تدبیر24: بازار مسگرها دیگر حال و هوای 100 سال پیش را ندارد اما بافت سنتی قدیم خود را حفظ کرده است. مسگرها در حجره‌هایشان، سر به زیر و پی در پی با چکش و مس اثری بی‌بدیل خلق می‌کنند.
دنبال سینی مسی قدیمی اصل گشتم، آن هم نه از نوع چینی و صنعتی آن، بلکه ساخته دست مسگر یزدی را می‌خواستم که پای آن عرق ریخته شده و با عشق و هنر قلم‌زن‌های یزدی بدست آمده است.
از سر بازار تا ته بازار 10 بار رفتم اما سینی کنگره‌دار قلم زنی شده با نقش جنگل پیدا نکردم. از مسگری که در میان یکی از حجره‌ها در حال ساخت قابلمه مسی بود، سینی مسی اصیل خواستم، اما صدای من به آوای چکش مسگر نمی‌رسید و مسگر پیر در پی خلق هنر بود.
شاگرد مسگر در میان انواع تشت، دیس، سینی و دیگ‌های موجود در حجره گشت و پس از جستجوی فرآوان در انباری، گفت، "نیست، نگرد، پیدا نمی‌شود".
فروشنده دیگر می‌گفت، سینی مدنظر شما را با قیمت 500 هزار تومان می‌فروشم، دیگری می‌گفت، 2 میلیون تومان پرداخت کنی برایت پیدا می‌کنم. قیمت‌ها متفاوت بود.
پس از 2 ساعت جستجو در بازار مسگرها، یک مسگر پیر در حالی‌که به خریداران و فروشندگان نگاه می‌کرد، به من گفت، "نگرد، پیدا نمی‌کنی، سینی مسی اصیل و قدیمی را تنها مسگر تشخیص می‌دهد، اگر پیدا کردی، از تو 10 میلیون تومان می‌خرم و دیگر آن را نمی‌فروشم."
گفتم، پس قدیمی‌ترین مسگر یزد آدرس مس‌های قدیم را می‌داند، آدرسش را می‌دهید؟
آدرس حجره استاد آدابی را به من نشان دادند. فرزند استاد می‌گفت، گوش پدر سنگین شده، مریض احوال است و به علت کهولت سن، توان گفت‌وگو ندارد اما مسگر باسابقه و جوان‌تر از خود را معرفی کرد.
او استاد سیداکبر توجهی را معرفی کرد. مسگر 78 سالهای که بیش از 70 سال است مسگری می‌کند. او همان کسی بود که آدرس استاد آدابی را به من داده بود و متواضعانه نامی از خود نبرده بود.
دیوار آجری خانه قدیمی میان کوچه‌ای در نزدیکی خیابان شهید صدوقی یزد، پوشیده شده با درختان انگور، خانه با سقف بلندش و باغچه پوشیده از درختان انار، آدرس خانه استاد توجهی را نشان می‌داد.
سینی مسی اصل را نه در بازار مسگرها و نه در ویترین خانه استاد بلکه در انباری خانه استاد دیدم. بعد متوجه شدم که مصنوعات مسی اصیل در معرض دید ما قرار نمی‌گیرد و در انبار خانه یزدی‌ها پنهان شده است! برخی یزدی‌ها معتقدند ظروف مسی نباید در جلوی چشم دیگران قرار بگیرد.
وقتی وارد خانه استاد شدم و دیگ‌های مسی بزرگ را در حیاط دیدم به یکباره فکر کردم چرا دیگر مانند زمان‌های قدیم در قابلمه‌های مسی غذا نمی‌پزیم، دیگر از سینی‌های کوچک مسی چای‌خوری استفاده نمی‌کنیم، دیگر در کاسه‌های مسی آبگوشت نمی‌خوریم و ظروف چدنی، تفلون و استیل جایگزین این ظروف شده‌اندا؟
قدیمی‌ترین مسگر یزد از "به من چه گفتن‌ها" و بی‌تفاوتی مسگرهای یزد در قبال وضعیت صنعت مسگری گلایه می‌کند و معتقد است اگر این بی‌توجهی‌ها ادامه یابد، تا حدود پنج سال آینده اثری از این صنعت باقی نمی‌ماند و این صنعت باارزش فراموش می‌شود.
