عینک جناحی به چشم به چشم استیضاح کنندگان

تدبیر24: چهارشنبه پیش رو قرار است وزیر علوم دولت یازدهم استیضاح شود. حال بحث های مختلفی در باب استیضاح مطرح می شود. بهتر دیدیم نظر دانشگاهیان در این باب را بپرسیم. بی تردید در یک سال اخیر آنها بهترین قضاوت کنندگان درخصوص عملکرد وزیر علوم دکتر فرجی دانا هستند. دکتر هادی خانیکی یکی از این پژوهشگران است.

او معتقد است رئیس جمهور روز چهارشنبه به شدت از وزیرش دفاع می کند. مشروح گفت وگوی دکتر هادی خانیکی، استاد دانشگاه علامه طباطبایی با آرمان در ذیل آمده است:

چهارشنبه قرار است وزیر به استیضاح کنندگان پاسخ بدهد. موارد استیضاح را دیده اید؟

مقدم بر سوال شما ذکر یک نکته را واجب می دانم و آن این است که معمولا هر اظهارنظری از سوی هر شخصی درخصوص استیضاح وزیر علوم معمولا با برداشت های سیاسی و جناحی همراه می شود، حال شخص تحلیلگر و پرسش شونده موافق استیضاح باشد و یا مخالف آن عموما برداشت ها از اظهارنظر ها در رسانه ها به صورت یک اظهارنظر سیاسی منتشر می شود.

شما استاد دانشگاه هستید، قطعا می توانید کارنامه وزیر علوم را مورد بررسی قرار دهید؟

از نظر من که دیدگاه های روشن سیاسی هم دارم ولی در کنار آن یک فرد علاقه مند و درگیر مسائل دانشگاهی هم هستم. نفس استیضاح را جزو حقوق قانونی نمایندگان محترم مجلس می دانم ولی این استیضاح را در درجه اول یک استیضاح سیاسی ارزیابی می کنم.

چرا معتقد هستید که این استیضاح یک کار سیاسی و جناحی است؟

استیضاح کنندگان سعی کرده اند از کلمات و واژگان دانشگاهی برای انجام استیضاح بهره بگیرند اما کاملا مشخص است که مساله سیاسی است. طبیعتا ارزیابی استیضاح کنندگان از مسائل دانشگاه و اتفاقاتی که در این یک سال روی داده است، سیاسی می باشد. به این اعتبار مساله اول که باید بدان پرداخت این است که آیا وزارت علوم در این کمتر از یک سال جناحی و سیاسی عمل کرده است یا کسانی که به اصطلاح درخواست استیضاح را مطرح کردند همان طور که گفتم معتقدم برخی از نمایندگان محترم مجلس دانشگاه را با عینک سیاسی و جناحی خود می بینند و طبیعتا انتظارشان در این یک سال برآورده نشده است به همین دلیل وزیر را تحت فشار گذاشتند تا به نگاه و اهداف سیاسی شان برآورده شود. با شناختی که از دانشگاه دارم و نگاهی که در دانشگاه می بینیم، نگاه جامعه علمی به عملکرد یکساله وزیر علوم مثبت است. برخلاف تصور برخی از نمایندگان محترم مجلس رویکرد دولت و وزارت علوم یک عملکرد مثبت و روبه جلو بوده است. به یک معنا باید بیان کنم عملکرد وزارت علوم درجهت خواسته ها و نیات دانشگاهیان بوده است.

اما منتقدان دولت نظر شما را ندارند. معتقدند عملکرد فرجی دانا و عزل و نصب ها به طور خاص سیاسی بوده است؟

البته قبول دارم که مخالفان دولت به طور عام و استیضاح کنندگان وزیر علوم به طور خاص نظری متفاوت از من دارند. آنها معتقدند عملکرد وزارت علوم و وزیر، عملکردی جناحی و باندی بوده است. من به شما می گویم که آنها با عینک سیاسی در تمام این سال ها به دانشگاه نگاه کرده اند امروزهم با این عینک به دانشگاه و تحولات آن می نگرند و همین تفاوت دیدگاه، باعث استیضاح شد.

