار کنند. چشم بازار به یکصد و پنجاه و یکمین نشست این سازمان بود. بازار نفت با مازاد عرضه روبرو بود و اعضای اوپک تصمیم گرفتند از اول ژانویه 2009 به میزان 2.2 میلیون بشکه دیگر از سقف تولید بکاهند که به گواه تاریخ بزرگترین کاهش تولید نفت اوپک از زمان شکل گیری آن در سال 1960 بوده است.

پیش از آن اخرین کاهش عمده تولید نفت اوپک در سال 1999 و به میزان 1.7 میلیون بشکه در روز بوده است. بنابراین سقف تولید نفت اوپک به کمتر از 30 میلیون بشکه در روز و به 29 میلیون و 45 هزار بشکه در روز رسید. اعضای اوپک در دو دوره گفته شده اتحاد و همدلی خوبی نشان دادند و در تثبیت بازار و قیمت ها موفق بودند.

تولیدکنندگان نفت غیرعضو اوپک که به طور معمول فقط به طور زبانی با کاهش تولید موافقت می کنند، در سال 2008 همکاری عملی خوبی با اوپکی ها داشتند. روسیه با کاهش تولید 100 هزار بشکه نفت موافق بود و جمهوری آذربایجان موافقت خود با کاهش 300 هزار بشکه ای را اعلام کرد.

بازار نفت در حدود پنج سال اخیر وضعیت نسبتا آرام و باثباتی داشته است و قیمت های نفت درمحدوده 100 تا 120 دلار در نوسان بود. مصرف کنندگان عمده نفت خام جهان با وجود مشکلات اقتصادی با این قیمت ها کنار آمدند و نرخ ها برای تولیدکنندگان هم منطقی بود.

دور جدید کاهش قیمت های نفت از ماه ژوئن 2014 اغاز شد و با نزول 24 درصدی نرخ ها در مدت پنج ماه اکنون به محدوده 75 تا 80 دلار رسیده که بار دیگر تولیدکنندگان اوپک را از بابت ادامه دارشدن روند نزولی نگران کرده است.

تحلیلگران بازار نفت چندین علت را برای آن مفروض می دانند اما علت عمده آن افزایش عرضه نسبت به تقاضا است که به طورعمده از سوی دو کشور امریکا و عربستان صورت گرفته است.

بیژن زنگنه وزیر نفت ایران به تازگی در یک برنامه تلویزیونی درباره علت کاهش بهای نفت در بازار گفت : برآوردهای بازار نشان می دهد در سال 2014 حدود 700 هزار بشکه اضافه تولید نفت نسبت به تقاضا در دنیا وجود داشته که ناشی از تولید اوپک، شیل های نفتی و تولید نفت از سوی تولیدکنندگان کوچک بوده است. برای سال 2015 نیز پیش بینی می شود 1.8 میلیون بشکه عرضه نفت بیش از تقاضا موجود باشد و در حقیقت این بازار آینده است که منجر به کاهش قیمت های کنونی نفت شده است.

وی با اشاره به این که هر میزان مازاد نفت ذخیره می شود و حجم ذخایر نفت اهمیت قابل توجهی دارد، اظهار کرد: همین میزان ذخیره نفت است که بازیگران بورس های نفتی هر روز آن را رصد می کنند و بر مبنای آن به موضع گیری و تعیین قیمت نفت می پردازند.

براساس گزارش دبیرخانه اوپک با افزایش عرضه ، حجم انبارهای نفت در ماه سپتامبر 2014 نسبت به میانگین 5 سال گذشته افزایش یافت که این امر بر قیمت نفت اثر منفی داشته است.

امریکا با سرمایه گذاری و تولید نفت از منابع شن های نفتی (شیل) نیاز خود به واردات نفت را کاهش داد. باراک اوباما رییس جمهوری امریکا از ابتدای روی کارآمدنش سیاست کاهش وابستگی به نفت خام خاورمیانه و نفت خام وارداتی را دنبال کرد. در این راستا تولید نفت خام امریکا از سال 2008 تاکنون 70 درصد رشد داشته و این کشور واردات نفت از برخی کشورها مانند نیجریه را به صفر رسانده است.

