ستایش اعتدال در کلام علامه جوادی آملی

معنای منفی اعتدال

وقتی سخن از اعتدال می شود تصویری که خواسته ناخواسته در ذهن عامه مردم شکل می گیرد آن است که موصوف بدین وصف مخالف و ناسازگار با خواست عامه مردم و قشر روشنفکر نخواهد بود و مطلبی نخواهد بود که برخلاف عادت و جریان عادی و رویه و روال آنها باشد.

در حالی که بسیار اتفاق می افتد که حق و عدالت چیز جدا و مغایر با جریان و خواست اکثریت افراد در جوامع مختلف می باشد و همیشه این طور نیست که شخصی که مشهور به میانه روی می شود بر مدار حق عمل کند بلکه بیشتر بر مذاق مردم عمل می نماید و نیز همیشه اینگونه نیست که شخصی که بر خلاف رویه اکثر و تعادل روزمره افراد حرکت می کند و از سوی آنان افراطی لقب می گیرد به ناحق و بر خلاف عدالت و حقیقت عمل کرده باشد که چه بسیار بوده اند اولیا و انبیای الهی که برخلاف جریان عامه و در اقلیت والبته در پی تبلیغ حق بوده اند و این در حالی بوده که بر چسب های مختلفی به آنها زده می شده است.

این معنا همان معنای مذموم اعتدال و به تعبیری نه حقیقت اعتدال بلکه توهم آن می باشد مطلب فوق همان است که در تعبیر حضرت علامه جوادی آملی تقبیح و مذمت شده است، در آنجا که ایشان می فرمایند :
"اعتدال معنایش آن است که ببینیم دیگران چه می خواهند نه آنکه عدالت چه اقتضایی دارد"۲.


حقیقت اعتدال مورد تایید قرآن است

نکته ای که این مقاله می خواهد علارقم فضا سازی نادرست در محیط وب به آن اشاره کند اشتباه بودن نفی کلی معنای حقیقی اعتدال است آنجایی که خود علامه جوادی آملی ذیل آیه شریفه : و کذالک جعلناکم امتا وسطا بقره/۱۴۳ که آیه مطروحه در باب اعتدال است ،اشاره به معنای صحیح و مثبت آن می کنند و بیان می فرمایند که این اعتدال نه تنها مورد تایید قرآن کریم است بلکه آیات متعددی در ستایش پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله و مسلمانان بدین صفت نازل گشته است.

تنها نکته ای که اینجا باید به آن توجه شود آن است که نظر ایشان در این آیه تفاوت هایی با نظر استادشان حضرت علامه طباطبایی در تفسیرشریف المیزان دارد که صاحب تفسیر تسنیم می گوید:

همانگونه که استاد علامه طباطبایی قدس سره نیز یادآور شده اند،المیزان ج۱ ص۳۱۹ این معنا (اعتدال) دقیق ودر جای خود حق است،لیکن آیه شریفه به آن ناظر نیست و شواهد داخلی و خارجی آیه آن را تایید نمی کند،معنای مزبور به این دلیل که قرآن کریم فی الجمله آن را تصدیق می کند حق است.۳

سپس ایشان با بر شمردن آیات بیان کننده حسن اعتدال در قرآن می فرمایند : خدای سبحان با تادیب و ستودن رهبر و امت اسلامی به اعتدال ،منزه بودن اسلام از افراط و تفریط را تصدیق کرده، برای پرهیز دادن پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله از افراط و تفریط فرمود :

﴿ولاتجعل يدك مغلولة إلي عنقك ولاتبسطها كل البسط فتقعد ملوماً محسوراً)۴ ﴿واصبر نفسك مع الذين يدعون ربّهم بالغدوة والعشي يريدون وجهه ولاتعد عيناك عنهم تريد زينة الحيوة الدنيا ولاتطع من أغفلنا قلبه عن ذكرنا واتبع هويه وكان أمره فُرُطاً)۵ و چون آن حضرت اسوه سالكان و مؤمنان است: ﴿لقد كان لكم في رسول الله أُسوة حسنة)۶ كساني كه به وي ايمان آورده‌اند نيز از افراط و تفريط مبرّا و مصون خواهند بود: ﴿والذين إذا أنفقوا لم يُسرفوا ولم يقتروا وكان بين ذلك قواماً)۷و۸

ایشان در توضیح علت عدم تطبیق این معنا بر این آیه شریفه می فرمایند : "چنانچه آیه شریفه به طور مطلق می فرمود : ما شما را امت وسط قرار دادیم قابل تطبیق بر معنای مزبور یعنی اعتدال میان افراط و تفریط بود"۹ ؛ ایشان "وسط" را در این آیه ،وسط در محور عمودی،بین پیامبر صلی الله علیه و آله و مردم تفسیر می کنند نه وسط در محور افقی و بین افراط و تفریط و بیان می کنند که صدر و ذیل آیه شاهد بر این مطلب است.


پس اعتدال به معنای تبعیت از اسلام و ولایت یک گفتمان صحیح و قرآنی است که البته حضرت علامه جوادی آملی نیز بر آن صحه می گذارند و ما امیدواریم پس از شعار عدالت در دولت پیشین که شعاری درست و برخواسته از متن اسلام و انقلاب بود؛ دولت فعلی و رئیس جمهور منتخب که شعار اعتدال را برگزیده است عملا چشم دین و محور ولایت را ملاک اعتدال ببیند و نه چشم غیر را ،که در معارف دینی هر که خویش را برای خوش آمد غیر حق آماده کند دچار شرک خفی است و مطمئنا از صراط مستقیم منحرف و غرقه در دریای نابودی خواهد بود.

پي نوشت:

۱- بقره/۱۴۳
۲-دیدار با مسئولان رادیو معارف ۸۷/۱۲/۱۹
۳-تسنیم ج۷، ص۳۲۸
۴-سورهٴ اسراء، آيهٴ ۲۹.
۵-سورهٴ كهف، آيهٴ ۲۸.
۶-سورهٴ احزاب، آيهٴ ۲۱.
۷-سورهٴ فرقان، آيهٴ ۶۷.
۸-تسنیم ج۷،ص۳۲۹
۹-همان