حلول ماه رجب مبارک

تدبیر24 :امام محمد باقر(ع) به عنوان پنجمین امام شیعیان در نخستین روز رجب 57 هجری قمری در مدینه متولد شد و خانه امام سجاد(ع) و فاطمه دختر امام حسن مجتبی(ع) را غرق در سرور و شادی كرد. ایشان را محمد نام نهادند. از لقب های بی شمار ایشان می توان به باقرالعلوم، شاكر، صابر و هادی اشاره كرد. كنیه این بزرگوار نیز ابوجعفر است.
دوره امامت پنجمین امام شیعیان پس از 95 هجري قمری همزمان با درگذشت امام زین العابدین(ع) به امر پروردگار آغاز شد و تا سال 114 هجری قمری به مدت 19سال و چند ماه ادامه داشت. پیشوایی و امامت امام محمد باقر(ع) امری بدیهی بود چرا كه از اوایل تاریخ اسلام روایت های بسیاری برای پیشوایی این بزرگوار وجود داشت به عنوان نمونه حضرت علی(ع) نیز در وصیت خویش از امام محمد باقر(ع) برای رهبری مسلمانان یاد كرده است و همچنین رسول خدا(ص) به جابر فرمودند: «امید آن ‏است كه عمر طولانی كنی تا فرزندی از من را كه از نسل حسین(ع) است و محمد نام دارد، ببینی كه علم دین را می‏شكافد و تشریح‏ می‏كند. وقتی او را ملاقات كردی، سلامم را به وی برسان.»
هنگامی كه ابوجعفر(ع) رسالت سنگین امامت را برعهده گرفت، نزدیك به یك سده از وفات پیامبر اسلام(ص) گذشته بود و مردم به دلیل سپری شدن زمان از احكام و عقاید اسلامی آگاهی درستی نداشتند. بنابراین تلاش هایی كه امویان بیش از نیم قرن برای ایجاد شبهه اعتقادی در مسلمانان انجام داده بودند نتیجه داده بود اما دیری نپایید امام پنجم شیعیان با دریای علم و دانش خود جامعه را از گام نهادن در مسیر ظلمت و تاریكی رهاند و به طرف نور و روشنایی رهنمود كرد. دانش امام باقر(ع) سرچشمه الهی داشت و به امر خالق یكتا با مخالفان دین به مبارزه برخاست.
امام پنجم جایگاه علمی والایی داشت و در بحث های علمی كه با دانشمندان انجام می داد همیشه یكه تاز میدان بود. «عبدالله بن عطاء مكی‏» كه در میان مردم از نظر علمی دارای جایگاه ویژه ای بود درباره دانش امام باقر(ع) گفت: هرگز دانشمندان را نزد كسی چنان حقیر و كوچك نیافتم كه نزد امام باقر(ع) یافتم.
این امام همام از نظر علم، دانش، پارسایی و فضیلت های انسانی بر همگان برتری داشت به گونه ای كه دشواری های علم و دانش را برای مردم جامعه آسان ساخت و گشاینده پیچیدگی های معارف زمان خویش شد. مردم آن روزگار با مشاهده درجه علمی و دانش الهی امام محمد باقر(ع) لقب باقرالعلوم را به وی دادند و شاعران در وصف ایشان مطالب بسیاری نوشته اند كه از جمله آنها می توان به ابوالأسود الدوئلی، فرزدق، كمیت، سید الحمیری، منصور نمری، ابو تمام، دیك الجن اشاره كرد. این شاعران در سروده هایشان همواره از فضیلت های امام پنجم تمجید می كردند. افزون بر آن، تاكنون فعالیت های پژوهشی و فرهنگی بسیاری در شرح زندگی امام محمد باقر(ع) انجام شده است و كتاب های زیادی به زبان های عربی، فارسی، اردو و تركی در وصف زندگینامه ایشان به چاپ رسیده است.
امامت امام باقر(ع) همزمان با خلافت حاكمانی چون ولید بن یزید، سلیمان و عمر بن عبد العزیز، یزید بن عبد الملك و برادرش، هشام، ولید بن یزید و برادرش ابراهیم بود. امام محمد باقر(ع) در زمانی می زیست كه ظلم و ستم امویان و استفاده ناحق از بیت المال مسلمانان به اوج خود رسیده بود. این اختناق به حدی رسیده بود كه خلفای وقت از علنی ساختن دشمنی خویش با خاندان حضرت محمد(ص) هیچ واهمه ای نداشتند و حتی اقدام به حذف نام آنان از دیوان بیت المال كردند.