رشد تولید نفت شیل به میزان 4.2 میلیون بشکه در روز با قیمت های مختلف از 30 تا 120 دلار، بسته به اینکه در چه عمقی و با چه هزینه ای تولید شود ، در بازار نفت اتفاق افتاد. تولید نفت شیل با هر قیمتی توجیه پذیر نیست و برخی کارشناسان براین باورند تولید این نوع نفت کمتر از 70 تا 75 دلار صرفه اقتصادی ندارد و اگر قیمت نفت به 60 دلار برسد 1.8 میلیون بشکه از این نوع نفت از بازار حذف خواهد شد و هر چه قیمت پایین تر بیاید، سهمش از بازار کمتر می شود. اما برخی براین عقیده هستند که اگر قرار باشد تولیدکنندگان سنتی نفت روندی را پیش گیرند که نفت شیل را از بازار حذف کنند ، امریکا ممکن است دست به اجرای سیاست های حمایتی از تولیدکنندگان نفت شیل بزند که در این صورت فشاری بر کشورهای تولیدکننده نفت تحمیل خواهد شد.

بازار نفت همچنین با مشکلات تولید نفت عراق، تحریم ایران، مشکلات تولید در لیبی و کاهش تولید در نیجریه مواجه هست که تا حدودی امنیت عرضه را به خطر انداخته است. گرچه تمام این کشورها دارای توان بالقوه تولید بالای نفت به شرط عادی شدن شرایطشان هستند.

کاهش رشد اقتصادی کشورهای عمده مصرف کننده نفت دنیا مانند هند، چین و برزیل نسبت به پیش بینی ها عامل دیگری است که بر تقاضای نفت اثر کاهشی داشته است.

کارشناسان بازار نفت از علل دیگر کاهش بهای نفت را افزایش ارزش دلار در برابر سایر ارزها عنوان می کنند و درعین حال معتقدند افزایش ارز دلار حدود 7تا 8 درصد سقوط قیمت نفت را جبران کرده است.

در شرایطی که چشم انداز بازار نفت کاهشی است، دارندگان نفت بیشتر اقدام به فروش ذخایر خود می کنند و ذخیره سازی کمتر صورت می گیرد. این امر قیمت های نفت را تحت فشار قرار می دهد.

شرایط کنونی بازار نفت از نظر رفتار تولیدکنندگان نفت عضو اوپک تغییراتی نسبت به دوره های قبل داشته است. در دو دوره گفته شده تمام تولیدکنندگان اوپک حتی عربستان که بیشترین تولید را در این سازمان دارد ، نگران کاهش قیمت ها بودند. عربستان در ماه های پایانی سال 2008 به تنهایی 600 هزار بشکه از تولید خود کم کرد، نشست فوق العاده اوپک برگزار و تصمیم به کاهش تولید گرفته شد.

اما در دوره کنونی تعدادی از تولیدکنندگان اوپک نگران نیستند و تمایلی به برگزاری نشست فوق العاده ندارند و حتی راجع به روند نزولی بهای نفت اعلام موضع نمی کنند.

وزیر نفت ایران درباره برگزاری نشست فوق العاده اوپک گفت که لازمه تشکیل این نشست اجماع همه اعضا است. ونزوئلا این درخواست را مطرح کرد، اما با بی توجهی اعضای اوپک روبه رو شد.

زنگنه گفت: اگر پیشنهاد رسمی برای برگزاری نشست فوق العاده در فضایی نامناسب مطرح و بر آن اصرار می شد، تشکیل نشدن آن موضوع اختلاف نظر اعضای اوپک را نشان می داد که این امر خود می توانست عاملی برای کاهش بیشتر قیمت نفت باشد، همچنین اگر نشستی تشکیل می شد و اعضا برای کاهش تولید نفت و تعادل در بازار توافق و اجماعی نمی کردند، این موضوع نیز تاثیر منفی در قیمت نفت می گذاشت.

بنابراین تشکیل نشست اضطراری موضعیت نیافت و اقدام دیگر رایزنی با تولیدکنندگان نفت عضو و غیرعضو اوپک بود.

وزیر نفت ایران در راستای همگرایی و همفکری اعضای اوپک به کشورهای قطر ، کویت ، امارات سفر کرد و ملاقات هایی را با مقام های این کشورها انجام داد. زنگنه همچنین با وزیر خارجه ونزوئلا و وزیر نفت عراق دیدار کرد و رایزنی هایی تا قبل از نشست هفته جاری اوپک صورت گرفت.

