پیشگیری از دیابت در گرو آموزش همگانی

تدبیر24 :بهداشت، زیر بنای پیشرفت فعالیت های اقتصادی و اجتماعی یك جامعه به شمار می رود، زیرا یك اجتماع سالم و تندرست می تواند از منافع و حقوق خویش به خوبی دفاع كند و در مسیر اهداف متعالی خود گام بردارد. جامعه ای كه به مقوله بهداشت اهمیت می دهد، در واقع به رویارویی با بیماری های گوناگون می پردازد و با بالا بردن سطح سلامت و توانایی افراد، سبب امید به زندگی و عمر بیشتر مردم می شود.
سلامت و بهداشت جامعه به این دلیل مهم است كه اگر تمامی جامعه سالم باشند، كشورها از نیروهای سالم و توانمند برخوردار خواهند بود،‌ ضرورت این امر سبب شد تا جامعه جهانی برای تشكیل سازمانی در راستای محافظت از جان افراد، تلاش كند، به همین منظور كشورهایی همچون برزیل و چین در كنفرانس سانفرانسیسكو در 1946 میلادی این موضوع را مطرح كردند و پس از موافقت دیگر كشورها، اساسنامه سازمان جهانی بهداشت با نام اختصاری «WHO» در هفتم آوریل 1948 میلادی در نیویورك تنظیم شد و به تصویب رسید.
تكمیل روند تشكیل این نهاد باعث شد كه در ژوئن همان سال نخستین مجمع عمومی سازمان جهانی بهداشت در ژنو با حضور نمایندگان 61 كشور جهان تشكیل شود. این سازمان یكی از موسسه های وابسته به سازمان ملل به شمار می رود كه با هدف فراهم ساختن بیشترین امكانات بهداشتی و ایجاد سلامتی برای تمامی انسان ها شكل گرفت و برنامه های زیادی را به منظور بهبود زیرساخت های بهداشت عمومی اجرایی كرده است.
این نهاد كارآمد در حوزه سلامت بین المللی، وظیفه هایی همچون «راه اندازی و پیشبرد فعالیت ها در راستای كنترل همه گیری ها و بیماری های بومی، سازماندهی همكاری های فنی مناسب در زمان های اضطراری و بحران ها، كمك به دولت ها در راستای تقویت خدمات بهداشتی و ترویج استانداردهای توسعه یافته آموزشی و تربیتی در تخصص های مربوط به سلامت و بهداشت» را به عهده دارد.
سازمان جهانی بهداشت در دوره فعالیت خود، بیشترین تمركز را بر درمان بیماری هایی همچون «تب های منطقه حاره، سل، جذام، وبا، طاعون، آبله، بهداشت مادران و كودكان و تغذیه» قرار داده و تلاش های بسیاری برای ریشه كن ساختن بیماری هایی همچون «مالاریا و آبله» انجام داده است، اما باید بزرگترین مانع بر سر راه بهبود وضعیت بهداشت را كمبود افراد متخصص در این حوزه دانست كه این نهاد برای برطرف ساختن این معضل، دوره های مطالعاتی، كارآموزی، تعلیمی و تكمیلی در سراسر جهان تشكیل داده است.
ایران نیز به منظور بهبود كیفیت بهداشت در كشور و ارتباط داشتن با جامعه جهانی از 1955میلادی با تنظیم یك توافق نامه، همكاری خود را با سازمان جهانی بهداشت آغاز كرد. به دنبال این اقدام در 1984 میلادی، دفتر این نهاد در تهران به فعالیت پرداخت.
هفتم آوریل، سالروز تصویب اساسنامه این نهاد اثرگذار، روز جهانی بهداشت، نامگذاری شد تا اتحادی همگانی به منظور پیشگیری و درمان بیماری ها در سراسر جهان ایجاد شود، در این میان، ایرانیان نیز به همراه 192 كشور عضو این سازمان، هر ساله مراسم های گوناگونی را در این روز برگزار می كنند.
سازمان جهانی بهداشت همچنین موضوعی را كه جزو مهمترین اولویت ها در زمینه بهداشت به شمار می رود، به عنوان شعار سال انتخاب می كند كه عنوان «دیابت» برای شعار 2016 میلادی برگزیده شد، زیرا بیماری دیابت یا قند در بسیاری از كشورها به سرعت در حال گسترش است و برپایه برخی بررسی ها در كشورهای كم درآمد و با در آمد متوسط، این افزایش بیشتر مشاهده می شود، به همین منظور برقراری مجموعه ای از فعالیت های خاص، موثر و مقرون به صرفه برای رویارویی با این بیماری می تواند اثربخش باشد.