خوب هر کاری که در جامعه ما صورت می گیرد. سیاسی است. قبول دارید؟

فهم من از سیاسی بودن این نیست که هر کاری که در جامعه صورت می گیرد چه در حوزه اقتصاد، فرهنگ و ... اثر سیاسی ندارد. حرف من این است که منازعات جناحی است که طبیعتا دانشگاه را هم در برمی گیرد. اما نکته ای که مشخصا بر آن تاکید دارم این است که برنامه ها، شخصیت و سلوک دکتر فرجی دانا و همکارانش با جهت گیری های جناحی و باندی نسبتی ندارد. وقتی می دانم هدف دکتر فرجی دانا و همراهانش دفاع از کیفیت و بازگرداندن کیفیت به محیط های علمی و پژوهشی است، نمی توانم و نباید به این مسائل با عینک سیاسی نگاه کنم. آنچه من می بینیم تلاش برای استقلال دانشگاه به مفهوم آکادمیک است اینها همه الزامات توسعه علمی است. اگر برنامه ای متکی به این موارد بود نباید این نتیجه را گرفت که افراد ارائه دهنده این برنامه به دنبال سیاسی کاری در محیط های علمی و پژوهشی هستند. کمااینکه شما وقتی شخصیت دکتر فرجی دانا را می بینید به وضوح درمی یابید که ایشان یک فعال سیاسی و جناحی نیست، وزیر علوم فعلی بیش از هر چیز یک انسان دانشگاهی شناخته شده است.

نوع مدیریت دکتر فرجی دانا مورد سوال قرار گرفته است؟

بله، من هم معتقدم نوع مدیریت شان را طی چندین سال گذشته ببینید. شما نباید 9 ماه اخیر را به تنهایی مورد سنجش قرار دهید. دکتر فرجی دانا زمانی رئیس دانشگاه تهران بوده است و مدتی هم مسئولیت های دیگر داشته است.

بالاخره بحث عزل و نصب ها و رویکرد ایشان در 9 ماه اخیر مورد سوال است؟

بیش از هر چیز شما باید مدیر فعلی را بشناسید. سابقه انقلابی و حضور این فرد در جبهه سابقه کمی نیست. این را باید در نظر بگیرید و حتی باید برون داد آن را هم ببینید. شما بحث عزل و نصب ها را مطرح کردید. نباید انتظار داشت روند 8 سال گذشته وزارت علوم در همین دولت هم ادامه پیدا کند. چگونه انتظار دارید با تغییر دولت، همان رویکرد سابق ادامه پیدا کند درحالی که بخش اعظمی از رای دهندگان به روحانی همین قشر دانشگاهی بودند. حال آنها از وضعیت گذشته ناراضی هستند، این وظیفه مطابق انتظارات از وزیر علوم دولت یازدهم است که در جهت خواسته های دانشگاهیان حرکت کند. شما این را از من نپرسید، از دانشگاهیان دیگر هم بپرسید. اقدامات وزیر علوم چیزی جز خواسته های دولت و دانشگاهیان بیش نیست. ضرورت منافع و مصالح ایجاب می کند به خواسته های دانشگاهیان احترام بگذاریم. متناسب به این خواسته اگر کسی پاسخ بدهد چرا تفسیر سیاسی می شود؟ اصلا به چه دلیل افراط گرایی تفسیر می شود و آنچه استیضاح کنندگان می گویند مقابله با افراط گرایی؟ من می گویم عملکرد وزیر سیاسی نبوده است. حال که شما می پرسید نمی توانم کتمان حقیقت کنم. عملکرد وزیر مناسب بوده است.

با چه ابزار و سنجشی می گویید که عملکرد وزیرعلوم مناسب است؟

با مقایسه برنامه های وزیر با عملکردش و مقایسه فضای عمومی دانشگاه نسبت به یک سال گذشته؛ ولواینکه منتقدان معتقد باشند من در جناح وزیر هستم و یا با ایشان دوستم ولی نمی توانم کتمان حقیقت کنم. آنچه در این هشت سال بر دانشگاه گذشت یک رویه افراطی بود و آنچه امروز شاهدش هستیم حرکت به سمت اعتدال و عدالت آموزشی است. بازگشت از افراط به اعتدال وجه افتراق نظر من با استیضاح کنندگان است.

