دو طرف مذاکره چه می خواهند؟

زمانی که حسن روحانی، ريیس‌جمهور ایران مي‌گوید کشورش هیچ‌گاه نیتی برای ساخت سلاح هسته‌اي نداشته، مبالغه مي‌کند. برخی مهندسان هسته‌اي در اواخر دهه 1980 مدعی شدند که برنامه‌هاي هسته‌اي، اهداف نظامی را نیز شامل مي‌شده است. آنچه سرویس‌هاي جاسوسی غربی در سال‌هاي بعد ردیابی کردند، با این اظهارات اولیه همخوانی دارد.
این در حالی است که مشارکت آمریکا در مذاکرات پیش‌رو، مثبت نیست. به بیان دیگر الگویی مشابه آفریقای جنوبی – زمانی که تصمیم گرفت غیر هسته‌اي شود– در مورد ایران انتظار نمي‌رود. ایران هم‌اکنون بیش از 19 هزار سانتريفيوژ ساخته است و یک رآکتور آب سنگین در دست احداث دارد که مراحل پایانی را طی مي‌کند. از سوی دیگر واشنگتن نمي‌خواهد درگیر جنگی دیگر در خاورمیانه شود و ایرانیان نیز این را به خوبی مي‌دانند.
دولت و کنگره در مورد اینکه تحریم‌ها مي‌تواند رویکرد هسته‌اي تهران را تغییر دهد، قمار مي‌کنند. تئوری آنها نیز این است که سرانجام فشار اقتصادی به اندازه‌اي افزایش مي‌یابد که تهران به درخواست‌هاي غرب تن مي‌دهد.
رسانه‌هاي غربی روحانی را یک پراگماتیست معرفی مي‌کنند، مانند علی اکبر هاشمی رفسنجانی. این در حالی است که هر دوي آنها در پیشرفت برنامه‌هاي هسته‌اي ایران نقش موثری داشته‌اند. از سوی دیگر پراگماتیست بودن به معنی کمتر مذهبی بودن یا کمتر ضد آمریکایی بودن نیست.
احتمالا طرف ایرانی به یک منظور وارد مذاکرات روزهای سه‌شنبه و چهارشنبه در ژنو مي‌شود و آن آزمایش اوباما است. تهران مي‌خواهد ببیند آیا مي‌تواند هسته‌اي شدن و لغو تحریم‌ها را در کنار یکدیگر داشته باشد؟ استراتژی انجام چنین عملی نیز چندان پیچیده نیست. ایران مي‌تواند کار رآکتور آب سنگین اراک را متوقف کند و به این ترتیب راه تولید پلوتونیوم را نیز مسدود کند و از غنی‌سازی 20 درصدی دست بکشد که همگی گام‌هاي مهمی در دور ماندن تهران از باشگاه هسته‌اي است.
اما بدون اقدامی در جهت متوقف کردن ساخت سانتريفيوژها، ایران همچنان مي‌تواند به ساخت این دستگاه‌ها ادامه دهد و در نتیجه زمان لازم برای تولید مواد ضروری در ساخت سلاح هسته‌اي را کاهش مي‌دهد. ایران با تعداد کافی از سانتریفيوژهای پیشرفته مي‌تواند با دردسر کمتر و زمان کوتاه تر، اورانیوم غنی شده مورد نیاز برای ساخت بمب را تولید کند.
تنها مصالحه واقعی که تهران مي‌تواند انجام دهد؛ ایجاد یک تقویم هسته‌اي به نحوی است که زمان بیشتری برای هسته‌اي شدن ایران پیش رو باشد. دیوید آلبرایت، کارشناس هسته‌اي پیش‌بینی مي‌کند که ایران تا اواسط سال 2014، مي‌تواند مواد مورد نیاز برای تولید سلاح هسته‌اي را در اختیار داشته باشد. اگر ایران از رآکتور آب سنگین و غنی‌سازی 20 درصد دست بکشد، مي‌تواند تعدیل تحریم‌ها در زمینه تجارت طلا و استفاده از یورو را انتظار داشته باشد که به این ترتیب به آسانی به 20 میلیارد دلار پول دسترسی پیدا مي‌کند. این در حالی است که تحریم‌ها موجب شده حدود 50 میلیارد دلار از پول ایران در دست کشورهای دیگر باقی بماند.
اوباما به روشنی اعلام کرده است که برای توقف غنی‌سازی با خلوص پایین، دست به اقدام نظامی نمي‌زند. در این صورت تهران باید بداند که آیا آمریکا خط قرمزی در مورد غنی‌سازی 5/3 درصدی دارد یا خیر.
در صورتی که ایران با انتقال بخش قابل توجهی از ذخایر اورانیوم غنی شده به خارج از کشور موافقت کند، روند هسته‌اي شدن جمهوری اسلامی با تاخیر مواجه مي‌شود. البته این روند باید با کاهش تولید سانتریفيوژها و محدود کردن شمار دستگاه‌هاي فعال، همراه باشد.
تهران نمي‌تواند به غرب اجازه دهد که تولید سانتریفيوژها را متوقف کند. همچنین تهران نمي‌تواند به واشنگتن اجازه دهد که از مکان ساخت سانتریفيوژها مطلع شود یا اینکه ایران چگونه تحریم‌ها را در مورد واردات مواد و کالاها با کاربرد دوگانه دور مي‌زند. چنین دانشی مي‌تواند برنامه‌هاي هسته‌اي ایران را با وقفه چشمگیری مواجه کند یا اینکه نقطه پایانی برای آن باشد.
از سوی دیگر ایران نمي‌تواند پروتکل‌هایی را به موجب پیمان منع اشاعه هسته‌اي اجرا کند که به بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اجازه ردیابی تاسیسات ساخت سانتریفيوژ، پایگاه‌هاي نظامی و مصاحبه با دانشمندان هسته‌اي را مي‌دهد.
اقدام کنگره و دولت آمریکا در اعمال تحریم‌هاي بیشتر علیه ایران؛ گامی هوشمندانه خواهد بود. ایالات متحده نباید فریب ایران را بخورد. به بیان دیگر تهران به آسانی از هدف هسته‌اي شدن دست نمي‌کشد.
منبع: دیپلماسی ایرانی

مارک دابویز