«كورش هلاكوئی» عضو هیات مدیره انجمن بهداشت ایران به مناسبت روز جهانی بهداشت در گفت و گو با پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا درباره دلایل اختصاص روزی به این نام گفت: روز جهانی بهداشت با عنوان «world helth day» نامگذاری شده است. در بحث بهداشت، ضرورت ایجاد یك كمپین یا یك تمرین اجتماعی برای پیشگیری از بیماری ها احساس شد، بنابراین سازمان جهانی بهداشت به این نتیجه رسید كه اگر روزی را به موضوع بهداشت اختصاص دهد و در آن روز اساسی ترین مشكلات جامعه بشری را مطرح كند، می تواند موجی جهانی ایجاد سازد و جوامع را برای بهبود وضعیت بهداشت با یكدیگر متحد كند. این سازمان با نامگذاری چنین روزی، توانست نظر وزیران بهداشت كشورهای گوناگون را جلب كند تا یك اقدام موثر و همگانی برای كنترل بیماری ها در هر كشور داشته باشد. سازمان جهانی بهداشت بیماری ها، آسیب های اجتماعی و مشكلاتی كه می تواند توجه جهانی را جلب كند، مورد بررسی قرار می دهد و از میان آنها موضوعی را كه از همه مهم تر است، برای شعار روز جهانی بهداشت انتخاب می كند. برای نمونه شعار این روز در سال جاری شرایطی را فراهم كرده است كه از دید كارشناسان این سازمان، دیابت كه اكنون یك مساله روز به شمار می رود، در سراسر دنیا مطرح شود. از طرفی، برای اینكه بتوان دیابت را كنترل كرد، نظر وزارتخانه های بهداشت كشورها و مردم باید نسبت به این موضوع جلب شود.
عضو هیات مدیره انجمن بهداشت ایران بیان داشت: تمرین اجتماعی در زمینه بهداشت یا كمپین بهداشت دارای دو بازوی محرك است كه بدون هركدام از آنها حركت به سمت بهبود وضعیت بهداشت امكان پذیر نیست. نخستین بازو؛ متخصصان، سازمان ها و نهادهای مرتبط خصوصی یا دولتی به شمار می روند كه باید نسبت به بیماری آگاهی پیدا كنند و در طرف دیگر مردم قرار دارند كه بایستی با همكاری با متخصصان در این همكاری نقش آفرینی كنند. ایران در بخش نخست از قدرت كافی برخوردار است اما در بخش مردمی نیاز به افزایش آگاهی دارد تا آن اتحاد مورد نظر سازمان جهانی بهداشت به سرانجام رسد.
مدرس دانشگاه علوم پزشكی تهران درباره اقدام های عملی كه در زمینه بهبود وضعیت بهداشت انجام شده است، اظهار كرد: جهان را باید به كشورهای توسعه یافته صنعتی و در حال توسعه تقسیم كرد. كشورهای در حال توسعه نیز شامل كشورهایی با اقتصاد متوسط و فقیر می شوند. بنابراین سرزمین ها از لحاظ اقتصادی در سه دسته ثروتمند، متوسط و فقیر قرار می گیرند، در این میان جوامعی كه از نظر اقتصادی وضعیت خوبی دارند، پیام سازمان جهانی بهداشت را بهتر دریافت می كنند و راهكارهای عملی را در راستای بهبود شرایط بهداشتی خویش انجام می دهند، در صورتی كه جامعه های در حال توسعه با درآمد متوسط و فقیر به نسبت بیشتر از كشورهای ثروتمند به دریافت و عملی ساختن این پیام ها احتیاج دارند، اما به دلیل وجود موانع گوناگون، آنها نتوانسته اند، در زمینه اقدام های عملی در موضوع بهداشت، آنطور كه شایسته است، عمل كنند.
كورش هلاكوئی درباره موانعی كه در مسیر بهبود وضعیت بهداشت جهانی وجود دارد، تصریح كرد: بیشتر موانع به كشورهای در حال توسعه و فقیر مربوط می شود. در این جوامع اگر مسئولان در نظر داشته باشند، اقدامی عملی در زمینه شعار آن سال انجام دهند، باید نهادهای زیادی را در این موضوع گرد هم جمع كنند، در این میان درگیر كردن سازمان ها خود یك هنر محسوب می شود. یكی از مشكل هایی كه در كشورهای در حال توسعه و فقیر وجود دارد، این است كه باید تمامی نهادها و مردم هماهنگ با یكدیگر پیام را دریافت كنند و با اجرایی كردن آن در یك برنامه عملیاتی ایفای نقش كنند كه این امر به وقوع نمی پیوندد. در كشورهای در حال توسعه و فقیر زمانی كه مسئولان در نظر دارند، یك برنامه عملیاتی طراحی كنند، نخست به برنامه طراحی شده دیگر كشورها مراجعه می كنند، در صورتی كه برنامه عملیاتی كشورهای صنعتی مربوط به خود آنها است و پاسخگوی نیازهای كشورهای در حال توسعه و فقیر نیست و متاسفانه این جوامع هنوز نتوانسته اند برنامه عملیاتی مبتنی بر داشته ها، دارایی ها و دانش خویش طراحی كنند. این برنامه ها هركدام باید به صورت تخصصی برای هر كشور به صورت جداگانه طراحی و عملی شود.