سیداکبر توجهی که 70 سال سن دارد و از سن 7 سالگی فعالیت مسگری را آغاز کرده، در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، اظهار کرد: گاهی فکر می‌کنم مردمان با غیرت روزگاران گذشته کجا رفته‌اند؟ چگونه غوغا و اسم و رسم بازار مسگری یزد متلاشی شد؟
وی افزود: زمانی صنف مسگرهای استان یزد به خاطر انسجام و وحدت‌شان زبانزد خاص و عام بودند و اتحادیه داشتند، اما بعد از خارج شدن پیشکسوت‌ها و ریش‌سفیدها از بازار مسگرها و بی‌توجهی مسگرهای جدید، این صنف نیز اعتبار خود را از دست داد و هم‌اکنون زیر نظر صنف پلاستیک فروش‌ها قرار گرفته است. وی با ابراز تأسف گفت: واقعا خجالت‌آور است که بی‌توجهی افراد و نادیده گرفته شدن زحمت‌های بزرگان این صنف سبب شده این صنف زیر نظر صنف پلاستیک فروش‌ها قرار گیرد. به عبارت دیگر بی‌تفاوتی‌ها و "به من چه گفتن‌ها" به هویت صنفی که ریشه‌دار است سبب شده این صنف متولی نداشته باشد.
توجهی که اجدادش از حدود 300 سال قبل حرفه مسگری را پیشه کرده‌اند، تصریح کرد: روزگاری یکی از مسئولان رده بالای کشور در بازدید از این بازار، ظروف مسی ساخت یزد را، اجرای مثل معروف هنر نزد ایرانیان است و بس دانسته بود.
این مسگر یزدی با بیان این مطلب که پسرهایش نیز حرفه مسگری را پیشه کرده‌اند، خاطرنشان کرد: ساخت هر ظرف مسی که برای کار خیر همچون پخت غذای نذری بکار می‌رفت برایم لذت‌بخش بود و فکر می‌کردم به عنوان باقیات و صالحات برایم خواهد ماند.
وی خاطرنشان کرد: خاطرم می‌آید در زمان قدیم متولی یک روستا در اطراف یزد به من مراجعه کرد و خواستار ترمیم دیگ حمام روستایشان شد. با بررسی دیگ حمام متوجه شدم، به علت پوسیدگی سوراخ شده و ترمیم آن با بودجه آنها امکان پذیر نیست، زیرا اهالی روستا بسیار بی‌بضاعت بودند. پس از فکر بسیار، یک قابلمه را به ته دیگ چسباندم و با میخ آن را محکم کردم. در نهایت با استفاده از زرده تخم‌مرغ، آهک و دیگر ادوات در دسترس، دیگ حمام روستا را ترمیم کردم. هنوز هم وقتی به این کارم فکر می‌کنم احساس لذت و آرامش می‌کنم.
قدیمی‌ترین مسگر شهر یزد درباره نحوه ساخت ظروف مسی توضیح داد: ظروف قدیمی و مستعمل مسی در کوره مس ذوب می‌شد و درون چند قابلمه کوچک ریخته می‌شد، سپس آتشکار با کمک چند کارگر ورقه‌های مس را با چکش پهن می‌کرد و قرص‌های گرد ایجاد می‌کردند و مس‌ها را یا به صورت ورقه و یا به صورت کاسه تحویل مسگرها می‌دادند.
وی ادامه داد: قابلمه با 72 پارچه لوازم جانبی، دیگ، دیس، ماست خوری، آفتابه، صافی، تشت و کاسه از جمله کالاهای مسی تولید شده توسط مسگرها بود.
توجهی افزود: در زمان قدیم تولید ادوات مسی به مانند اکنون نبود و ورقه‌های مس کنونی وجود نداشت. ما مواد اولیه خود را از ظروف مسی کهنه و بلااستفاده تامین می‌کردیم و یا مس از هند و انگلستان وارد می‌شد و مورداستفاده مسگرها قرار می‌گرفت.
وی با اشاره به نقش‌هایی که در قدیم بر روی ظروف مسی حک می‌شد، گفت: مسگرها بعد از اتمام ساخت ظروف مسی، ظروف را تحویل حکاک‌ها و قلم‌زن‌ها می‌دادند تا نقش‌هایی همچون جنگل و گل و مرغ را بر روی آنها حک کنند. قلم‌زن‌ها معمولا در مکان‌های آرام و به دور از محیط کار مسگرها فعالیت می‌کردند و محیط فعالیت مسگرها به دلیل صدای چکش‌ها برای کار آنان مناسب نبود.
توجهی افزود: تولید ظروف با مس بسیار سخت است و با مرارت انجام می‌شود. به عنوان مثال برای ساخت یک آفتابه 12 تا 13 تکه مس به کار گرفته می‌شود. ظروف آشپزخانه با وسایل جانبی آن، تشت، نمک‌دان، سینی‌های کنگره‌دار، آفتابه، لگن‌های قلم زده و کاسه‌های قلم زده از ادواتی بود که در گذشته توسط مسگرهای یزدی، زیاد ساخته می‌شد.
توجهی اظهار کرد: در حدود 60 سال پیش ورق‌های مسی مورد استفاده کیفیت پایینی داشتند و با دو بار چکش خوردن ترک برمی‌داشتند و یا می‌شکستند، اما با واردات ورق‌های مسی از انگلیس و هند، کیفیت مس‌ها افزایش یافت. البته از میان مس‌های وارداتی، مس کشور انگلستان کیفیتی بالاتر از سایر مس‌ها داشت، زیرا مانند روغن گوسفند نرم بود و قابلیت چکش‌خوری خوبی داشت.
