فرهنگ سازی با تمرکز بر محیط زیست

تدبیر24 : عین اله فرجی اسد آبادی - نهادینه شدن فرهنگ امور درهرجامعه ای مستلزم گذشت زمان است . بسترفرهنگ سازی با تکرار، تذکر و آگاهی به وجود می آید و افراد جامعه به مرور زمان به فرهنگ جدید تن خواهند داد، اگر امری عمومیت و موضوعیت پیدا کند دیگر اقلیتی از آحاد جامعه موفق به هنجارشکنی نخواهند شد،  چرا که اقدام مخالف با عرف اجتماعی و فرهنگی آنها عکس العمل عموم افراد را درپی خواهد داشت. زمانی نه چندان دور، در وسائل نقلیه عمومی و بسیاری از محافل اجتماعی افراد بی هیچ ابایی از تجاوز به فضای اجتماعی و حریم بهداشت و سلامت دیگران سیگار می کشیدند. برخی از این سیگارها ، مانند زر، زرین ، اشنو ویژه و سیگارهای دست ساز سنتی علاوه بر دود فراوان بوی نا مطبوعی هم تولید می کردند بر اثر فرهنگ سازی و عکس العمل برخی مردم خوشبختانه این مشکل تا حد قابل توجهی حل شده است ، طوری که گرچه امروز تعداد سیگاریها و تنوع محصولات دخانیاتی نسبت به گذشته افزایش یافته است ،اما کمترکسی به خود اجازه می دهد در محافل و وسائل نقلیه عمومی دخانیات استعمال کند .

نقل قول مشهوری است از سيدجمال الدين اسدآبادي بدین مضمون : « درايران اسلام ديدم ولي مسلمان نديدم . دراروپا اسلام نديدم ولي مسلماني ديدم.» اخلاقیات ودستورات اخلاقی و انسانی بطور جامع در دین اسلام و کتاب آسمانی ما مسلمان ها به خوبی بیان شده است ، اما بی توجهی و اهمال و بد اخلاقی در میان ما و دیگر جوامع اسلامی متاسفانه بارزتر از بسیاری جوامع غیر اسلامی است .

امر دروغ در جوامع اروپایی و آمریکایی آنقدر مذموم است که حتی رؤسای جمهور و مدیران و کارگزاران آنها به سبب دروغ ولو به اصطلاح مصلحت آمیز چه بسا کارشان به دادگاه و بازخواست کشیده شود . با این حال ، اموری چون دروغ  و غیبت و تهمت در بین ما چندان رایج و عادی شده و قبح آن از میان رفته است که متاسفانه به تدریج در حال نهادینه شدن است .

بحث بر سر مسلمان یا غیر مسلمان نیست موضوع این است که کار خوب ، پسندیده و عقلایی از هر کسی با هر مسلک ومرامی مقبول طبع انسانها قرار می گیرد، امروز دنیا، دنیای تعامل و تبادل افکار است ومردمان جهان از تجربیات ودستاوردهای خوب و سازنده دیگر ملل استفاده می کنند ، مثلا تماشاچیان کره ای وقتی که در ورزشگاه آزادی برای تشویق تیم کره ای حضورداشتند بعد از اتمام بازی، همشان کیسه زباله بدست درجایی که مستقر بودند تمام زباله های آنجا را که بیشترینش ازطرف ایرانی ها پرتاب وریخته شده بود را جمع آوری می کردند .

 درخاطرات یکی ازبزرگان می خواندم که وقتی به ژاپن رفته بود ازمدارس آنجا بازدیدی بعمل آورده آنچنان محیط مدرسه وکلاس ها تمیز وپاکیزه بوده که ظاهرا به چشم می آمده وبرای ایشان نحوه نظافت آنجا سوال برانگیز بوده که درجواب می گویند برای اینکار مستخدم ویا کسی را نداریم خود محصلین رعایت می کنند ونسبت به این مسئله اهتمام دارند، اخیرا درخبرها آمد که مردم مالزی همه با هم تصمیم گرفتند که از این به بعد پول پاره ، کثیف، وپول های که روی آن نوشته ای هست را هرگز قبول نکنند و این باعث گردیده که پول کشورشان تمیز و تا نخورده و مرتب باقی بماند ولی در ایران خودمان اولین جائیکه باید حافظ پولها باشند یعنی خود بانک ها این مهم را نادیده می گیرند که بارها دیده ایم که بعضی از کارمندان بانک روی پولها جمع وتفریق می زنند ، اینک به موضوع اصلی این بحث که محیط زیست است می پردازیم .