امام محمدباقر(ع) سرانجام پس از سال ها تلاش در راه مبارزه با طاغوت زمان و تببین و گسترش آموزه های اسلامی در هفتم ذیحجه 114هجری قمری در 57 سالگی در زادگاه خود به دستور هشام بن عبدالملك مسموم شد و به شهادت رسید. پیكر این امام بزرگوار در آرامگاه بقیع به خاك سپرده شد.
«مصطفی جوان» مدرس دانشگاه و پژوهشگر تاریخ اسلام در گفت وگو با پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا درباره بستر و شرایط سیاسی- اجتماعی دوره امامت امام محمد باقر(ع) گفت: در دوره امامت امام محمد باقر(ع) و فرزندش امام جعفر صادق(ع) مسائلی مانند انقراض امویان، بر سر كار آمدن عباسیان، پیدا شدن مشاجره های سیاسی و در نتیجه ظهور سرداران و مدعیانی مانند ابوسلمه خلال و ابومسلم خراسانی و دیگران مطرح است. ترجمه كتاب های فلسفی و مجادله های كلامی در این دوره به وجود آمد و گروهی از مشایخ صوفیه، زاهدان و قلندران وابسته به دستگاه خلافت در متن جامعه خودنمایی كردند. قاضی ها و متكلمانی به دلخواه مقام های رسمی و صاحبان قدرت زمام جامعه را به دست گرفتند و فقه، قضاء، عقاید، كلام و اخلاق را بر طبق مصلحت مركزهای قدرت خلافت شرح و تفسیر می كردند. آنها همچنین تلاش می كردند تا تعلیم های قرآنی به ویژه مسأله امامت و ولایت را كه پس از واقعه عاشورا، افكار بسیاری از حق طلبان را به حقانیت آل علی(ع) متوجه كرده بود، به انحراف بكشانند. افزون بر آن، این افراد درصدد بودند تا احادیث نبوی در بوته فراموشی قرار گیرد. بنابراین، برخی احادیث را به نفع دستگاه حاكم جعل می كردند.
مصطفی جوان مسائل بیان شده را دلیلی بر لزوم حضور و پاسداری امام پنجم شیعیان از دین اسلام دانست و اظهار كرد: اینها عواملی بود بسیار خطرناك كه می بایست حافظان و نگهبانان دین در برابر آنها می ایستادند. از این رو، امام محمدباقر(ع) و پس از وی امام جعفر صادق(ع) برای نشر تعلیم های اصیل اسلامی و معارف برحق از شرایط زمان بهره جستند و دانشگاه تشیع و علوم اسلامی را پایه ریزی كردند، زیرا این امامان بزرگوار و بعد شاگردانشان وارثان و نگهبانان حقیقی تعلیم های پیامبر(ص) و اجرای عدالت بودند. به خاطر اهمیت این موضوع، امام پنجم می بایست به تربیت شاگردانی عالم و یارانی شایسته و فداكار اقدام می كرد تا آنها فقه آل محمد(ص) را گردآوری، تدوین و تدریس كنند.
این مدرس دانشگاه در ادامه به بخشی از ویژگی های اخلاقی و شخصیتی آن امام همام پرداخت و تصریح كرد: امام باقر(ع) دارای خصلت های ستوده و مبادی آداب اسلامی بود. پیوسته لباس تمیز و نو می پوشید. در كمال وقار و شكوه حركت می كرد. امام پنجم(ع) بسیار گشاده رو و با مؤمنان و دوستان خوش برخورد بود. با همه اصحاب دست می داد (مصافحه می كرد) و دیگران را نیز به این كار تشویق می كرد. وی در ضمن سخنانش می فرمود: دست دادن كدورت های درونی را از میان می برد و گناهان دو طرف همچون برگ درختان در فصل خزان می ریزد. امام باقر(ع) در صدقه، بخشش و آداب اسلامی مانند دستگیری از نیازمندان، تشییع پیكر مؤمنان، عیادت از بیماران و رعایت آداب و سنن دینی، از هیچ تلاشی فروگذاری نمی كرد. او در نظر داشت سنت های جدش رسول الله(ص) را به صورت عملی در میان مردم زنده نگهدارد و مكارم اخلاقی را به مردم تعلیم دهد.