زنگنه دلیل انجام این مذاکرات و ملاقات ها را تلاش برای تبادل دیدگاه ها و تحلیل های اعضای اوپک اعلام و خاطر نشان کرد: اگر چه کشور های حاشیه خلیج فارس به حفظ سهم خود در بازار علاقه مندند و مایل به کاهش تولید نیستند، اما در مجموع اعضای اوپک منعکس هستند و باید حرف همه اعضاء را شنید، زیرا مخالفت حتی یک عضو نیز موثر خواهد بود.

وزیر نفت همچنین به جمهوری آذربایجان رفت تا با مقام های این کشور تولیدکننده نفت غیرعضو اوپک برای همکاری با اوپک برای بازگرداندن ثبات به بازار نفت رایزنی کند.

وزیر امور خارجه ونزوئلا نیز تلاش هایی در این راستا انجام داده است و نه فقط با وزیرنفت ایران دیدار و گفت وگو کرد بلکه به عربستان و روسیه نیز سفر کرد. ونزوئلا از جمله کشورهایی است که از کاهش بهای نفت بشدت آسیب می بیند و وابستگی بسیار زیادی به درآمدهای نفتی دارد.

گرچه کارشناسان بازار نفت معتقدند برای شرایط کنونی بازار راه حل نهایی و فوری وجود ندارد و در روند میان مدت قیمت ها در 70 تا 80 دلار باقی می ماند ، اما در عین حال کاهش 500 هزار بشکه ای تولید نفت روسیه و 1.5 میلیون بشکه ای نفت اوپک را در جلوگیری از کاهش بیشتر بهای نفت و رشد اندک قیمت ها موثر می دانند.

ناگفته نماند کاهش بهای نفت فرصتی برای کشورهای تولیدکننده نفت است که وابستگی اقتصاد خود را از درآمدهای ارزی نفت بکاهند و سهم نفت را در تولید ناخالص داخلی شان کم کنند. در داخل ایران هم باید از درآمدهای نفتی برای توسعه دیگر صنایع استفاده کرد و از منابع صندوق توسعه ملی برای توسعه صنایع انرژی بر داخلی بهره جست.

برخی کارشناسان بازار نفت از علل کاهش بهای نفت در چند ماه اخیر را مسایل سیاسی نیز قلمداد می کنند.

زنگنه تاثیر مسایل سیاسی مانند قصد امریکا برای پایین آوردن قیمت نفت برای تحت فشار قرار دادن روسیه را بر تحولات بازار نفت غیرمحتمل نمی داند و می گوید: با توجه به سهم غالب درآمدهای صادرات نفت و گاز از درآمدهای صادراتی روسیه، این کشور به واسطه کاهش قیمت نفت ٢٥ تا ٣٠ درصد درآمد صادراتی خود را از دست می دهد و به این ترتیب، بدون اعمال هیچ تحریمی، درآمد کنونی این کشور، حدود یک چهارم کاهش می یابد.

وزیر نفت ادامه داد: اگرچه کاهش قیمت نفت، اتفاق خوبی نیست، اما با تمام این تفاسیر، ایران مانند روسیه از کاهش قیمت ها آسیب نمی بیند، زیرا تولید نفت کشور در این سال ها کاهش یافته و این که توانسته ایم طی این مدت ، کشور را با این میزان تولید اداره کنیم، کار بزرگی است.

ناظران بازار یک عامل سیاسی بودن کاهش بهای نفت را به رفتار عربستان در بازار نسبت می دهند. به عقیده آنان عربستان با افزایش عرضه نفت به بازار و کاهش قیمت ها سعی دارد تولید نفت شیل در امریکا را بی صرفه کرده و این نفت را از بازار خارج کند. حتی این کشور نفت تحویلی خود به مشتریان آسیایی را به صورت ناگهانی با تخفیف عرضه کرده است. با توجه به اینکه میزان واردات نفت آمریکا از کشورهای عضو اوپک کاهش یافته، اکنون عربستان برای فروش نفت خود در آسیا تلاش بیشتری می کند و در این راه با رقبایی همچون نیجریه روبه رو است. یکی از دلایل کاهش قیمت نفت عربستان در هفته های اخیر را تلاش برای فروش نفت بیشتر در این بازار رقابتی قلمداد می شود. برخی تحلیلگران می گویند به دلیل تضعیف جایگاه سیاسی عربستان در تحولات منطقه ای، این کشور خواسته با این اقدام نوعی قدرت نمایی کند و به خاورمیانه و جهان ثابت کند که دست کم در کنترل قیمت نفت همچنان حرف اول را می زند.