البته استیضاح کنندگان معتقدند رویه وزارت علوم در شرایط فعلی افراط گرایانه است؟

بهترین قضاوت کنندگان جامعه دانشگاهی هستند. من نظر خودم را گفتم. در دانشگاه ها آکادمیسین ها باید نظر دهند، در دانشگاه ها کارمندان، دانشجویان و آنهایی که از این جامعه هستند باید نظر دهند. متاسفانه روندی که در گذشته در پیش گرفته شد هنوز هم ادامه دارد، مطرح کردن یک ادعا بدون توجه به پشتوانه آماری درست آن.

برخی برنامه دولت را افراط گرایانه می دانند. تغییرات وزارت علوم مهم ترین اشکال آنها به وزیر است؟

دانشگاهیان قضاوت می کنند که آیا این دولت یا این وزیر علوم به دنبال ایجاد فضای ملتهب در دانشگاه ها هستند یا جریان مقابل آنها. تجربه یکساله نشان داده است که چنین چیزی نبوده است دانشگاه در یک سال گذشته آرام ترین زمان خودش را سپری کرد. چرا با رویکرد علمی از دانشگاهیان نمی پرسند که آنها چه می خواهند؟ شما در کمتر دانشگاهی شاهد هستید که همگان خواستار تغییر در وضعیت گذشته نباشند. جزو الزامات هر مدیریتی است که متناسب با شعارها و برنامه ها مدیران میانی چینش شوند. مطابق برنامه وزیر که در مجلس به تصویب رسیده است، لازم است مدیران هر وزارتخانه ای انتخاب شوند. به این اعتبار می شود گفت این حق متعلق به وزیر علوم وی با هر وزیر دیگری است که مطابق آن مدیران اجرایی و پژوهشی خود را بچیند. به نظرم مهم ترین انتظار از نمایندگان محترم و مجلس این است که به برنامه وزیر توجه کنند و این برنامه را مورد رصد قرار دهند نه اینکه با وزیر بر سر اختیاراتش بجنگند. اگر وزیر مطابق برنامه مصوب و قانونی عمل نکرد او را مورد خطاب قرار داده و از او سوال کنند. در این صورت است که کسی به اظهارات نمایندگان محترم خرده نمی گیرد. درنظر هم بگیرید ارزیابی علمی و توجه به دانشگاه ارزیابی علمی می طلبد. دانشگاه تولید علم و کانون تولید پژوهش است و البته بر سر این تعریف هم توافق وجود دارد بنابراین لازم است نمایندگان مجلس معیارهای خود را برای ارزیابی وزیر تغییر دهند. برای توسعه علمی باید محیط را هم فراهم کرد. نمی توان با محیط منفعل، بی تحرک و بدون نشاط دانشگاه به توسعه علمی دست یافت. آنچه در هشت سال گذشته شاهدش بودیم، همین عدم نشاط و تحرک در دانشگاه ها بود با ارائه آمار و گفتن حرف نمی توان به توسعه علمی دست یافت. توسعه علمی ابزار و راهکار عملی را می طلبد بنابراین تغییرات در وزارت علوم برای بازگشت تحرک و شادابی علمی لازم بود. نمی توان با یک دانشگاه منفعل به توسعه دست یافت. نمی توان به آزادی علمی و شادابی دانشگاه دست یافت وقتی که دانشگاهیان با عینک بدبینی جناحی و سیاسی محدود شوند. انتظار تحرک علمی را آن کسی می کشد که ابزار آن را فراهم کند.

