مبدا و مقصد اصلاحات

تدبیر24:  اصلاح و اصلاح طلبی در ایران ریشه‌ای مذهبی دارد، تلفیقی میان خدا و انسان، دین و دموکراسی، اصالت دینی و آزادگی. با مطالعه کتاب الهی مسلمین و با نگاه به ایات نورانی این گنجینه ارزشمند این نکته درک می‌شود که نخستین مصلح خداست، پیامبر اسلام (ص) از قول خداوند در قران کریم می‌فرمایند، «یُصْلِحْ لَکُمْ أَعْمَالَکُمْ....» (او کردارهای شما را اصلاح می‌کند..). این آیه نمونه‌ای است برای درک زبان اصلاحی خداوند. پیامبران الهی مصلحان حقیقی بودند، زیرا خواستار تغییر در وضع موجود شدند.  
 
تغییراتی درجهت بهبود وضعیت مردمان هم عصر خودشان. رسالتشان روشنگری بود در راه اصلاح امور اقوامشان. حضرت نوح (ع) می‌فرماید: «إِنْ أُرِیدُ إِلاّ الإِصْلاَحَ مَا اسْتَطَعْتُ» (من جز اصلاح قصد دیگری ندارم). به طور کلی و با نگاه به سیرهٔ معصومین، می‌توان اصلاحات را مهم‌ترین بخش از حرکت ائمهٔ اطهار تعریف کرد. امام حسین (ع) می‌فرماید: «أَنِّی لَمْ أَخْرُجْ أَشِراً وَلَا بَطِراً وَلَا مُفْسِداً وَلَا ظَالِماً، وَإِنَّمَا خَرَجْتُ لِطَلَبِ الْإِصْلَاحِ فِی أُمَّةِ جَدِّی صلى الله علیه وآله» (برای فساد و تباهی خروج نکرده‌ام بلکه برای اصلاح در امت جدم حضرت محمد (ص) بیرون آمده‌ام).  
 
بر این اساس می‌توان اصلاح طلبی را جزء جوهر اسلام دانست، گفتمانی که از دین منشا می‌گیرد و می‌توانیم آن را یک فریضه دینی بنامیم. برهمین اساس شایسته است مبانی دینی در گفتمان اصلاح طلبی پرتو افکند. مکمل دین داری درسیاست، اخلاق سیاسی است و با توجه به تاکیدات فراوان دین مبین اسلام و انبیا بر مسئلهٔ اخلاق، می‌توان گفت رعایت اخلاق در جامعه اسلامی مسئله‌ای حیاتی و زیربنایی است و آن را می‌توان پاره‌ای ناگسستنی از دین دانست.  
 
اهمیت اخلاق در اسلام چندان است که پیامبر آن، در سخنی مشهور فلسفه بعثت خویش را تکمیل و تتمیم فضیلت‏های اخلاقی می‌‏داند «إنما بعثت لأتمم مکارم الأخلاق». می‌توان گفت؛ اسلام دین اخلاق نیکو است، و داعی انسان‌ها به داشتن اخلاقی نیک بر اساس آموزه‌های دین می‌باشد. اگر فضایل و ارزش‌های اخلاقی در برنامه‌های سیاستمداران نیز قرار بگیرد آن‌گاه جهانی آکنده از فضیلت و حقیقت خواهیم داشت. درصورتی که عرصهٔ سیاست عاری از اخلاق باشد، رفتارهای معطوف به آن هیچگونه ارزشی ندارند، «اخلاق سیاسی» را می‌توان حلقهٔ مفقودهٔ گروه‌های سیاسی این روزهای ما دانست.  
 