علی النعیمی وزیر نفت عربستان سعودی درسفری که به تازگی به مکزیک داشت، در ملاقات با پدرو خواکین کلدول وزیرانرژی مکزیک توافق کردند برای برقراری ثبات در بازار نفت تلاش کنند.

نعیمی پس از چند ماه سکوت خود و ضمن رد شروع جنگ قیمت ها، بر سیاست های بلند مدت عربستان سعودی برای برقراری ثبات در بازارهای جهانی تأکید کرد اما در پاسخ خود هیچگونه اظهارنظری درباره کاهش قیمت های نفت نکرد.

اما کاهش بهای نفت برای همه نگران کننده و دلهره آور نیست. تنزل بهای طلای سیاه برای اقتصاد اروپا که احتمال ورود آن به سومین دوره رکود می رود، خبر خوشایندی است. به نظر اقتصاددانان کاهش 10 درصدی قیمت نفت به معنای افزایش یک دهم درصدی تولید اقتصادی اروپاست. در آسیا، علاوه بر چین که از این کاهش قیمت سود می برد، اقتصاد ژاپن هم شاهد تاثیر مثبت از این کاهش قیمت است. ژاپن نیمی از نفت مصرفی خود را وارد می کند. قیمت بالای انرژی، باعث افزایش تورم در اقتصاد ژاپن می شود. هند 75 درصد از نفت مصرفی خود را وارد می کند و کاهش قیمت نفت ، کسری حساب جاری هند را کاهش می دهد.

بازار نفت در هفته جاری روزهای پرالتهابی خواهد داشت ، از یک سو توافق با تمدید مذاکرات هسته ای ایران با گروه 1+5 است که قدر مسلم نتایج این گفت وگوها بر بازار نفت اثرگذار خواهد بود. از سوی دیگر یکصدو شصت وششمین نشست اوپک در روز ششم آذر ماه در شهر وین برگزار می شود که بازار درانتظار نتایج آن است.

ششم اذر آزمونی برای اوپکی ها است که بار دیگر نشان دهند پایبند به اساسنامه سازمان با مضمون همکاری و همگرایی برای داشتن درآمد قابل قبول و همچنین ایجاد ثبات در بازار نفت هستند.

وزیر نفت ایران می داند ایجاد تعادل در بازار نامتعادل نفت دشوار است اما در عین حال بر حفظ وحدت و یکپارچگی اعضای اوپک تاکید دارد.

زنگنه می گوید: اعضای اوپک باید از هر نوع موضع گیری که وحدت این سازمان را زیر سووال ببرد، پرهیز کنند، زیرا عملی شدن هر تصمیمی در اوپک به اجماع همه اعضا نیاز دارد. منافع ملی زمانی حاصل می شود که حاصل ضرب قیمت نفت در بشکه های صادراتی رقم بیشتری شود و از این رو تلاش برای ایجاد اجماع در اوپک و پرهیز از متهم کردن و یا ایجاد درگیری و نزاع در اوپک ضرورت دارد.

وزیر نفت معتقد است: در شرایطی که قیمت نفت 100 دلار یا بالاتر از 100 دلار برای هر بشکه باشد اوپک به طور عملی کاربردی ندارد، چرا که نقش آفرینی و تاثیر گذاری اوپک زمانی مشخص می شود که قیمت نفت رو به کاهش است.

به گفته زنگنه مسوول تنظیم قیمت نفت ، کشوری است که اضافه تولید کرده و طبیعی است در صورت تصمیم گیری برای ایجاد تعادل در بازار افزایش دهندگان در تولید باید تولید خود را کاهش دهند.

تجربه بیش از 50 سال فعالیت اوپک نشان می دهد که اعضای این سازمان همواره در شرایط سخت به همگرایی رسیده اند و در این راستا امید می رود اجماع همه اعضا در نشست 27 نوامبر (ششم آذرماه) در وین به نتایج رضایت بخشی منجر شود.

کشورهای الجزایر، ایران، عراق، کویت، لیبی، نیجریه، قطر، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، اکوادور، آنگولا و ونزوئلا عضو اوپک هستند.