این مسگر یزدی در پاسخ به این‌که چگونه می‌توان ظروف مسی اصل را از تقلبی آن تشخیص داد، توضیح داد: کیفیت ظروف مس قدیمی بسیار بالا بود، زیرا از مس خالص برای تولید کالا استفاده می‌شد. ظروف مسی اصل و مرغوب، قرمز مانند و شفاف است. ظروف مسی که رنگ زرد دارد و مات است دارای ناخالصی است و در تولید آنها آلیاژ برنج استفاده شده است. در قدیم تنها از مس خالص برای تولید کالاهای مسی استفاده می‌کردند. البته واقعیت این است که تنها مسگرها می‌توانند ظروف مسی اصلی را از نوع تقلبی آن تشخیص دهند.
وی ادامه داد: برخی مسگرها با استفاده از 3 کیلو مس و 6 کیلو برنج ظروف مسی می‌سازند و با عنوان ظروف مسی، آنها را می‌فروشند. رنگ این ظروف غالبا زردرنگ است، زیرا در ساخت آنها از آلیاژ برنج به میزان زیاد استفاده شده است.
توجهی با بیان این مطلب که اصفهانی‌ها برای تهیه ظروف مسی جهیزیه دختران‌شان، از یزد خرید می‌کنند، افزود: مس یزد بسیار مرغوب است. همان‌طور که اصفهان قلم‌زنی‌های معروفی دارد، یزد نیز به دارابودن مس‌های مرغوب معروف و مشهور است.
وی در ادامه با بیان این‌که تعداد اهالی بازار مسگری کم شده، چون حمایت و تشویق نشده‌اند، خاطرنشان کرد: اگر دولت حمایت نکند تا 5 سال آینده مسگری وجود نخواهد داشت. دولت باید از پیشکسوتان و دلسوزان این صنعت بخواهد برای حفظ مسگری پیشنهاد بدهند و در نهایت محیطی برای پرورش صنعت‌گران مس فراهم شود.
این مسگر یزدی، مس را با ارزش‌تر از طلا دانست و گفت: مس به دلیل کاربرد بیشترش در صنایع مختلف ارزش بیشتری نسبت به طلا دارد، زیرا طلا به عنوان پشتوانه پول کشور و استفاده در زیورآلات بیشترین کاربرد را دارد، ولی مس در صنایع مختلف همچون ساخت زیردریایی‌ها، صنعت برق و ساخت تلویزیون کاربرد دارد.
وی با اشاره به اهمیت مس ایران در طول ادوار گذشته، خاطرنشان کرد: در دوره یکی از پادشاهان صفویه، یکی از میهمانان خارجی یک ظرف چینی را به پادشاه ایران پیشکش می‌کند و از آن به عنوان هنر کشورش یاد می‌کند. پادشاه وقت ایران نیز حوض مسی قصرش را به مهمان نشان می‌دهد و می‌گوید اگر شما چینی تولید می‌کنید که شکننده است، مردم کشور من ظروفی تولید می‌کنند که بسیار ماندگار است.
وی با مقایسه قیمت مس در گذشته و حال، تصریح کرد: حدود 50 سال پیش یک قابلمه 4 کیلویی تهیه شده از مس خالص 40 تا 60 تومان ارزش داشت. زمانی که 6 کیلو مس 20 تومان شده بود غوغا و هیاهویی در بازار مسگرها به راه افتاده بود اما هم‌اکنون حاضرم یک قابلمه 4 کیلویی مسی را 2 میلیون تومان خریداری کنم.
توجهی اضافه کرد: در قدیم، ظروف مسی برای جهیزیه عروس از واجبات بود، و ارزش جهیزیه عروس را با تعداد ظروف مسی اهداشده می‌سنجیدند زیرا معتقد بودند مس‌های اهدایی به عروس صندوق پس‌انداز فرزندان خانواده است.
قدیمی‌ترین مسگر یزد اظهار کرد: در قدیم، خارجی‌ها ظروف مسی ساخته دست مسگرهای یزد را به عنوان عتیقه از بازار مسگرها و مردم یزد خریداری می‌کردند و به آمریکا و انگلستان می‌بردند. ما نمی‌دانستیم چرا خارجی‌ها ظروف مسی ما را می‌خرند و بسیار خوشحال نیز می‌شدیم که کالاهای‌مان را با قیمت خوبی می‌خریدند. آن زمان مردم آگاهی زیادی نداشتند ولی هم‌اینک مردم آگاه‌تر شده‌اند. فکر می‌کنم اگر دوباره آن ظروف مسی را ببینم حاضرم 10 میلیون تومان بابت هر کدام هزینه کنم و دیگر آن را نخواهم فروخت.
ارسال به دوستان 
نسخه چاپی 
