نظام خانواده و آسیب های گسست

تدبیر24: خانواده نخستین، مهم ترین و مقدس ترین کانون اجتماعی است که به عنوان سنگ بنا و پایه اصلی جامعه در سراسر جهان از ارزش و اعتبار بالایی برخوردار است.

این نهاد ارزشمند با گذشت زمان و در دوره های گوناگون زندگی انسان، دستخوش دگرگونی و تغییرات زیادی شده و از این رو هنجارها، ارزش ها و قوانین حاکم بر آن بسته به شرایط و دوره های زمانی نیز تا اندازه ای دگرگون شده است؛ اما همواره همبستگی و پیوند، ارزش کانونی و پسندیده و گسست و جدایی نیز ارزش های نکوهیده و ناپسند در این نهاد به شمار رفته اند.

گذر جوامع از سنتی به نوین دگرگونی های زیادی به همراه داشته و تاثیرهای بسیاری را در بخش های گوناگون جامعه بر جای گذاشته که خانواده نیز از این دگرگونی ها دور نمانده است.

**وضعیت نگران کننده آمار طلاق

خانواده های امروزی به پیروی از تغییرات و شرایط جوامع کنونی، ساختار تازه ای یافته و از این رو در همسنجی با گذشته، ارزش ها، هنجارها، قوانین و کارکردهای آنها نیز تفاوت های بسیاری کرده است.

دگرگونی های به وجود آمده در این نهاد تا اندازه ای است که نوع نگرش اعضا و احساسات و عواطف آنها به یکدیگر تغییر پیدا کرده و در مواردی نیز به آسیب های جدی دچار شده است.

گسست خانواده در قالب ناسازگاری، طلاق و جدایی زوجین نمونه ای از آسیب های خطرناکی است که کانون خانواده را تهدیدکرده و در جامعه پیامدهای ناخوشایند و جبران ناپذیری را بر جای می گذارد.

طلاق به عنوان پدیده ناخوشایند اجتماعی در کشورمان بیش از 2 دهه است که سیر رو به بالایی داشته و هم اکنون در وضعیت هشدار قرار گرفته است.

خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا)، سی ام آذرماه 1393 به نقل از«همایون هاشمی» رییس سازمان بهزیستی کشور، از اجرایی شدن طرح ملی «بشیر» به منظور کاهش آمار طلاق در کشور خبر داد.
 
هاشمی با بیان اینکه اجرای آزمایشی طرح ملی بشیر در استان یزد نتیجه بخش بوده، گفت: با اجرای این طرح 60 درصد افرادی که در آستانه طلاق قرار داشتند، از این کار منصرف شدند.

طرح «بشیر» به منظور کاهش آمار طلاق در کشور برای 2 گروه اجرا می شود، یک گروه جوانان و افرادی هستند که در سن ازدواج قرار دارند و گروه دوم کسانی هستند که در آستانه جدایی و طلاق قرار گرفته اند که با آموزش های لازم و انجام مشاوره به زوج ها برای کاهش آمار طلاق تلاش می کند(1).

به نوشته تارنمای سازمان ثبت احوال، از آمار لحظه به لحظه این سازمان در خصوص وقایع تا پایان آبان ماه 1393، 103 هزار و 302 مورد طلاق در کشور ثبت شده است که از این تعداد 94هزار و 794مورد در مناطق شهری و هشت هزار و 508 مورد در مناطق روستایی رخ داده است(2) .

**شرایط گذار و گسست نظام خانواده

آمار طلاق در کشور وضعیت نگران کننده ای را نشان می دهد که نیازمند بررسی، مطالعه و برنامه ریزی و سیاستگذارهای کارشناسانه برای دستیابی به شرایط رو به بهبود است.

در همین پیوند «امیر مسعود امیر مظاهری» جامعه شناس و هیات علمی دانشگاه با اشاره به وضعیت نگران کننده نرخ بالای طلاق در دهه گذشته در ایران، می گوید: طلاق پدیده ای چند بعدی است که پیامد منفی مجموعه ای از علل و عوامل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، روانی و ... است که به عنوان علت و منشایی آسیب زا پیامدهای منفی بسیاری را در جامعه به دنبال دارد.

