بحران سازی در خاورمیانه

تدبیر24»تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، رخدادهای تازه لبنان که به تعبیر مقامات بیروت باید آن را «ربایش نخست وزیر» نامید با موضع گیری بازیگران خارجی، جنبه ای منطقه ای یافته است. جدا از نمایش و ترویج چشم اندازهای بحران سیاسی در لبنان، رهبران ریاض به صورت مستقیم یا تلویحی از امکان بروز جنگ در منطقه سخن می گویند.
اواسط اردیبهشت ماه بود که «محمد بن سلمان» ولیعهد کنونی و وزیر دفاع وقت سعودی از کشاندن دامنه درگیری های خاورمیانه به خاک ایران سخن گفت و چند روز پیش هم وزیر امور خارجه این کشور با توسل به ادعای ایرانی بودن موشک نیروهای یمنی که فرودگاه ریاض را هدف قرار داد، تلویحا به امکان جنگ رودررو با جمهوری اسلامی ایران اشاره کرد.
سعودی ها به همراه چند کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس برای ملتهب نشان دادن اوضاع حتی از اتباع خود خواستند که لبنان را ترک کنند. به نوشته رسانه های منطقه، رایزنی سران ریاض با برخی دولت های غربی به ویژه آمریکا و فرانسه نیز افزایش یافته و گویا سعودی ها مایلند با پیوند دادن تحولات یمن و لبنان، منطقه را در آستانه جنگ نشان دهند.
در سوی دیگر تحولات خاورمیانه بازیگران مهم منطقه برکنار از رویکردهای تنش زای سعودی با دیدی انتقادی به رفتارهای حاکمان تازه کار و ناپخته ریاض می نگرند. پس از رد ادعا و لفاظی های سعودی ها از سوی تهران و همزمان با مخالفت قاهره با تشدید مواضع ریاض در قبال ایران و حزب الله لبنان، «رجب طیب اردوغان» رییس جمهوری ترکیه دیروز در جمع اعضای سازمان همکاری اسلامی از اظهارات ولیعهد سعودی مبنی بر تلاش برای حاکمیت «اسلام معتدل» بر عربستان انتقاد کرد و آن را تقلیدی از عبارات و اصطلاحات غربی ها خواند. وی همچنین بر نوع رفتار سعودی ها در قضایایی چون بحران میانمار تاخت و گفت تنها ایران و ترکیه به یاری مسلمانان این کشور شتافته اند.
در کنار واکنش های رسمی به تشدید رویکردهای خصمانه سعودی، برخی صاحبنظران به تحلیل اهداف ناسازگار عربستان با ثبات و آرامش منطقه پرداخته اند.

