توسعه انسانی نهایتا به وسیله عوامل فرهنگی تعیین میشود.

تدبیر24: توسعه پایدار,بدون فرهنگ پایداری غیرممکن است.چنین فرهنگی باید احترام به حقوق بشر,تنوع نژادی,تسامح مذهبی و برابری جنسیتی را دربر گیرد.فی الواقع میتوان رکن اصلی مطالعه ی فرهنگ را انسان شناسی دانست.انسان شناسی را باید از ابعاد فلسفی,دینی و نظرگاه های دیگر نگریست.فرهنگ برگرفته از تار و پود درهم پیچیده ایست که از انسان آغاز و به مقولات انسانی دیگر ختم میشود.زیرا فرهنگ بدون انسان شناسی معنا ندارد.در معنای عام,میتوان به انسان شناسی و مجموعه علوم انسانی,فرهنگ گفت.انسان بدون فرهنگ و فرهنگ بدون انسان تعبیری بی معناست و شاید تنها مقوله پیچیده تر از فرهنگ در بین مقوله هایی که میتوان آن ها را معنا کرد,وجود خود انسان است.چون فرهنگ مولود انسان است.هدف نهایی توسعه,انسان بوده و این انسان که اصلی ترین ابزار تحقق توسعه محسوب میشود برای تعامل و گفتگو با جهان نیازمند فرهنگ است.از این دیدگاه همه ی اشکال توسعه,ازجمله توسعه انسانی نهایتا به وسیله عوامل فرهنگی تعیین میشود و سخن گفتن از رابطه فرهنگ و توسعه به عنوان دو مفهوم مجزا بی معنا است,زیرا اقتصاد و فرهنگ هردو اجزای فرهنگ مردم هستند.پس فرهنگ,ابزاری برای پیشرفت مادی نیست بلکه غایت و هدف توسعه,شکوفا ساختن وجود انسانی در همه ی اشکال و تمامیت آن است.
فرهنگ در برنامه های توسعه
در تاریخ برنامه ریزی کشور,سهم فرهنگ برای اولین بار در برنامه هفت ساله ی اول(1334-1327)به عنوان زیر مجموعه ی امور اجتماعی و آموزشی پیش بینی شد که به خاطر عدم دریافت اعتبار از بانک جهانی ترمیم و توسعه و توقف صدور نفت ایران بی نتیجه ماند.این سهم در برنامه های بعدی هم با رشد و تحول چندانی مواجه نشد.پس از پیروزی انقلاب اسلامی,توسعه فرهنگی به عنوان یکی از ارکان اصلی لایحه ی برنامه ی اول توسعه(1366-1362)تحت عنوان توسعه اقتصادی,اجتماعی و فرهنگی مورد توجه واقع شد که آن هم به واسطه جنگ تحمیلی به مرحله ی اجرا نرسید.
سهم اعتباری فرهنگ,در برنامه های دوم و سوم توسعه نیز به رغم آنکه سطرهای بیشتری از متن این برنامه ها را به خود اختصاص داد,افزایش چندانی نیافت.چنانکه طی سال های اخیر,انتقاد اهالی فرهنگ و دست اندرکاران امور فرهنگی را از کمبود اعتبار این بخش برانگیخته است.عموم این انتقادها منشا اصلی فقر و انزوای بخش فرهنگ را نگرش های متفاوت مسئولان به مقوله فرهنگ دانسته و آوردگاه مناقشات سیاسی را قربانگاه فرهنگ کشور توصیف میکنند.