حرکت شتابان قطار گفت و گوهای هسته ای

تدبیر24: سومین دور از گفت و گوهای هسته یی میان ایران و گروه 1+5 در مقر سازمان ملل متحد در شهر وین اتریش چهارشنبه ی هفته ی گذشته در حالی پایان یافت که دو طرف توافق کردند که از 23 اردیبهشت ماه کار تدوین متن پیش نویس توافق نهایی را آغاز خواهند کرد؛ توافقی که نشان از پیشرفت در مسیر گفت و گوهای دو طرف داشت.

تا پیش از این کارشناسان و رسانه های خارجی در مورد امکان دستیابی به توافق در شش ماهی که برای آن در نظر گرفته شده است، بدبین بودند اما پس از گفت وگوهای هفته ی گذشته بسیاری از این بدبینی ها کمرنگ شد. گرچه این بدگمانی ها جای خود را به خوش بینی کامل نداد اما کارشناسان را برآن داشت تا در تحلیل ها و ارزیابی های خود امکان رسیدن به توافق نهایی را که تاکنون ناچیز می دانستند بسیار بالاتر از قبل بدانند.

یکی از مهمترین عناصر موثر در موفقیت این گفت و گوها به چشم که بسیاری از گزارش ها و تحلیل ها بر آن مهر تایید گذاشته اند این بوده است که گفت و گوها به صورت گام به گام و با برنامه یی مدون دنبال می شوند و دو طرف به ویژه دیپلمات های ایرانی تمایلی ندارند که گفت و گوها را بر ستون هایی سست بنا کنند یا اینکه در میانه ی گفت و گوها به مساله یی برخورد کنند که به آن پرداخته نشده است. به همین دلیل «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه ی ایران هفته ی پیش تاکید کرد که در گفت و گوها باید در مورد تمامی موضوع ها و مجموعه یی از مسایل اساسی که باید در قالب توافق جامع قرار گیرد به تفاهم رسید.

در این دور از گفت و گوها درباره ی مسایلی چون رفع تحریم ها، غنی سازی اورانیوم، همکاری بین المللی در زمینه ی فعالیت های صلح آمیز هسته یی و راکتور آب سنگین اراک بحث و بررسی صورت گرفت. همچنین کمیسیون مشترکی برای رفع موانع موجود کار خود را آغاز کرد.


نخست چارچوب سپس جزییات

مقام های ایران و کشورهای گروه 1+5 ابراز امیدواری کرده اند از ماه مه میلادی - اردیبهشت ماه- کار نوشتن توافق جامع و نهایی برای پایان دادن به 10 سال اختلاف دو طرف بر سر برنامه ی هسته یی ایران را آغاز کنند. ضرب الاجل دو طرف برای امضای توافق نامه ی نهایی 30 تیر امسال تعیین شده است.

وزیر امور خارجه ی ایران هفته ی گذشته در نشست مشترک خبری خود با «کاترین اشتون» مسوول سیاست خارجی اتحادیه ی اروپا اظهار داشت: ما درباره ی ۵۰ تا ۶۰ درصد پیشنویس (نهایی) توافق داریم... اما بخش های باقیمانده بسیار مهم هستند و شامل موضوعات مختلفی می شوند.

اشتون نیز گفت: هدف از گفت و گوها کاهش اختلاف ها برای رسیدن به یک توافق کلیدی است.

هفته گذشته ی وبسایت روزنامه ی «واشنگتن پست» نوشت: مقام های آمریکایی به طور کامل متقاعد شده اند که توافق هسته یی با ایران قابل دستیابی است و به رغم اینکه میان گفت و گوکنندگان دو طرف شکاف هایی وجود دارد اما پیش نوس توافق نهایی در موعد زمانی مشخص شده آماده می شود و در آن کارهایی که باید انجام گیرد، مشخص می شود.

این روزنامه در ادامه افزود: مقام های کشورهای حاضر در گفت و گوها و حتی «وندی شرمن» معاون وزیر امور خارجه و گفت و گوکننده ی ارشد آمریکایی در وین از جدیت و ماهیت گفت و گوها ابراز رضایت کردند.

به نظر این مقاله از جمله مهمترین موضوع های مورد اختلاف این است که ایران اعلام کرده است که از راکتور آب سنگین خود دست بر نمی دارد و در داخل آمریکا هم صدا با اسراییل از نامناسب بودن توافق با ایران سخن گفته می شود.

واشنگتن پست به نقل از یک مقام آمریکایی در تشریح شرایط گفت و گوهای هسته یی نوشت: ما می دانیم کجا می توانیم توافق کنیم و کجا شکاف وجود دارد و مجبوریم که بر روی آن پل بزنیم.

این دیپلمات و بسیاری از کارشناسان بر این موضوع تاکید دارند هنگامی که بر روی یک موضوع توافق و پیشرفتی حاصل می شود، این حرکت رو به جلو می تواند فضا و زمینه ها را برای پیشرفت بیشتر بر مسایل دیگر آماده کند.