دبیر انجمن علمی اپیدمیولوژیست های ایران تاكید كرد: هماهنگ كردن سازمان ها از دیگر مشكل ها در این زمینه است. گرد هم جمع كردن ارگان های مربوط در ایران به میزان مطلوب انجام می شود، اما اصلی ترین مجموعه ای كه باید حضور داشته باشد، یعنی مردم در آن حاضر نیستند. اگر مردم به میدان كشیده نشوند، هیچگاه نمی توان بیماری های مزمن را مهار كرد. شاید بتوان برای بیماری هایی كه واكسن دارند، جامعه را اجبار به استفاده از آن كرد، اما نمی توان آنها را برای پیشگیری و مهار بیماری های مزمن كه ابتكار عمل در دست خود آنان است، مجبور كرد.
این استاد دانشگاه درباره میزان اهمیت به بخش بهداشت، گفت: در ایران برنامه ای برای دوره «mph» یا دوره عالی بهداشت عمومی مشهور به برنامه ارزیابی جامعه وجود دارد. دانشجویان هنگامی كه درس های تئوری را به پایان می رسانند، به مدت دو یا سه هفته برای ارزیابی جامعه به منطقه های دور افتاده شهری یا روستایی فرستاده می شوند. روند ارزیابی اینگونه است كه مشكلات مردم به وسیله خود آنها مشخص، اولویت ها استخراج و سپس برنامه های عملیاتی ارائه می شود كه خود نیازمند روندهای تخصصی است. چندی پیش گروهی از دانشجویان ایرانی و خارجی برای ارزیابی جامعه به شیراز رفتند و در پنج روستا ارزیابی جامعه انجام شد. در هر یك از این پنج روستا، اولویت های متفاوتی بدست آمد كه دیابت، فشار خون و بهداشت محیط از جمله آنها بودند. در این سفر دانشجویان درباره روستایی كه دیابت اولویت نخست آن بود، تحقیقی انجام دادند و مشخص شد، افراد مبتلا به این بیماری نمی توانند به درستی از خود مراقبت كنند و در این میان افراد باسواد بهتر از دیگران در روند مراقبت از خود موفق هستند. این پژوهش همچنین نشان داد، افرادی كه در خانه بهداشت زیر نظر متخصصان آموزش دیده اند، به مراتب بهتر از افراد با سواد از خود مراقبت می كنند. متاسفانه تنها 17 درصد افرادی كه دیابت داشتند، آموزش های لازم را دیده بودند. بنابراین ضروری بود كه افراد مبتلا به این بیماری زیر نظر پزشك آموزش های لازم را دریافت كنند.
كورش هلاكوئی درباره راهكارهای بهبود وضعیت بهداشت در كشور بیان داشت: برای موثر واقع شدن همكاری ها در زمینه بهداشت، پیام ها باید از درون جامعه دریافت شود. به عنوان نمونه درباره شعار روز جهانی بهداشت در سال جاری با عنوان «دیابت»، سازمان جهانی بهداشت پوسترهای زیادی را منتشر می كند، اما این پوسترها مربوط به نیازهای همان كشورها است و ما برای انتقال پیام به مخاطبان داخل كشور باید پیام را از درون جامعه خویش دریافت كنیم، زیرا این آموزش ها باید هماهنگ با نیازهای هر جامعه تهیه شود.
عضو هیات علمی دانشكده بهداشت دانشگاه علوم پزشكی تهران، با اشاره به موانع موجود در برابر گسترش بهداشت اظهار كرد: بحث آموزش در دانشگاه ها در سطح تقلید باقی مانده است. یكی از مشكل های اصلی در ایران آموزش به افراد متخصص محسوب می شود، دانشگاه ها نمی توانند، افرادی را تربیت كنند كه در زمان فارغ التحصیل شدن به طور دقیق، مشكلات جامعه برایشان قابل درك باشد. دانشجویان، كتاب ها و مقاله هایی را مطالعه می كنند كه به صورت عمده ترجمه شده اند. زمانی كه آنان به عنوان كارشناس بهداشت در سطح ستاد وزارتخانه و مركزهای پزشكی درمانی قرار می گیرند، نخواهند توانست نقش خود را به درستی ایفا كنند. شیوه آموزش و كتاب های مورد استفاده باید بر حسب نیاز بومی سازی شوند، زیرا كتاب های ترجمه شده پاسخگوی نیازهای كشور نیست.