** سعودی ها جبران ناکامی های منطقه ای را در بحران سازی می جویند
«قربانعلی محبوبی» استاد دانشگاه جامع امام حسین (ع) و صاحبنظر در مسائل خاورمیانه در خصوص اهداف سعودی در ایجاد تشنج در منطقه گفت: سران عربستان پس از دگرگون شدن اوضاع عراق و سوریه به نفع مردم این کشور و ناکامی در پروژه ای چون جدایی اقلیم کردستان، کوشیدند از منفذ تحولات سیاسی لبنان راهی را به سوی بر هم زدن اوضاع خاورمیانه بیابند اما نگاهی به واقعیات کنونی این کشور نشان می دهد تنش و بی ثباتی آنگونه که مطلوب سعودی ها است حاصل نشده و به نظر هم نمی رسد لبنان درگیر آشوب و ناآرامی شود. در مقابل، افکار عمومی لبنان و منطقه اکنون خواهان تعیین تکلیف «سعد الحریری» و بازگشت نخست وزیر مستعفی و بازداشت شده در عربستان است.
محبوبی در پاسخ به چرایی خصومت طلبی سعودی ها اظهار داشت عربستان در سال های اخیر به ازای هزینه های فراوان تنها ناکامی برای خود خریده است و چاره ای جز فرافکنی ندارد. اگر ریاض جمهوری اسلامی ایران را مخاطب موضع گیری های خصمانه خود قرار می دهد دلیل آن را باید در جایگاه و اقتدار کنونی ایران جست. به عبارتی رهبران ریاض قصد دارند قدرت برتر منطقه را عامل مغلوب شدن خود در عرصه هایی چون یمن قلمداد و به این شکل ضمن کاستن از فشار شکست، از بازیگران منطقه ای برای مقابله با تهران استمداد کنند.
این کارشناس مسائل منطقه تهدیدات عربستان برای جنگ افروزی را بی پشتوانه و تنها با هدف انجام عملیات روانی علیه محور مقاومت دانست. به گفته وی سعودی ها طی دو سال و نیم گذشته در برابر مقاومت مردم یمن کاری از پیش نبردند و حتی نتوانستند با تهدیدات خود کشوری چون قطر را به عقب برانند، ضمن اینکه سعودی ها در سال های اخیر تنها اقدام به خریداری سلاح کرده اند و در عرصه عملی جنگ، هیچ مزدوری حاضر به ایستادگی واقعی نخواهد بود. سعودی ها خود به این واقعیت واقفند و نمودهای آن را در عملیات نظامی علیه یمن به چشم دیده اند.
نهایت توانایی سعودی ها در ایجاد چالش های امنیتی برای ایران را باید در جنگ های نیابتی و حمایت از گروه های تروریستی از داعش گرفته تا پژاک، تروریست های الاحواز و ... در نظر گرفت.

** درگیری در منطقه هیچ برنده ای نخواهد داشت
«بهنام ملکی» مدرس دانشگاه و صاحبنظر در مسائل اقتصاد بین الملل دیگر چهره ای بود که درباره تحولات اخیر منطقه با پژوهشگر ایرنا گفت وگو کرد. ملکی منازعات اخیر خاورمیانه و درگیری جنگ را رخدادی دانست که از طریق دیپلماسی باید از آن جلوگیری به عمل آورد ضمن اینکه ضروری است از موضع مقتدرانه با رویکردهای خصمانه بازیگران بر هم زننده نظم منطقه مقابله کرد.
به گفته این کارشناس، علاوه بر دیپلمات ها باید رسانه ها هوشمندی به خرج دهند و از هر اقدامی در جهت تشدید التهاب و پیدایش بحران بپرهیزند زیرا تشدید درگیری و تشنج به سود هیچ کشور در منطقه نیست.
در فضای کنونی می توان رگه هایی از مداخله بازیگران فرامنطقه ای را دید که حتی بر طبل جنگ می کوبند تا بتوانند بازارهای جدیدی برای خود بیابند و نیز مازاد دلارهای نفتی را جذب کنند. در شرایط کنونی برخی این ایده را ترویج می کنند که شاید انگیزه های مرتبط با اقتصاد انرژی و افزایش بهای نفت موجب ایجاد تنش یا زمینه ساز جنگ شود. این در حالی است که افزایش بهای نفت هم تنها به صورت مقطعی منفعت زا است.
بالا رفتن قیمت نفت بر اثر تشنج یا بروز درگیری های نظامی به دلیل پیامدهای رفت و برگشتی در فرایند نرخ گذاری منابع انرژی در نهایت ضرباتی جدی بر پیکر اقتصاد کشورهای نفتی خواهد زد زیرا در بلند مدت مصرف کنندگان به سوی دیگر منابع سوق خواهند یافت و منابع غیرنفتی به صرفه تر خواهد شد، ضمن اینکه با توجه به هزینه های بالای جنگ و حتی بی ثباتی در منطقه، هیچ افزایش بهایی این هزینه ها را جبران نخواهد کرد. به این خاطر ایران و سعودی برای رهایی از زیان های التهاب در منطقه تنها گزینه معقول تنش زدایی را پیش رو دارند.