سایت خبری و تحلیلی «المانیتور» نیز چندی پیش نوشت: منطقی این است که ابتدا به موضوع های مورد توافق پرداخته شود تا با حل هر یک از آن ها دریچه های جدید از امید به آینده گشوده شود و بعد از آن توافق نهایی حاصل و موفقیت کسب شود.


افزایش امید به آینده

در حالی که بسیاری از تحلیلگران به ویژه در آمریکا پیش از گفت و گوها تاکید داشتند که موضوع های متعددی در مورد برنامه ی هسته یی ایران - همچون سطح غنی سازی، سانتریفیوژها و راکتور آب سنگین اراک و ذخیره ی اورانیوم ایران- وجود دارد که باعث به نتیجه نرسیدن آن می شود در روزهای گذشته، این بدبینی ها کاسته شد و تنها موضوع چالشی راکتور اراک به عنوان نقطه ی اختلافی بین دو طرف برجسته شد که البته از نظر بسیاری از تحلیلگران و می توان این مساله را هم با چانه زنی و راه حل های میانه حل کرد.

وبسایت شبکه ی خبری «ای بی سی نیوز» نیز به تازگی در گزارشی نوشت: یک مقام آمریکایی در ارزیابی خوشبینانه یی اعلام کرد که توافق فراگیر میان ایران و کشورهای 1+5 در ماه ژوییه حاصل می شود. این مقام آمریکایی گفت که هدف رسیدن به توافق قبل از 20 ژوییه و پیش از پایان فرصتی است که توافق ژنو در نظر گرفته بود.

به نظر این گزارش هنوز بر چیزی توافق نشده است و تا به حال گفت گوهای فنی در جریان بوده است و به برخی از این مباحث فرعی که از نظر دو طرف دارای حساسیت بالایی هستند، پرداخته شده است.

خبرگزاری روسی «ایتارتاس» نیز نسبت به دستیابی به توافق در زمان اعلام شده ابراز خوش بینی کرد. این خبرگزاری به نقل از «سرگئی ریابکوف» معاون وزیر امور خارجه ی روسیه نوشت: طرف های گفت و گو مسیر گفت و گوهای قبل را ادامه می دهند و به تدریج وارد مسایل جزیی می شوند و برای تمرکز بر یافتن راه حل تلاش می کنند.

ریابکوف با بیان اینکه تضمینی برای موفقیت کامل وجود ندارد گفت: ایران و شش کشور در وین خوب حرکت کردند و تمرکز اصلی خود را بر بحث در مورد ادبیات توافق آتی قرار داده اند. ما می توانیم ببینیم که همه ی طرف ها برای پیدا کردن راه حل مصمم هستند. گفت و گوها خوب پیش رفت و ما به درک کاملی از گفت و گوهای آتی در ماه مه رسیده ایم.

المانیتور نیز از افزایش امیدواری ها برای امضای توافق نهایی بعد از حرکت تدریجی دیپلمات ها در قالب گفت و گو نوشت و تاکید داشت که سخنان مقام های دو طرف از وجود روح همکاری و تلاش همه ی دیپلمات ها برای اجرایی کردن برنامه ی اقدام طی دوره ی شش ماهه خبر می دهند.

به نظر نویسنده ی مقاله، بدون شک از ابتدای گفت و گوها در ژنو و بعد از آن، اعتماد میان دو طرف افزایش یافته است و مهم این است که هر یک از طرف ها به تعهداتی که دارد عمل کند.


آغاز کار بروی ادبیات توافق نهایی

سخت و چالشی بودن گفت و گوها نه تنها از طرف مقام ها و کارشناسان اذعان شده است، بلکه به وسیله ی مردم عادی نیز قابل درک است. طرف ها نیز بر سخت بودن گفت و گوها و وجود مشکلاتی در این راه تاکید دارند که ممکن است به سرعت قابل حل نباشند اما کارشناسان بر این اعتقادند که ایجاد درک متقابل و فهم اختلاف نظرها می تواند راه را برای حل موضوع باز کند، زیرا هیچ کس نباید انتظار داشته باشد مشکلی که در مدت بیش از 10 سال انباشت و متورم شده است به یکباره حل شود. با استفاده از نقاط مشترک و تمرکز بر موضوع های کمتر چالش آور می توان به تدریج به مسایل جدی تر پرداخت.

ریابکوف نیز اعتقاد دارد که با وجود اختلاف ها، مهم این است که همه ی طرف ها مسیر گفت و گوهای ماه های مارس و فوریه را دنبال می کنند؛ به ویژه اینکه کار بر جزییات را با همکاری و تعامل با کارشناسان آغاز کرده اند. گرچه دستاورد گفت و گوهای تازه کوچک بود اما قدمی بسیار جدی و مهم در این راه برداشته شد.

یکی از مسایلی که کارشناسان بر آن تاکید دارند این است که در طول سالیان گذشته تصمیم ها و قطعنامه های مختلفی در شورای امنیت و آژانس بین المللی انرژی اتمی در این زمینه اتخاذ شد که حتی توافق ژنو نیز بخشی از آن هاست و اقدام های آینده نیز باید بر اساس آن ها شکل دهی شود.