این مدرس دانشگاه تاكید كرد: معضل دیگر آموزش در ایران این است كه مقاله هایی كه در كشور و بر پایه نیازهای داخلی تهیه می شوند، بیشتر به زبان انگلیسی است، زیرا تنها مقاله ها به این زبان برای ارتقاء در زمینه پزشكی مورد استفاده قرار می گیرند و از استادانی تقدیر می شود كه بیشترین مقاله انگلیسی را داشته باشند، در صورتی كه مقاله هایی كه به انگلیسی ترجمه می شوند، پیام های بسیاری دارند كه با ترجمه آنها به زبان بیگانه تمامی اطلاعات آنها مدفون می شوند و در داخل از آن استفاده نمی شود.
نایب رئیس انجمن علمی اپیدمیولوژیست های ایران با بیان میزان اهمیت مقاله های داخلی، تصریح كرد: در یكی از مقاله های تهیه شده در داخل به این نكته پرداخته شده بود كه چرا برخی از افراد كه به دیابت مبتلا هستند، دچار قطع عضو به ویژه از ناحیه پا می شوند و برخی با این معضل دست به گریبان نیستند. یكی از نتایج این مقاله این بود كه در زنان بیش از هشت بار بیشتر از مردان احتمال قطع پا وجود دارد. همچنین افرادی كه مرتب وضعیت قند خون خود را اندازه می گیرند، 13 یا 14 بار كمتر دچار قطعی پا می شوند و در افرادی كه از كفش مناسب استفاده می كنند، پنج بار كمتر از دیگران احتمال قطعی پا وجود دارد. نتایج این مقاله ها بسیار با اهمیت است، زیرا قطع عضو صدمه های اقتصادی و فشارهای روحی- عاطفی فراوانی را به خانواده ها وارد می كند.
كورش هلاكوئی بیان داشت: وزارت بهداشت در حال حاضر در دست افراد متخصص قرار گرفته است كه بسیار كارآمد و جهادی عمل می كنند، بنابراین این دوران را می توان دوران طلایی بهداشت دانست. با وجود این تیم متخصص می توان امید به تحول در عرصه بهداشت داشت.
عضو انجمن علمی بهداشت ایران با تاكید بر نقش موثر رسانه ها در بحث بهداشت اظهار كرد: رسانه ها باید برپایه نیازهای مردم پیام های خود را ارائه دهند و با كارشناسان این حوزه همكاری كنند. یكی از راه های آموزش، رسانه ها هستند و می تواند روی مردم تاثیرگذار باشد. اگر رسانه ها نقش خود را به درستی انجام دهند، گام مناسبی برای پیشگیری و كنترل بیماری ها برداشته می شود.
این مدرس دانشگاه در ارتباط با راهكارها و سازوكارهایی كه برای بهبود وضعیت بهداشت وجود دارد، یادآور شد: روز جهانی بهداشت نهضتی است كه با رویكرد بهبود سطح بهداشت در جهان، معرفی شده است. اكنون در دنیا دانشكده های پزشكی، با رویكرد جامعه نگر پیش می روند، به این معنی كه دنیای صنعتی به این نتیجه رسیده است كه محور آموزش در دانشكده پزشكی باید تغییر كند و به جای بیمار محوری بایستی پیشگیری محور باشد.
كورش هلاكوئی در پایان با اشاره به نامگذاری سال جاری به عنوان «اقتصاد مقاومتی؛ اقدام و عمل» گفت: با توجه به این عنوان، در زمینه بهداشت نیز باید اقدام های عملی برای بهبود وضعیت سلامت جامعه انجام شود. به عنوان نمونه موضوع بیماری دیابت با آموزش جامعه به میزان 70 درصد قابل مهار است كه در این صورت می تواند از بار اقتصادی زیادی كه از این راه به كشور وارد می شود، كاست. بنابراین در بخش بهداشت نیز باید تاثیرهای اقتصاد مقاومتی؛ اقدام و عمل را مشاهده كرد. بایستی در زمینه بیماری دیابت برنامه عملی طراحی شود تا با استفاده از این برنامه بتوان دریافت كه چه میزان از واردات دارو، بیكاری و صدمه های اقتصادی بر اثر این بیماری كاسته شده است.