طرح خروج از برجام؛ استراتژی مناسب ایران

این اظهارنظر که در فضای مجازی نیز بازتاب‌های خاص خود را به دنبال داشت، در حقیقت واکنشی بود به اظهارات طرف غربی که تحت‌عنوان نقض برجام از سوی ایران مطرح شد. در حالی ترامپ توسعه موشک‌های بالستیک توسط ایران را امری متناقض با برنامه توافق هسته‌ای عنوان کرد که اگر یک بار برجام را مورد مداقه قرار دهد، این را در می‌یابد که برنامه موشکی از ابتدا ارتباطی به برجام نداشته و ندارد. ترامپ از یک سو اعلام می‌کند که جمهوری اسلامی ایران به برجام پایبند بوده است و از دیگر سو در تدارک برای اعمال تحریم‌های جدید علیه کشورمان است؛ کارشناسان این تناقض تأسف‌بار در رفتار و اظهارات ترامپ را ویژگی و وجه تمایز او از دیگر سیاستمداران عنوان می‌کنند. اما با نگاهی دقیق‌تر می‌توان به نبود تعادل رفتاری و همچنین عدم سیاست روشن و صریح او در روابط بین‌الملل پی برد.

در همین خصوص به گفت‌و‌گو و استماع نقطه‌نظرات رحمان قهرمان‌پور، تحلیلگر مسائل بین‌الملل پرداختیم که از نظر می‌گذرد.

* واشنگتن‌پست روز گذشته مطلبی منتشر کرد مبنی بر این‌که ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا با اکراه پایبندی ایران به برجام را پذیرفته است. در عین حال ترامپ چنین عنوان کرد که درصدد اعمال تحریم‌های جدید است و علت آن را توسعه موشک‌های بالستیک دانست که با این اقدام روح توافق برجام را تضعیف می‌شود. این در حالی است که برنامه موشکی ایران از ابتدا جزء برنامه توافق هسته‌ای نبوده و نیست. باتوجه به‌ این‌که اعمال تحریم جدید با پذیرش پایبندی به برجام منافات دارد. به نظر شما آیا در حال حاضر رئیس‌جمهور آمریکا دچار تضاد نشده است؟

تناقض در اظهارات ترامپ بسیار دیده می‌شود. درخصوص کشور قطر نیز شاهد موضع‌گیری‌های متفاوت او بودیم. از این رو شنیدن حرف‌های متناقض از سوی ترامپ موضوع عجیب و جدیدی نیست. خود او قویاً بر این باور است که امتیاز و وجه تمایزش با سایر سیاسیون ویژگی غیرقابل پیش‌بینی بودنش است و در این خصوص کتابی تحت عنوان «هنر معامله» دارد و به جد معتقد است دلایل موفقیت او در عرصه‌های اقتصادی پیش‌بینی‌ناپذیر بودن اوست و معتقد است باید در عرصه  سیاست نیز چنین رویه‌ای را در پیش گیرد. برهمین اساس می‌توان گفت این اظهارات متناقض به تعبیری اتفاقی نیست و تعمدی است. اما در دنیای سیاست چنین اظهارات متناقضی می‌تواند اعتبار کشوری همچون آمریکا را زیر سؤال برد و اعتماد عمومی به ترامپ به عنوان رئیس‌جمهور کمرنگ شود. آنچه در دوران کمپین دیدیم نشان از انعطاف ترامپ درخصوص برجام نداشت. همانطور که شاهد بودیم از همان زمان ترامپ با برجام مخالف بود. در این رابطه دو تحلیل وجود داشت؛ برخی‌ چنین تحلیل می‌کردند که مخالفت‌ها با برجام محدود به دوران رقابتی و کمپین است و ترامپ پس از برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری امریکا و رئیس‌جمهور شدنش چنین مسائلی را مطرح نمی‌کند. دیدگاه دیگر نیز معتقد بود که ترامپ در سیاست خارجی حرفه‌ای و با‌تجربه نیست و درخصوص برجام تحت‌تأثیر اطرافیانش یعنی نومحافظه‌کاران است و به همین دلیل به مخالفت با برجام می‌پردازد. از این رو مخالفتش با برنامه توافق هسته‌ای مقطعی نخواهد بود. به نظر می‌رسد تحلیل دوم دقیق‌تر و به واقعیت نزدیک‌تر بود. ترامپ در موضوع برجام بیشتر تابع نظر نومحافظه‌کاران اطرافش بود. کمااین‌که می‌بینیم ترامپ در برخی موضوعات با رکس‌تیلرسون نیز اختلاف‌نظر دارد از این‌رو ترامپ از ابتدا اعتقاد به این داشت که امریکا در برجام امتیازات بیش از حدی به ایران داده است و این حرف ترامپ تا حد زیادی تکرار حرف‌‌های نومحافظه‌کاران امریکایی بود که از ابتدا با برجام مخالف بودند و آن را به نفع آمریکا و اسرائیل نمی‌دانستند.