هرگاه بین اخلاق وسیاست آمیختگی و پیوند حقیقی وجود داشته باشد، می‌توان انتظار داشت سعادت جامعه انسانی، عدالت همگانی، ارزش‌های انسانی و الهی محقق گردند و چنانچه سیاست منهای اخلاق باشد، سیه روزی را برای جامعه به همراه خواهد داشت و پیام آور دروغ گویی و ظلم، ترویج استبداد و خودکامگی و... خواهد شد. نامدار‌ترین و بزرگ‌ترین مروج و عمل کننده آموزهٔ یگانگی اخلاق و سیاست در گفتار و کردار، حضرت امیر المؤمنین علی (ع) بود. ایشان با اعتقاد راسخ به اینکه سیاست باید اخلاقی باشد، هرگز از دایره و حیطه اخلاق تخطی نکرد. حضرت علی (ع) می‌‌فرماید: «سوگند به خدا! معاویه از من سیاستمدار‌تر نیست، اما معاویه حیله گر و جنایت کار است، اگر نیرنگ ناپسند نبود من زیرک‌ترین افراد بودم، ولی هر نیرنگی گناه، و هر گناهی نوعی کفر و انکار است». خود سازی اعتقاد و تهذیب نفس، نسبت روشنی با اخلاق سیاسی دارد، و ان را می‌توان مقدمهٔ اخلاق سیاسی تعریف کرد. اما این اصلاحات از کجا باید شروع شود و اخلاق سیاسی چگونه شکل می‌گیرد؟!  
 
باز هم باید اشاره‌ای به کلام الله کرد. آنجایی که خداوند در ایهٔ ۴۴ سورهٔ بقره می‌فرماید: «أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنسَوْنَ أَنفُسَکُمْ وَأَنتُمْ تَتْلُونَ الْکِتَابَ أَفَلاَ تَعْقِلُونَ» (آیا مردم را به نیکی فرمان می‌دهید و خود را فراموش می‌کنید؟) همچنین در ایهٔ ۲و ۳ سورهٔ صف امده است: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آَمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ کَبُرَ مَقْتًا عِندَ اللَّهِ أَن تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ» (ای کسانی که ایمان آورده‌اید چرا چیزی می‌گویید که انجام نمی‌دهید؟ نزد خدا سخت ناپسند است که چیزی را بگویید و انجام ندهید). امام علی (ع) در روایتی به این مضمون می‌فرمایید «عَجِبتُ لِمَن یَتصّدى لإصلاح الناس، ونفسُه أشَدُّ شیءٍ فساداً» (در شگفتم از آنکه دست اندرکار اصلاح مردم است و حال آنکه خود گرفتار نابسامانی است و نیاز به اصلاح خویش دارد). هرگاه قران از لزوم اصلاحات در جامعه سخن می‌گوید، بر تقدم اصلاحات فردی بر اصلاح جامعه تاکید دارد.  
 
از منظر قران و احادیث خودسازی پیش‌نیاز جامعه‌سازی است و پایه و اساسی تمامی اصلاحات، خودسازی اخلاقی و اعتقادی و اصلاح نفس است، زیرا هر مصلحی باید نخست خود را اصلاح کند با بتواند به اصلاح دیگران بپردازد. توجه به این امر سبب می‌شد که فرد، نخست و پیش از هر عملی به اصلاح امور خویش توجه داشته باشد و پس از خودسازی و اصلاح درونی اقدام به اصلاحات بیرونی کند و جامعه خویش را نیز از این بهبودی و اصلاح بهره‌مند نماید.  
 
وقتی یک مجموعه‌ای در نظر دارد در راه اصلاح و اعتلای یک ارزش در جامعه، اهدافی را برنامه‌ریزی و دنبال کند، درصورتی که این اهداف در میان اعضای خود تحقق نیافته باشد، به نظر می‌رسد، تحقق آن در جامعه دست ‌نیافتنی باشد. چرا که از منظر دین اسلام، در صورتی که افرینندهٔ عالم هستی نیز فاقد صفت کلی وجود می‌بود، هرگز نمی‌توانست آن صفت را به موجودات بدهد.  
 
بر همین اساس حزب ندای ایرانیان اولویت خودسازی اخلاقی و اعتقادی را یکی از شش معیارکلان در گفتمان خود برگزید. اعتقاد داریم اصلاح خود و اصلاح جامعه لازم و ملزوم یکدیگرند، پسندیده است پیش از تلاش در جهت اصلاح جامعه، خود را به این فضایل و خوبی‌ها بیاراییم، تا شعاع گفتارمان بر اعمالمان پرتو افکند و دیگران را نیز روشنایی بخشد.
 
* محمد حسین شیخ محمدی - عضو حزب ندای ایرانیان