امیر مظاهری پدیده طلاق را در سطوح کلان و خرد جامعه قابل بررسی دانسته و می افزاید: یک سطح نظام کلان اجتماعی است که در این سطح تغییرات به وجود آمده در فناورهای روزمره، نظام آموزشی، وسایل ارتباط جمعی و ...در افزایش طلاق موثر بوده اند.

دگرگونی های جامعه نوین، همه بخش های جامعه را متاثر ساخته، به طوری که بسیاری از باور ها و هنجارها و اصول حاکم بر زندگی خانوادگی از میان برداشته شده و در زندگی روزمره کنونی ضد ارزش، متحجرانه و خلاف ایده آل های امروزی خوانده شده و این موضوع در بسیاری از جوامع در حال توسعه مساله ساز شده است.

امیر مظاهری با بیان اینکه این تغییر ارزش ها در جوامعی که بافت سنتی خود را حفظ کرده اند کمتر دیده شده و از این رو نیز کمتر مساله ساز است، ادامه می دهد که جامعه کنونی ما به نوعی در شرایط گذار از سنتی به امروزی (مدرن) سر می برد و از این رو در آن آنومی یا به عبارتی نابسامانی اجتماعی ایجاد می شود.

او فردگرایی را مهم ترین ویژگی جامعه در شرایط گذار می داند و این ویژگی را علتی برای شکل گیری وضعیت متزلزل اجتماعی معرفی کرده و ادامه می دهد در شرایط گذار، نقش حمایتگری خانواده و نظام سنتی کمرنگ شده و این امر در سستی و ویران شدن روابط خانوادگی اثر گذار است.

در شرایط گذار احساس تعلق به زندگی اجتماعی در بین کنشگران کاهش یافته و این بازتابی مستقیم از فردگرایی است که به تدریج خانواده ها را به سوی تجزیه اجتماعی هدایت می کند.

مظاهری می گوید: زن و مرد در این شرایط تا زمانی که مشکلی به وجود نیامده به ظاهر در کنار هم زندگی می کنند اما با ایجاد کوچکترین مشکل، خانواده ها در شرایطی قرار می گیرند که به دلیل نبود مدیریت، از هم گسیختگی آنها را تهدید می کند.

جامعه سنتی و جامعه نوین به تنهایی جوامع متعادلی هستند اما جامعه در شرایط گذار که کشور ما نیز در پاره ای از بخش ها در این قالب قرار می گیرد، جامعه ای نامتعادل است که ارزش ها، هنجارها و اصول مورد پذیرش خود را از دست داده و در زندگی نوین هم آنها را نپذیرفته یا به دست نیاورده است.

خانواده های امروزی هرچند که به شکل هسته ای هستند اما روح خانواده گسترده را در خود دارند.

دخالت اطرافیان در زندگی زن و شوهرها، چگونگی ازدواج و آشنایی زوجین، شیوه های تربیت فرزندان و ... به عنوان نشانه هایی از خانواده در شرایط گذار است و با گذشت زمان، شرایط آسیب پذیری را ایجاد کرده و تعادل ساختارهای اجتماعی و فرهنگی را با خطر روبرو می کند.

**نهادهای اجتماعی و ناکامی در الگوسازی

بهداشت روانی نسل های جامعه در گرو تامین بهداشت روانی خانواده به عنوان یک کانون مملو از محبت و آرامش برای تحول در رشد استعدادها است که هر گونه آسیبی به آن، نسل آینده را از آثار سوء خود مصون نخواهد گذاشت و سازمان های اجتماعی زیادی را درگیر خود خواهد ساخت، با این وجود متاسفانه شاهد افزایش بیش از انتظار نرخ طلاق در جامعه هستیم(3).

افزایش طلاق طی دهه گذشته در جامعه تا اندازه ای نشان از این دارد که نهادها و دستگاه های فرهنگ ساز و آموزشی نتوانسته اند برای استحکام روابط خانوادگی و آموزش مهارت های زندگی و ارایه سبک زندگی مطلوب با توجه به شرایط جامعه گام های پایه ای بردارند.