مصطفی جوان در ادامه یادآور شد: امام پنجم شیعیان در روزهای گرم برای رسیدگی به مزارع و نخلستان ها بیرون می رفت و با كارگران و كشاورزان كار می كرد و زمین را برای كشت آماده می ساخت. سپس آنچه از محصول كشاورزی كه با عرق پیشانی به دست می آورد در راه خدا انفاق می كرد. مردم بامداد هر روز كه امام محمد باقر(ع) برای به جا آوردن فریضه نماز به مسجد جدش رسول الله(ص) می رفت، پس از نماز، گرداگردش جمع می شدند و از دانش و فضیلت او بهره مند می بردند.
این مدرس دانشگاه با یادآوری فضای خفقان آور آن دوران به پژوهشگر ایرنا گفت: در دوران امام باقر(ع)، حاكمان اموی به دلیل مشكلات داخلی از نهضت بزرگ علمی آن حضرت غافل بودند ولی این به معنای در امان بودن ایشان نبود. حجم وسیعی از روایت ها گویای اوضاع خشونت آمیز آن دوره و ظلم حاكمان وقت به دین، مسلمانان و امام آنان است، به گونه ای كه امام(ع) بارها تقیه كرد و سرانجام نیز بر سر اختلاف های مبنایی با نظام خلافت ظالمانه، به دست هشام به شهادت رسید.
این كارشناس تاریخ اسلام در ادامه به برخی راه ها و شیوه های مبارزاتی امام باقر(ع) اشاره و اظهار كرد: در چنین فضایی امام باقر(ع) برای زنده نگه داشتن ارزش های دینی به تناسب موقعیت از روش های گوناگونی بهره می برد. یكی از این شیوه ها «تقیه» بود. میزان ممارست امام باقر(ع) به تقیه به حدی بود كه می فرمود: «تقیه از دین من و دین پدران من است و كسی كه تقیه ندارد، ایمان ندارد.» این امر به دلیل های متعددی مانند حفظ جان نیروهای خودی، حفظ توان اقتصادی پیروان، اجرای برنامه های مهم تر و حفظ ارزش ها صورت می گرفت.
از دیدگاه مصطفی جوان، ترسیم وظیفه های حاكم اسلامی از دیگر مواردی بود كه امام باقر(ع) بر آن همت می گماشت، وی در این زمینه بیان داشت: امام(ع) می كوشید با تبیین وظیفه های حاكمان وقت، نوك تیز انتقاد خود را متوجه آنها سازد و بی مشروعیتی اقدام های آنان را گوشزد كند. به عنوان نمونه امام پنجم شیعیان می گفت: «اسلام بر پنج چیز بنا شده است: نماز، زكات، حج، روزه و ولایت. در این زمان یكی از شاگردان و اصحاب بزرگ امام محمد باقر(ع) به نام «زراره بن اعین» از وی پرسید: كدام افضل است؟ و امام(ع) فرمود: «ولایت برتر است چون كلید آنهاست و والی (امام) راهنمایی كننده برآنهاست». همكاری نكردن با حكومت طاغوت و نیز مبارزه رو در رو از دیگر سبك های مبارزه امام پنجم بود كه ایشان در موقعیت های مناسب از آنها استفاده می كرد.
این تحلیلگر مسائل دینی در پایان به شاگردان برجسته ای كه به زیر نظر امام محمد باقر(ع) تعلیم یافته بودند اشاره كرد و گفت: درمكتب امام باقر العلوم(ع) شاگردانی نمونه و ممتاز پرورش یافتند. «ابان بن تغلب» یكی از آنها بود. وی در محضر سه امام (امام زین العابدین(ع)، امام محمد باقر(ع) و امام جعفر صادق(ع) درس آموخته بود. ابان از شخصیت های علمی عصر خود بود و در تفسیر، حدیث، فقه، قرائت و لغت تسلط بسیاری داشت. والایی دانش ابان به حدی بود كه امام باقر(ع) به او فرمود: «در مسجد مدینه بنشین و برای مردمان فتوا بده زیرا دوست دارم مردم چون تویی را در میان شیعیان ما ببینند» زراره بن اعین یكی دیگر از این شاگردان بود. افزون بر آن، «كمیت اسدی» و «محمد بن مسلم» در نزد امام باقر(ع) از مرتبه و و جایگاه والایی برخوردار بودند؛ شاگردانی كه همراه امامان معصوم در حفظ و انتقال ارزش های اسلام كوشیدند.