آفرینش و خلقت زیباست ، طبیعت هم زیباست ، خداوند زیبائی را دوست دارد ، طینت انسان ها هم گرایش به زیبائی و پاکیزگی دارد پس کاری نکنیم که این هدیه الهی (طبیعت) را بد قواره و بد جلوه دهیم بلکه کاری کنیم که به زیبائی و جذابیت آن بیفزائیم.

هو انشا کم من الارض و استعمرکم فیها – اوست که شما را از زمین آفرید و آباد کردن آن را به شما سپرد . ( هود آیه 61 )

و یفسدون فی الارض اولئک هم الخاسرون – و آنان که در زمین فساد می کنند از زیان کارانند . ( بقره آیه 27 )

ظهرالفساد فی البرو البحربما کسبت ایدی الناس –به واسطه آنچه انسانها عمل می کنند فساد در خشکی و دریا ظاهر می گردد ( روم آیه 41 )

ولا تفسدو ا فی الارض بعد اصلحها – ودر زمین بعد از اصلاح آن افساد مکنید ( اعراف آیه 56 )

دردین اسلام وتوصیه بزرگان آن  درحفظ محیط زیست ، کاشتن نهال وگسترش فضاهای سبز  سفارشات ودستوراتی داریم "النظافه من الایمان" دررأس این دستورات است که درواقع یک شعار ایمانی و اسلامی است آنقدر ما باید به این مسئله توجه و اهمیت به دهیم که مشخصه بارز یک مسلمان و جامعه اسلامی در زندگیش  نظافت و پاکیزگی،جلوه خاصی  بدهد وهرکس برخوردی با این موضوع داشت نا خودآگاه به ذهنش تداعی کند که این محیط اسلامی واین فرد مسلمان است . غیر از دیدگاه دین و مذهب از منظر بهداشت عمومی این موضوع اهمیت بسزایی دارد.

بارها اتفاق افتاده که به سواحل شمالی وجنوبی کشورمان سفرکرده ایم بخصوص سواحل شمالی آنچنان انباشت زباله ها  دراین سواحل چه داخل آب وچه کنارآب بد منظرومشمئزکننده است که انسان با اکراه به آب تنی می رود و یا اگر بخواهد استراحتی و تفریحی در کنار ساحل  بکند رنج آور و ملال آوروباعث ناراحتی است ، میان جنگلها و فضاهای سبز طبیعی بدتر از سواحل است ، هرموقع در مسیر جنگل گلستان رفت و آمد داشته ایم بارها برای لحظه ای استراحت ویا صرف غذا وچای خواسته ایم اتراق نمائیم  به حدی کثیف بوده و انباشت انواع زباله چه پس مانده های غذائی وچه وسائل وظروف پلاستیکی وآلومینیومی ومواد پلاستیکی وانواع پوشاکهای مصرف شده آنچنان محیط را آلوده وبوی بد و مشمئز کننده ای را ساطع نموده است که در این مسیر با اینکه بیش از 10 جا را وارسی می نماییم  نمی توانیم جای مناسبی را انتخاب نماییم این وضعیت ناهنجار و بد شکل ومنظر به سواحل وجنگل های ما ختم نمی شود و اختصاص به یک منطقه خاصی از کشورندارد  بلکه کنارجاده های کشور، بیابانها ، کویر، کوهستانها و.... به یک معنی کل کشور آلوده به زباله است به خصوص مواد پلاستیکی و نایلونی و روکشهای مواد و وسائل خوراکی ومصرفی از قبیل کیک ، بیسکویت، پفک و.... به عنوان نمونه منطقه کوهستانی و زیبای امام زاده داود تهران را ببینیمبا نگاهی به این طبیعت زیبای خدادادی می بینید که چگونه با رها نمودن زباله آنرا تخریب وبد منظرنموده ایم این معضل باعث جریحه دارشدن قلب هر انسان عاشق طبیعتی می گردد، گذشته برصورت ناهنجارو بدقواره آن که طبیعت را تخریب می کنیم واز زیبائی آن می کاهیم  به گفته کارشناسان اینگونه زباله ها بالای صد سال و چند صد سال طول می کشد تا تجزیه گردد علاوه برآن از لحظه ای که این زباله ها در طبیعت رها می کنیم نوعی سم مهلک تولید می نماید که سرطان زاست و  باعث تخریب خاک و زیست گاهای طبیعی است ،واین سموم چه مستقیم که در فضا پخش است و چه غیر مستقیم روی گیاهان ومحصولات کشاورزی اثر گذار است و حیات جانداران و انسانها  مورد تهدید قرار می گیرد،

