سوداي سعودي در دوره گردي منطقه اي

تدبیر24 : «سلمان بن عبدالعزيز» پادشاه عربستان دوشنبه 23 فروردين پس از ترك قاهره براي سفري پنج روزه وارد آنكارا پايتخت تركيه شد و مورد استقبال رسمي «رجب طيب اردوغان» رييس جمهوري اين كشور قرار گرفت. پادشاه سعودي پس از ديدار و گفت وگو با مقام هاي ترك، به منظور شركت در نشست سران كشورهاي سازمان همكاري اسلامي (در روزهاي 26 و 27 فروردين) در استانبول، راهي اين شهر شد.
ملك سلمان در حالي به تركيه سفر كرد كه چندي پيش در ديماه پارسال ميزبان اردوغان بود. در جريان آن سفر براي اولين بار ايده تشكيل شوراي همكاري هاي راهبردي عربستان و تركيه مطرح شد. در سفر ملك سلمان به تركيه نيز اين ايده به مرحله اجرا درآمد. روز بيست و ششم فروردين و در حاشيه نشست سيزدهم سران سازمان همكاري اسلامي، «مولود چاووش اوغلو» وزير امور خارجه تركيه و «عادل الجبير» همتاي سعودي اش، در حضور اردوغان و ملك سلمان، يادداشت تفاهم تشكيل اين شورا را امضا كردند. بدون شك هدف از چنين اقدامي افزايش بي سابقه سطح هماهنگي ميان آنكارا و رياض و تحكيم پيوندهاي تركيه و عربستان است.
هدف محوري عربستان از سفر به مصر و پس از آن به تركيه، تقويت حاميان منطقه اي رياض بود. نزديكي اين 2 كشور به عربستان مي تواند در پيشبرد سياست هاي منطقه اي سعودي ها موثر شود، به ويژه اينكه عربستان طي يك سال اخير دست به اقدام هايي زده كه بسياري آن را تند و عجولانه توصيف كرده اند؛ از جنگ عليه يمن و قطع روابط با ايران تا تشديد سياست هاي ضددولت سوريه و لبنان.
يكي از اهداف ملك سلمان از سفر به مصر و تركيه كاهش تنش بين اين 2 كشور و ايفاي نقش ميانجي ميان آنها است. روابط قاهره و آنكارا در پي كودتاي ارتش عليه «محمد مرسي» رييس جمهوري پيشين مصر در سال 2013 متشنج شد و هنوز هم بهبود نيافته است. تركيه اين اقدام عليه مرسي را كه به روي كارآمدن «عبدالفتاح السيسي» فرمانده پيشين ارتش و رييس جمهوري كنوني منجر شد، كودتا خواند.
هر چند ملك سلمان كوشيد تنش ميان تركيه و مصر را كاهش دهد اما برعكس، اين اختلاف ها بيشتر نمود پيدا كرد. حضور نيافتن سيسي در نشست سران سازمان همكاري اسلامي در قاهره و ترك فوري اجلاس از سوي وزير امور خارجه اين كشور، نشاني از ادامه اختلاف ها ميان 2 طرف بود.
با وجود پابرجايي اختلاف ها بين قاهره و آنكارا برخي معتقدند احتمال دارد تركيه از مواضع قبلي خود كوتاه آيد و از حمايت «اخوان المسلمين» و هواداران مرسي دست بردارد، همانطور كه در مورد پيش شرط هاي خود در زمينه عادي سازي روابط با رژيم صهيونيستي عقب نشست و پذيرفت كه كالاهاي ارسالي به غزه براي كنترل و بازرسي نزد ماموران رژيم صهيونيستي ابتدا وارد بندر اشدود و از آنجا راهي غزه شوند.
البته در راضي كردن تركيه و مصر براي مصالحه و كاهش تنش ها، نقش دلارهاي نفتي سعودي ها را نبايد فراموش كرد. در واقع پادشاه سعودي در صدد تشكيل ائتلافي در منطقه است كه شامل 3 ضلع رياض- آنكارا-قاهره باشد. پس طبيعي است كه حكام سعودي براي تحقق اهداف خود در منطقه، پول هاي فراواني را خرج كنند و دست به بذل و بخشش بزنند.
يكي از موضوع هايي كه تركيه و عربستان را در كنار هم قرار داده است، وضعيت سوريه است. هر 2 كشور پيشقراول مخالفت با دولت «بشار اسد» هستند و از مخالفانش حمايت مي كنند. با وجود اين، در ماه هاي اخير محاسبات و پيش بيني هاي تركيه و عربستان از تحولات سوريه به كلي غلط از آب در آمد. مقام هاي آنكارا و رياض كه تصور مي كردند دولت اسد ظرف مدت چند هفته سقوط مي كند، حال مي بينند كه اسد و حاميانش طي چند ماه اخير پيشروي هاي ميداني مهمي داشته و به پيروزي هاي چشمگيري دست يافته اند. در چنين وضعيتي عربستان و تركيه احساس خطر كرده و در صدد تشكيل جبهه واحدي براي مقابله با تهديدهاي احتمالي هستند.
پس تا حدي روشن است كه در سايه اين نگراني ها و به ويژه در برهه كنوني كه روابط تركيه با روسيه نيز به شدت متشنج است، آنكارا تمايل بيشتري براي نزديك شدن به رياض دارد. البته عربستان اگر چه رقيب سرسخت ايران در منطقه است اما اين مساله باعث نشده كه تركيه نيز به راه عربستان برود. تركيه تمايلي ندارد كه روابط با ايران، دچار خدشه شود. به همين دليل، رفت و آمدهاي مقام هاي تهران و آنكارا در ماه هاي اخير ادامه داشته است. در اين چارچوب نيز امروز شنبه تركيه ميزبان «حسن روحاني» رييس جمهوري ايران است.
در پايان مي توان گفت، دليل اين رفت و آمدهاي سعودي ها در منطقه، يافتن متحداني قابل اعتماد براي خود است. عربستان كه در سايه عقب نشيني تدريجي آمريكا از منطقه خاورميانه، خود را از پشتيباني واشنگتن بي بهره مي بيند و در همين حال به دليل دست بالا و موضع قدرتمند ايران در مسايل منطقه اي، به شدت نگران است، در صدد برآمده كه ائتلافي با همكاري آنكارا و قاهره و صد البته به رياست مطلق رياض تشكيل دهد تا بلكه بتواند سرپوشي بر پرونده پر از اشتباه خود در منطقه بگذارد. هرچند ترديدهاي بسياري درباره موفقيت اين تلاش هاي عربستان وجود دارد.
در اين پيوند، هر چند رياض تلاش كرد با سوار شدن بر جو ايجاد شده پس از حمله به نمايندگي هاي سياسي عربستان در ايران، فضاي سازمان همكاري اسلامي را عليه تهران تحت تاثير قرار دهد اما در عرصه عملياتي به نظر نمي رسد چند بندِ منفي بيانيه پاياني نشست سران همكاري اسلامي تاثيري بر فضاي روابط ايران با كشورهاي منطقه بگذارد.