آمریکا در مسیر تعامل یا تقابل بزرگ

  تدبیر24: مهدی مطهرنیا-اوباما، رئیس جمهور آمریکا وضعیت فوق‌العاده علیه ایران را تمدید کرده است و در این میان باید در ابتدا به آنچه پرداخت که از آن به عنوان روابط میان ایران و آمریکا یاد می‌شود. این رابطه گستره وسیعی از مفاهیم و بحران موجود است که به عبارتی می‌توان آن را این‌گونه تحلیل کرد که بر اساس این مسائل، بحران گفتمانی بین ایران و آمریکا نیز به همان اندازه پیچیده شده است. بحران گفتمانی مملو از سامانه‌های پیچیده اختلاف از یک سو و سامانه‌های پیچیده‌تر نیاز متقابل به یکدیگر در بستر آینده از سوی دیگر، ایجاد کننده یک وضعیت متلاطم سیاسی در لایه بیرونی تحرکات میان ایران و آمریکا شده است. اکنون آنچه که بیشتر مورد بحث و مورد توجه است، ارتباط میان دو کشور نیست بلکه می‌توان اذعان داشت آنچه که تحت عنوان روابط ایران و آمریکا شناخته می‌شود، یک بحران اتمیزه شده است که نیاز به یک شکافت هسته‌ای دارد و نگرانی‌های ناشی از پیامدهای این شکافت هسته‌ای موجب نگرانی شده است. نگارنده براین باور است که برخی از هر دو سو، در گستره سیاست‌های پنهان خود به دنبال الگویی عملیاتی برای شکافت این بحران چند لایه‌ای هستند که باید آن را بحران اتمیزه شده میان ایران و آمریکا نامید، اما وجود پیچیدگی‌های موجود در لایه نخست یعنی بحران واژگانی وانتقال آن در بحران گفتمانی موجب شده است که اراده سیاسی در تهران و واشنگتن از منظر حل و فصل این مساله به‌واسطه پیامدهای غیرقابل پیش بینی آن در ابعاد منطقه‌ای و بین‌المللی شجاعت لازم را به نمایش نگذارد. حل و فصل مساله هسته‌ای ایران تحت عنوان پرونده هسته‌ای که منتهی به برجام شد، گامی کوچک درجهت برداشتن یک اقدام بزرگ بود. این گام کوچک برداشته شد اما اگر استمرار پیدا نکند و به یک اقدام بزرگ نینجامد، آرام آرام از متن به حاشیه می‌رود؛ چرا که در عین حال که این گام در جای خود و جدای از بافت متن، در موضوع هسته‌ای از اهمیت جدی بر خوردار است و دستاورد بزرگی برای دولت یازدهم تلقی می‌شود اما آنچنان در رسیدن به هدف‌تاثیرگذار نیست. باید پذیرفت آنچه تحت عنوان پرونده هسته‌ای مطرح است یک دلالت ضمنی یا یک لایه بیرونی از یک بحران بسیار درونی‌تر در روابط ایران و آمریکاست بنابراین تا این گره گشوده نشود، لایه بیرونی نمی‌تواند اثر و عمق نفوذ بالایی در حل و فصل مسائلی داشته باشد که در منطقه و نظام بین‌الملل می‌گذرد. فراموش نشود که چه بخواهیم و چه نخواهیم، چه خوب یا بد، چه آن را امپریالیسم جهانی بخوانیم چه نخوانیم ایالات متحده آمریکا کنشگر اصلی نظام بین‌الملل است. ایران نیز قدرت بزرگ منطقه‌ای است که می‌تواند در معادلات بین‌المللی از تاثیر منطقه‌ای خود استفاده کند. بر اساس همین معانی و جایگاه ایران در ژئوپلتیک جهان که تحت عنوان کد‌ژئوپلتیک از آن یاد می‌شود و از سوی دیگر جایگاه استراتژیک ایران و آمریکا که با یکدیگر از منظر هویتی در جهت نظم بخشی به آینده نظام بین‌الملل و نظم منطقه‌ای هم جهت قرار می‌گیرند، این دو کشور امروز نه، اما در نهایت باید با یکدیگر در باب مسائل مختلف به گفت‌وگو بنشینند. در موضوع هسته‌ای هم همگان شاهد چنین رفتاری بودند و به خوبی می‌دانند اگر برجام را نادیده بگیرند، موجب از بین رفتن دستاوردهای کنونی خواهد شد که علاوه بر آن، می‌تواند یک تلاقی بزرگ به جای یک تعامل بزرگ باشد. اگر پرونده هسته‌ای و برجام نتواند به فرجام نیکویی برسد، آغازی بر تقابلی بزرگ است.

* آینده پژوه سیاسی و تحلیلگر بین‌الملل