ما باید به گونه ای نسبت به محیط زیست مان حساسیت نشان دهیم ورعایت کنیم و به مرحله ای برسیم که حتی زباله هایی مانند پوست میوه ها که به کود تبدیل می گردد درمحیط پیرامونی خودمان رها نکنیم هر چند برای طبیعت مضر نیست بلکه مفید و تبدیل به کود می گردد ولی چون محیط را از حالت طبیعی خارج می کند وجلوه خوبی ندارد از رها نمودن  آنها خود داری کنیم در عوض می توانیم اینگونه زباله های مفید را در زمین و یا پای درختی دفن نمایم ، انسان باید نسبت به رها نمودن هر نوع زباله و شیئی چه درمحل زندگی و تفریح وچه دربیابان و فضاهای باز دغدغه خاطر داشته باشد ، و عاقبت آن را بسنجد وقتی که سوزن، شیشه ، تیغ ،و شئی تیزی را به اینجاها پرتاب می کنیم یک درصد باید احتمال بدهیم که شاید کسی نا خودآگاه برخوردی با اینها داشته باشد واگر هیچ اتفاقی نیفتد کمترین اثرش این است که طبیعت و جامعه را نا امن کرده ایم ، هرروز و هرلحظه که  به محیط پیرامونی خود نظرمی افکنیم با مشاهده زباله های سرگردان غمی جانکاه برانسان مستولی می گردد و با هرکسی که صحبت می کنی از این مناظر زمخت و وحشی ناراحت و رنجور است ، به نظرمی رسد احاد مردم درجامعه به موضوع محیط زیست اتفاق نظر دارند، آنقدرپذیرش این مسئله درمردم قوی است که می توان با یک راهبرد و برنامه جامع در عرض کمتراز چند سال این معضل را حل نمود.

پیشنهادات :

دراین خصوص اولین ایراد واشکالی که مطرح است به رسانه ها و صدا و سیمای ما وارد است که چرا ما توانستیم نحوه سیگارکشیدن در محافل عمومی ووسائل نقلیه عمومی را فرهنگ سازی کنیم ولی امر مهمی چون محیط زیست را نتوانستیم .

چرا فیلمهای کوتاه وحتی فیلمهای بلند ما حامل این پیام نیستند؟ چرا در میان پرده ها ومیان برنامه ها تذکرات محیط زیستی نداریم؟ (هرچند کارهای کمی صورت گرفته و جا دارد در این جا از فیلم بسیار ارزشمند نارنجی پوش اثر کارگردان فرهیخته جناب آقای داریوش مهرجویی ستایش و قدردانی کنم)چرا این همه آگهی پخش می کنیم ؟ اما دریغ از یک آگهی وتذکر درباب محیط زیست ! اگراز10 – 20 سال گذشته این موضوع را سیاستگذاری نموده بودیم امروز مانند قضیه سیگار این معضل حل گردیده بود ، بیایم آینده وآیندگان را دریابیم ازهمین امروز شروع نمائیم تا برای سالهای آتی دیگر معضل محیط زیستی به این شکل خود را نشان ندهد.

سازمان محیط زیست کشورمان می تواند با کمک سازمان صدا و سیما ، رسانه ها، آموزش و پرورش و مدارس، دانشگاها ، حوزه های علمیه و  وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مراکز فرهنگی به امر فرهنگ سازی اقدام نمایند.

همچنین سازمان محیط زیست می تواند از حوزه های علمیه و مراکز تبلیغی بخواهند ازاین به بعد دربرنامه های تبلیغی  روحانیون و مبلغین تذکرات محیط زیستی مد نظر قرار گیرد.

می توان با کمک گرفتن از پادگانها، مدارس و دانشگاهها چه درقالب اردوهای محیط زیستی و یا اکیپ های خاصی در کوتاه مدت سیاست و برنامه ای دردست اجرا داشت که محیط زیست کشورمان چه سواحل ، کویر و کوهها ، جنگلها و بیابانها را از این همه زباله مخرب ازنوع پلاستیکی و غیره جمع آوری نمود.