* اعمال تحریم‌های جدید از سوی امریکا علیه ایران را تا چه حد محقق می‌دانید. به نظر شما اعمال تحریم‌های مجدد علیه ایران در آمریکا با مخالفانی مواجه نخواهد بود؟

اعمال تحریم‌ها در امریکا همواره مورد مناقشه و اختلاف‌نظر سیاستمداران بوده است. اختلافات بسیاری همواره در این خصوص وجود داشته است؛ چراکه هدف اصلی از اعمال تحریم‌ها مشخص نبوده و کارآمدی و راهگشا بودن‌شان نیز به صراحت تعیین نشده است. جمهوری اسلامی ایران با تهدید و تحریم بیگانه نیست چراکه سال‌ها ایران مورد تحریم واقع شده است و در نهایت آمریکا به هدفی که می‌خواست نرسید. نکته مهمی که در این میان باید مورد توجه قرار گیرد این است که برخی معتقد بودند این برنامه جامع توافق هسته‌ای بخشی از تصمیم بلندمدت مبنی بر حرکت به سمت بهبودی روابط با ایران و عبور از سیاست تغییر رژیم در ایران است که در آمریکا گرفته شده است. از این رو برخی معتقد بودند که توافق جامع هسته‌ای نشانه‌ای است از کنار گذاشتن تغییر رژیم از سوی واشنگتن. اما نکته این‌جاست که سیاست مهار ایران همان هدفی است که ترامپ همواره دنبال می‌کند. ترامپ چنین تصور می‌کند که در راستای تحقق این هدف با استفاده از ابزار تحریم‌ها می‌تواند موفق باشد. آنچه که در رفتار ترامپ مشاهده می‌شود این است که او سیاست ثابت و روشنی را در پیش نمی‌گیرد. به‌ویژه این رفتار را در رابطه با ایران شاهد هستیم که سیاست روشنی در رابطه با کشور ما نشان نمی‌دهد.

* ظریف، وزیر امور خارجه ایران نیز روز گذشته طی هشداری به ترامپ اعلام کرد در قبال بدعهدی‌های طرف غربی که روح توافق هسته‌ای را نقض کرده است، ما نیز گزینه خروج از برجام را روی میز داریم. این راهبرد نشان از آن دارد که جمهوری اسلامی ایران در برابر مسائل منفعل نیست. شما این استراتژی ایران را چطور ارزیابی می‌کنید؟

طی توافق برجام هر شش کشور این نکته را پذیرفته‌اند که اگر هر کدام از طرفین بدعهدی کردند، طرف مقابل نیز ملزم به پایبندی نیست. این اصولی است که همه کشورهای امضاکننده برجام آن را مورد تأیید قرار دادند. جمهوری اسلامی ایران نیز این حق را دارد که اگر شاهد بدعهدی امریکا بود اقدام متقابل انجام دهد. به اعتقاد من اظهارات آقای ظریف مبنی بر روی میز بودن گزینه خروج از برجام، بسیار به جا بوده بوده و او استراتژی مناسبی در پیش گرفته‌اند. البته به نظر من هنوز طرف امریکایی به این جمع‌بندی نرسیده که توافق جامع هسته‌ای باید کنار گذاشته شود و لفاظی ترامپ فقط در حد انتقادات لفظی و سیاسی است و به مرحله تصمیم‌گیری نمی‌رسد.