استیضاح کنندگان مدعی اند، تحرک علمی سابقا وجود داشته است و الان وجودندارد؟

این تغییر صورت مساله است، واقعیت امروز دانشگاه به خوبی نشان می دهد که 8 سال پیش چگونه بود. نمایندگان درنظر داشته باشند که نمی توان با آمارسازی و عددسازی به پیشرفت علمی دست یافت. نمایندگان صورت مساله را اشتباه می بینند. دو نوع نگاه وجود دارد و آن این است که عده ای به دنبال بازگردان دانشگاه به دورانی هستند که برخی از امتیازات خاص بهره مند شوند و کسی از آنها بازخواست نکند. عده ای فکر می کنند با بسته کردن فضای دانشگاه، پیشرفت علمی رخ می دهد، سپس با انتشار آماری این قضیه را پیشرفت معنی کنند. بسته بودن فضای دانشگاه نامش آرامش فضای علمی نیست. هیچ کس نمی تواند خواسته های خودش را ارزش نام گذارد متاسفانه عده ای خواسته های خود را ارزش نام گذاشتند و انتظار دارند بقیه هم از آنها تبعیت کنند هر کسی هم مطابق میل آنها رفتار نکرد به ایشان انگ عدم پایبندی به ارزش ها را بزنند. با انگ و برچسب نمی توان قضاوت درستی داشت. اگر صورت مساله را درست تعریف کنیم، به درستی می بینیم دو نوع دانشگاه مقابل هم قرار گرفته اند، نوع اول دانشگاهی است که در آن توسعه علمی مدنظر قرار گرفته است و نوع دوم دانشگاهی است که بر اساس رانت بنا شده است.

واضح تر توضیح می دهید؟

در هشت سال گذشته دانشگاهی بیشتر دیده شده که بر اساس معیارهای جناحی و کارکردن با عینک سیاسی فعالیت کرده است. بسته بودن فضای دانشگاه را یک نوع آرامش تلقی کرده اند. دادن امتیاز به یکسری افراد خاص و شناخته شده را عدالت معنی کرده اند. به تعبیر من این می شود دانشگاه رانتی که اتفاقا در جهت توسعه کشور نیست بلکه فقط مدرک ساز است. در مقابل آن دانشگاهی قرار دارد که اساسش شایسته سالاری علمی است. اتفاقا عده ای امروز از بدنه علمی کشور آمده اند دانشگاه علمی را می خواهند بازسازی کنند، نه با ارائه آمار و عددسازی. در واقع رویارویی دانشگاه رانتی و علمی را نباید تفسیر سیاسی کرد. این دو خط یا جریان سیاسی است. اتفاقا همین دو خط یا جریان سیاسی است که اکنون هر کدام حامی یک شیوه اداره جوامع عملی کشور شده است. نمایندگان مجلس باید کمی هم به خواسته جامعه علمی کشور نگاه کنند؛ نمی توان به جامعه علمی کشور بی توجهی کرد و بدون توجه به خواسته آنان شعار حمایت از آنان را سر داد. نمایندگان مجلس می توانند در روزهای آینده از فعالان دانشگاهی پرس وجو کنند. چگونه امکان دارد جامعه دانشگاهی خواستار بازگشت به شرایط 8 سال پیش شوند که هنوز درست نشده است. به نظرم هر دانشگاهی می تواند فرق این دو گونه دانشگاه و این نوع تفکر را متوجه شود و ظهور و بروز گونه خطرناک و آسیب زا را تذکر بدهد. آنچه نمایندگان مجلس را از این سوءتفاهم بزرگ رها می کند خواسته های دانشگاهیان است. فرق نمی کند که این شخص اصولگرا باشد یا اصلاح طلب. برنامه های وزیر و جهت گیری همکاران وزیر در ستاد وزارتخانه و دانشگاه ها به خوبی نشان دهنده دغدغه علمی ایشان است. دانشگاه باید به الزامات دانشگاهی خودش برگردد. عده ای به دنبال بازگشت دانشگاه به دوران رانتی هستند، به معنای دیگر می خواهند دانشگاه به محل یارگیری های سیاسی تبدیل شود. آقای دکتر فرجی دانا برنامه وزارت علوم را به مجلس ارائه داده است. بنابراین اشتباه است اگر تقابل با دکتر فرجی دانا را در مجموع مخالفت با دولت ندانیم. به نظر من روند جدیدی از آغاز برخورد با دولت آغاز شده است. روند دولت در یک سال گذشته فرقی نکرده است، برنامه جناب آقای میلی منفرد، توفیقی و فرجی دانا درواقع یکی است. آنها خواسته ها و برنامه های دولت را اجرا می کنند. قبل از این، برنامه انتخاباتی دکتر روحانی در زمینه دانشگاه را مطالعه کنید. همگان به خوبی می دانند که تغییر وضعیت وزارت علوم شعار دکتر روحانی بوده است که دولت به دنبال عملی کردن آن است. جهت گیری ها و وعده های دولت در برنامه وزیر متبلور شده و این روزها اعلام شده که دولت مصمم است راه گذشته را ادامه دهد. مطابق با وعده های دولت قرار است این روند ادامه پیدا کند. برنامه این نیست که دولت جهت گیری خود را فراموش کند.