چه اشکالی دارد که یک روز یا یک هفته را به محیط زیست اختصاص دهیم ظاهرا به صورت نمادین چنین چیزی موجوداست اما منظور ازآن کاربردی و عملی است ، یک نهضت فراگیر و همگانی ایجاد نماییم و از همه مردم کشورمان با آگاهی دادن و با تشویق و تهییج مردم چه به صورت سخنرانی ، پیام و با فیلمهای کوتاه و سروده های ویژه این کار،همگان را بسیج عمومی نموده وشعارمان این باشد که طبیعتی عاری از زباله داشته باشیم وچکارکنیم که دیگردچار این معضل نشویم دراین روز مهم هم بطور نمادین و هم عملی از شخصیتهای مذهبی ، علمی و ملی و هم از مسئولین طرازاول تا سطح پائین شرکت نمایند، مانند روز سیزده بدر که مردم به طبیعت روی می آورند چنین کاری را می توان در این روز یا هفته انجام داد از مردم بخواهیم در این روز که می تواند هم ورزش باشد هم تفریح و هم یک کار مثبت و مفید  و هم  نجات طبیعت از تخریب که نفع آن به مردم و کشور می رسد مشارکت نمایند دراین راستا می توان با مصاحبه با کارشناسان و  خود مردم و نظرخواهی ازآنان این موضوع را همگانی کرده و به یک امر مهم و واجب تبدیل نماییم ، این حرکت اگر جدی گرفته شود و همه چه مسئولین و چه مردم نسبت به آن اهتمام داشته باشیم می توانیم یک جامعه و طبیعت نمونه و الگو ارائه دهیم و چه بسا سر مشقی شویم برای دیگران و آن وقت دیگر کسی حسرت کشورهای دیگرو مناطقدیگر را نخواهد خورد .

هرکاری با مشارکت وبسیج همگانی قابل حل است مهم این است که مردم را باور کنیم از جنگ که مهمتر نیست به شرط اینکه مسئولین هم همت کنند و عزم راسخی داشته باشند ازهمین امروز صدا و سیما شروع به آگاهی دادن و تبیین موضوع نماید می توان دراین مدت چند ماهه که به بهار طبیعت نزدیک می شویم ذهنیت مردم را با موضوع مانوس کرد ودریک روز و هفته بهاری که روز موعود این بسیج همگانی می تواند باشد  ازاحاد مردم و کارشناسان  بخواهیم هم شرکت نمایند و هم راه حل و پیشنهادات خود را مطرح نمایند .

مثلا برای نمونه از مردم بخواهیم وقتی که به طبیعت می روند چه با وسائل نقلیه عمومی و چه خصوصی پاکت زباله همراه داشته باشند ویا  نهادهای مسئول و درگیر این کار با بازیافت همین مواد رها شده درطبیعت کیسه های زباله ای که تولید می گردد را با استقرار پایگاههایی در خروجی شهرها دراختیار کسانیکه به مسافرت می روند قراردهند ویا در بیرون شهرها و جاده ها پایگاههای دریافت زباله مستقر گردد و هرکس زباله ای تحویل می دهد در عوض مبلغی دریافت نماید ممکن است بگویند بعضی ها شاید زباله های شهر و منازل را بیاورند تحویل دهند بخوبی می توان تشخیص داد که زباله های بیرون ورها شده در طبیعت با زباله های شهری قابل تشخیص است (اگربا مطالعه و حساب شده در این کا ر وارد شویم چه بسا برای عده زیادی اشتغال هم ایجاد نماییم)  راههای دیگرنیزبه نظر می رسد ازجمله  تنبیهمانند جریمه مالی، و تشویق  مثلا کسانیکه فعالیت چشمگیری در این خصوص دارند با اهدا لوح و مشوق های مالی و معنوی از آنها تجلیل به عمل آید البته تشویق و آگاهی دادن بهتراست .

از هم اکنون باید به فکر یک فرهنگ سازی عمیق و ریشه ای باشیم که با فکر و ذهن مردم عجین گردد و آن این است که در کتب درسی ابتدائی ودیگر مقاطع این مسئله برای نونهالان و نوجوانان و جوانان تبیین گردد.

این موضوع سالهاست که ذهن بنده را به خود مشغول کرده است اکنون کسی که لیاقت وتخصص سکانداری سازمان محیط زیست را دارد در این پست قرار گرفته است، بنابراین بیشتر تشویق شدم که آن را دراین زمان مطرح نمایم، امیداست با دغدغه و پشت کاری که سرکارخانم ابتکاردارند درآینده به دستآوردهای خوبی در زمینه محیط زیست برسیم تا جائیکه ایران در بین کشورهای دیگر نمونه والگوی دیگران قرارگیرد – ان شاءالله