به نظر ریابکوف مشکل در این است که باید این خواسته های دو طرف در قابل توافق هایی با ادبیاتی محکم ارایه شود.


اذعان به موفقیت دیپلماسی ایران

با گذشت حدود سه ماه از اجرای توافق ژنو شاهد آن هستیم که لحن بسیاری از مقام های غربی در گفت و گوها و همچنین تحلیلگران مسایل بین المللی تغییر کرده است و بسیاری از افرادی که از نزدیک در گفت وگوها شرکت دارند، تاکید می کنند مسایل جزیی در داخل گفت وگوها بررسی می شود و از رسانه یی شدن آن خودداری می شود. این موضوع نشان از تاثیرگذاری مناسب تیم ایران بر جو حاکم بر گفت و گوها دارد؛ زیرا تا پیش از این شاهد بودیم اندکی بعد از انجام گفت و گوها مفاد آنها از طرف رسانه ها و روزنامه های آمریکایی و اسراییلی فاش می شد.

در همین حال بسیاری از تحلیلگران بین المللی بر این نکته اذعان می کنند که پیشرفت در گفت و گوهای هسته یی و کاهش اختلاف های ایران و 1+5 نشان از موفقیت دیپلماسی ایران و به طور مشخص رویکردهای سیاست خارجی دولت یازدهم دارد.

در این ارتباط وبسایت نشریه ی «فارین پالسی» روند گفت و گوهای هسته یی را نشان از پیروزی ایران و شخص «حسن روحانی» رییس جمهوری کشورمان دانست و نوشت: آخرین دور از گفت و گوهای هسته یی در وین میان ایران و قدرت های جهانی در میانه ی راه شش ماهه ی تعیین شده در ژنو، در حالی پایان یافت که دو طرف زمانی را برای تدوین سند توافق نهایی مشخص کردند. گرچه هنوز توافقی کسب نشد اما از این نظر که این گفت و گوها در میان مدت توانست به اهدافی برسد، نشان از پیروزی رییس جمهور ایران دارد.

این مقاله گفت و گوها را نشان از موفقیت دیپلماسی ایران در دوران ریاست جمهوری روحانی دانست و در بیان دلیل این دیدگاه نوشت: ایران با نشان دادن نارضایتی خود در چانه زنی ها توانست در ژنو به برنامه ی اقدام مشترک دست پیدا کند؛ ضمن اینکه صادرات نفت خود را از ماه اکتبر تاکنون 117 درصد افزایش داد و این میزان را به فراتر از سقف اعلامی رساند؛ با توجه به افزایش تقاضا به نظر نمی رسد در سه ماه آینده صادرات نفت ایران کاهش یابد.

بر اساس آنچه در مطلب فارین پالسی آمده است، صادرات نفت خام ایران در ماه اکتبر به بیش از یک میلیون و 65 هزار بشکه رسید و در این میان کشورهای چین و هند و کره جنوبی خریدهای نفتی خود را از ایران بیشتر کرده اند. براساس اعلام آژانس بین المللی انرژی ( International Energy Agency) چین روزانه حدود 500 هزار بشکه و هند نیز 340 هزار بشکه نفت از ایران خریداری می کند که بیشتر از دوره ی مشابه سال گذشته است.

این نشریه ی آمریکایی با انتقاد از رویکردهای کاخ سفید، امتیازهای دیگر ایران در گفت و گوهای آتی با قدرت های جهانی را توافق با روسیه در زمینه ی صادرات نفت و احتمال از سرگیری گفت وگوها برای دریافت سیستم دفاع موشکی اس 300 دانست.


جمع بندی

گرچه با گذشت حدود نیمی از دوره ی شش ماهه ی توافق ژنو به صورت مکتوب و امضا شده توافقی حاصل نشد اما طی این دوران تغییرهای چشمگیری در رویکرد قدرت های جهان ایجاد شد. پرداختن به همه ی موضوع ها، تمرکز نکردن بر نقاط اختلاف افکن و لزوم تکیه بر نقاط مشترک و پل ساختن بر روی موضوع های چالشی و افزایش امید به آینده از جمله مسایلی هستند که وارد ادبیات طرف های غربی شده است.

در بسیاری از تحلیل های اندیشکده های غربی و به ویژه آمریکایی نیز بر این موضوع تاکید شده است که گرچه روند حرکت برنامه ی هسته یی ایران مورد دلخواه آن ها نیست اما نابودی یا توقف آن (که مورد نظر رژیم صهیونیستی است) نیز امکانپذیر نیست و باید به توافقی با ایران دست یافت که هم غرب را از غیرنظامی بودن برنامه های ایران مطمئن می سازد و هم حقوق ایران را تامین می کند.

به همین دلیل است که دیپلمات های غربی بر لزوم پرداختن به همه ی موضوع ها و نگارش سند نهایی بر اساس توافق ژنو تاکید دارند و نسبت به آن نیز ابراز خوش بینی می کنند.