یعنی با استیضاح روند تغییر پیدا نمی کند؟

خیر، دولت و شخص رئیس جمهور بارها این مسائل را به گونه های مختلف بیان کرده اند. دولت یازدهم نمی تواند از برنامه خود عقب نشینی کند نمی تواند وعده های خود را فراموش کند. حتی اگر وزیرش هم استیضاح شود. خلاصه حرف من این است که دولت یازدهم بدون فرجی دانا هم این روند را در سیاست های دانشگاهی اش دنبال می کند. اکثریت دانشگاهیان بر اساس تجربه و تحقیقات؛ همین را می خواهد نمایندگان مجلس باید کمی هم به نظر دانشگاهیان توجه کنند به عقیده دولت دانشگاه باید مؤثر در خلق ثروت و قدرت باشد. از نظر روحانی دانشگاه باید فضای امن باشد نه امنیتی و آرام باشد نه خاموش. متاسفانه برخی دانشگاه را این گونه نمی خواهند. دانشگاهی که رئیس دولت خواستار نقش آفرینی آن است، دانشگاهی است برخوردار از «آزادی» و «استقلال آکادمیک» که قدرت تعامل و همراهی با جهان و نقد محیط سیاسی و اجتماعی پیرامون خویش را دارد. به این اعتبار روحانی در پی دانشگاه زنده و زبان آور است که توانایی فهم و حل مسأله را دارد. دانشگاه در چنین رویکردی برج عاج علم نیست، میدان فرمانبرداری از سیاست نیز نیست، نهادی است آزاد و پویا و همپیوند با پیرامون خویش. سلامت و بیماری این نهاد بیش از هر چیز وابسته به محیط و هوایی است که در آن می زید. تجربه نشان داده که نهاد دانشگاه در فضاهای گشوده و امن قادر به ایفای نقش های به هم پیوسته علمی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی می شود، اما در فضاهای تنگ و هراس آور گرفتار گسستگی و بدقوارگی نقش ها می گردد. اگر نهاد علم توسعه یابد؛ فرهنگ و سیاست هم توسعه پیدا می کند. توسعه علمی یعنی فراهم آوردن لوازم و شرایط توسعه همه شاخه ها و رشته های علوم از علوم پایه تا علوم انسانی و دانشگاه و پژوهشگاه یعنی مولد آنها. دانش در هر وضعیت اجتماعی نمی روید و نمی شکفد. در پیدایش، رویش و پیشرفت علوم، حرف اول و آخر را آزادی و امنیت می زند. رشد علم در محیط غیرآزاد ناممکن است و تصور اینکه از محیط های بسته و منفعل و در میانه نگرانی و تردید اصحاب دانش علم بجوشد و بروید، تصوری دور از واقعیت است .دانشگاه در مفهوم جامع آن محصول «بحث آزاد»، « فهم آزاد» و «نقد آزاد» است. تنگ کردن دایره فهم و بحث و نقد به معنای گشودن فضای یأس و دلمردگی و روزمرگی به روی استادان و محققان و دانشجویان است. در چنین فضایی نه قافله علم پیش می رود، نه چشمه فرهنگ می جوشد و نه چرخ سیاست می چرخد. بنابراین دولت وقتی این جهت گیری را می خواهد، وزیر هم سعی می کند در این جهت گیری گام بردارد. برخی از این استیضاح کنندگان معتقدند که برنامه دکتر فرجی دانا با شرایط دولت همخوانی ندارد این نشان می دهد که برخی دایه مهربان تر از مادر شده اند. درحالی که این گونه نیست، دولت بارها از وزیر علوم خود حمایت کرده است. آنچه دیده می شود این است که مثل همیشه دانشگاه در چرخه منازعات سیاسی مخالفان دولت گرفتار آمده است. روز چهارشنبه هم رئیس جمهور حمایت می کند. نباید منازعات سیاسی را در روند کاری نهاد عملی کشور دخیل کنیم به نظر من نمایندگان محترم مجلس باید از قضاوت زودهنگام دست بردارند و واقعیت را در دانشگاه ها ببینند.