عضو هیات علمی«دانشگاه آزاد تهران مرکز» با تاکید بر اهمیت دستگاه و نهادهای دولتی در کاهش طلاق خاطر نشان می کند: علل و عوامل اقتصادی از عوامل مهم در بروز مشکلات و مسائل خانواده ها به شمار می رود که سهم مهمی در سستی روابط زوجین بر عهده دارد و از این رو دولت باید با فراهم ساختن زیرساخت ها برای ایجاد اشتغال و درآمدزایی و تعدیل بازار و کاستن از نابرابری های اجتماعی و اقتصادی این مانع را در جامعه برطرف کند و بدین گونه به خانواده ها کمک کند که بتوانند همچنان کارکردهای مثبت خود را نگه دارند.

امیرمظاهری به کمرنگ شدن نقش نهادها و سازمان های اجتماعی در این رابطه اشاره می کند و می افزاید: متاسفانه این نهاها نقش حمایتی خود را به طور کافی و مفید ایفا نمی کنند و این موضوع نیز به گسترده شدن پدیده طلاق در جامعه دامن می زند.

این نهاد ها و دستگاه ها می توانند با بهینه سازی تولیدهای محتوایی، برنامه های خود را به سمت و سویی ببرند که الگوهای رفتاری مناسب و مفیدی برای خانواده ها ساخته و ارایه دهند.

مظاهری بیان می کند: بخشی از کنشگران در جامعه ما متاثر از الگوهای فضاهای مجازی همچون اینترنت، شبکه های اجتماعی و ماهواره ای هستند که الگوسازی آنها بیگانه و تا اندازه ای دور از اخلاق است و آگاهانه یا ناآگاهانه این الگوها را به کار می گیرند که این موضوع در خانواده ها مسائلی به وجود آورده که تغییر نگرش ها و نامعقول شدن و بالا رفتن انتظارات، طلاق، خیانت و ... نمونه هایی از آن است.

**جمع بندی

طلاق به عنوان پدیده ای منفی و آسیب زا، در سراسر جامعه مسائل و مشکلات و هزینه های بسیاری را به وجود می آورد که از هم پاشیدگی نهاد مقدس خانواده، مرگ تدریجی ارزش های انسانی و اخلاقی و در سطحی گسترده تر افزایش جرایم و بزهکاری جوانان و نوجوانان، اعتیاد و... را به دنبال دارد و متاسفانه روز به روز نیز در جامعه شدت بیشتری می گیرد.

علل و عوامل گوناگونی، در کنار هم موجب بالا رفتن نرخ طلاق در جامعه می شوند.

گسست پیوندهای عاطفی و تعلقات ارزشی و اخلاقی، مشکل های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مانند فقر، بیکاری، اعتیاد، تفاوت انتظارات و نبود شناخت و آگاهانه نبودن امر ازدواج و در سطحی بالاتر، فرهنگ سازی نادرست و کاستی برنامه ها و سیاست های کلان همپیوند با نظام خانواده طی سال های گذشته باعث شده که بسیاری از زشتی های اجتماعی، اخلاقی، دینی و فرهنگی همچون طلاق در جامعه شکسته شود.

آمار فزاینده طلاق در کشور، نشان دهنده آسیب هایی است که سلامت و استحکام خانواده و جامعه را به تباهی می کشاند و از این رو برنامه ریزان و سیاستگذاران بایستی با بررسی و مطالعات کارشناسانه دست به کار شوند تا با هدف گذاری، برنامه ریزی و اجرا و پیاده سازی برنامه های مناسب، شرایط کنونی را تغییر دهند.

منابع

1)    www.irna.ir

2)    https://www.sabteahval.ir/default.aspx?tabid=6835

3)    کاملی، محمد جواد(1386)، « بررسی توصیفی علل و عوامل موثر در بروز آسیب اجتماعی طلاق در جامعه ایران با توجه به آمار و اسناد موج»، فصلنامه دانش انتظامی، دوره 9، شماره 3، صص198-179.