مجلس دهم و زوایای پنهان قانون گذاری در ایران

تدبیر24 :حجت الاسلام احمد مازنی - فرایند قانون نویسی در کشور ما این گونه است که طرحی با امضاء 15 نفر از نمایندگان تهیه می شود، یا لایحه ای توسط دولت تهیه و پس از تصویب در هیئات دولت به مجلس شورای اسلامی ارائه می شود، و پس از طی مراحلی به تصویب مجلس می رسد، این ظاهر ماجرا است، اما این فرایند ایستگاه های پنهانی دارد که دانستن آن برای مردم و داوطلبان نمایندگی جالب خواهد بود، سعی می کنم بسیار کوتاه به مواردی اشاره کنم، البته این اطلاعات مربوط به تجربه شخصی من در 31 سال مدیریت اجرایی است.

موضوعاتی که پیش نویس آن به صورت لایحه، تهیه می شود در کمیته مربوطه در دولت مطرح می شود، اگر موضوع، به چند دستگاه دولتی مربوط باشد، به دستگاه های ذیربط ارسال می شود، مدیران دستگاه به کارشناسان حوزه های مختلف ارجاع می دهند، کارشناسان، اعلام نظر می کنند، مدیران دستگاه، این نظرات کارشناسی را جمع بندی می کنند و به دبیرخانه دولت بر می گردانند، موضوع در دستور کار کمیسیون دولت قرار می گیرد، مصوبه کمیسیون که گاهی با پیش نویس اولیه تفاوت بسیاری پیدا می کند به صحن دولت ارجاع و در هیات دولت مطرح می شود، در تمام مراحل مذکور افراد و سازمان های ذینفع به صورت کتبی و مراجعه حضوری تلاش می کنند تا از تصویب آن جلوگیری یا در تصویب آن تسریع و یا به تناسب، در متن آن تغییراتی ایجاد کنند، وقتی در صحن دولت تصویب شد به صورت رسمی، به مجلس ارسال می شود، مجلس نیز به کمیسیون تخصصی ارجاع می دهد، و کمیسیون مربوط، در باره لایحه اعلام نظر می کند، در این مرحله نیز افراد و سازمان های ذینفع تلاش می کنند، تا نظر خویش را در مورد لایحه، اعلام و اعمال کنند، احتمالا مصوبه کمیسیون نیز با آن چه که از دولت رسیده بود متفاوت خواهد بود، این مصوبه طبق نوبت، در صحن علنی مطرح می شود، در این مرحله نیز گروه ها، افراد و سازمان های ذینفع از طریق برقراری ارتباط با نمایندگان در جهت اعمال نظر خویش تلاش مضاعف می کنند، لایحه به تصویب مجلس می رسد، البته اگر بجای لایحه، طرح نمایندگان مجلس بود نیز در مراحل مربوط برای اعمال نظر تلاش می شود، وبالاخره مصوبه مجلس به شورای نگهبان می رود، تلاش ذینفعان در این مرحله نیز ادامه پیدا می کند، نظر شورای نگهبان هم اعلام می شود، اگر شورای مذکور نطر مخالف داشته باشد، یا نظر بر تغییر بعضی از مواد مصوبه مجلس داشته باشد، مجلس نظرات مذکور را بررسی می کند، چه بسا بر نظر قبلی خویش مصر باشد، در این صورت به عنوان موضوع اختلافی بین مجلس و شورای نگهبان، به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارجاع می شود، در این مرحله نیز سازمان ها و افراد و گروه های ذینفع وارد مذاکره می شوند و می کوشند تا نظر شان را در متن مصوب مجمع بگنجانند، البته مجمع نیز در کمیته ها و کمیسیون های مربوط، موضوع را بررسی و به صحن ارجاع می دهد، و در نهایت به نفع مجلس یا شورای نگهبان اعلام نظر می کنند و به مجلس عودت می دهند، حال مجلس متناسب با نطر مجمع تشخیص، اقدامات بایسته را انجام و سر انجام قانون مصوب را با امضاء رییس مجلس به رییس جمهور ابلاغ می کند.
در فرایند مذکور البته گاهی ایستگاه های دیگری چون مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی هم ایفاء نقش می کند، اما اتفاقی که در نهایت می افتد این است که در مقایسه بین پیش نویس اولیه با متن مصوب چنان تفاوت آشکار وجود دارد که پیشنهاد دهنده اول از مقایسه این دو انگشت حیرت به دندان می گیرد و نیز نظرات اعلام شده از سوی  کارشناسان صاحب نظر دستگاه ها، اغلب، با بی توجهی مواجه می شود، در این میان موارد خاص مثل قانون بودجه، قوانین برنامه های توسعه پنج ساله، قوانین جامع، مانند قانون جامع خدمات رسانی به ایثارگران، هرکدام حکایت ویژه ای دارد و نیز اتفاقاتی که در چشم و هم چشمی بین نمایندگان در مورد تسهیلات مربوط به مناطق مختلف پدید می آید نظیر آن چه که در مورد لایحه مناطق آزاد اتفاق افتاد، جای تامل جدی دارد، امیدوارم صاحب نظران دلسوز و آگاه برای نجات روند قانون گذاری کشور، به این موارد توجه خاصی مبذول فرمایند، و برای مجلس دهم  نمایندگانی را برگزینند که با نگاه عمیق به این فرایند معیوب، فرایندی علمی و مبتنی بر نگاه تخصصی، تهیه کند،  و اصلاح روش های موجود در وضع قانون را با قید اولویت،  در دستور کار خود قرار دهد  ان شاالله