رفتارشناسی طالبان پس از مرگ ملا اختر منصور

تدبیر24 :آن گونه که طالبان در اعلامیه رسمی خود بیان داشته، ملا اختر منصور شنبه یکم خردادماه بر اثر حمله پهپادهای آمریکایی در منطقه مرزی بین قندهار افغانستان و بلوچستان پاکستان کشته شد. طالبان اعلام کرد که شورای این گروه موسوم به «حل و عقد»، آخوندزاده را به عنوان جانشین ملا اختر منصور تعیین کرد.
طالبان همچنین، «سراج‌ الدین» پسر «جلال ‌الدین حقانی» رهبر شبکه حقانی و «یعقوب» پسر «ملا محمد عمر» رهبر پیشین طالبان را هم به عنوان معاونان رهبر جدید این گروه برگزید.
آخوندزاده در سال های حاکمیت گروه طالبان بر افغانستان در نیمه دوم دهه هفتاد خورشیدی، قاضی دادگاه نظامی این رژیم بود و پس از حمله آمریکا به حکومت این گروه در سال 1380 نیز به عنوان قاضی ‌القضات طالبان تعیین شد. وی پس از مرگ ملا عمر به عنوان معاون ملا اختر معرفی شد. از این رو انتخاب آخوندزاده به سِمَت رهبر جدید طالبان با توجه به اینکه وی معاون ملا اختر به شمار می رفت چندان غیرمنتظره نبود.
مرگ رهبر طالبان در شرایطی صورت گرفت که حمله نیروهای ائتلاف و ارتش افغانستان علیه طالبان در ماه های گذشته افزایش چشمگیری داشته است. این در حالی است که پرونده مذاکرات صلح در افغانستان که محور آن گفت وگو با گروه طالبان است به دلیل خودداری این گروه از پایبندی به چارچوب ها، هنوز بلاتکلیف و بی نتیجه مانده است.
گروه طالبان، حکومت قانونی افغانستان را نامشروع و غیردینی می خواند و از مذاکره با آن خودداری می ورزد. این گروه بر ادامه نبرد با دولت کابل تاکید دارد. بمب گذاری در مکان های عمومی و دولتی یکی از شیوه های طالبان برای پیشبرد هدف هایش است. این در حالی است که جامعه جهانی مشروعیتی برای این گروه تندرو قایل نیست.
ملا اختر در دوره ای که رهبری طالبان را برعهده داشت به شدت با فرایند گفت وگو با دولت مخالف بود و به همین دلیل هیچ پیشرفتی در این مسیر رخ نداد. در اعلامیه طالبان پس از کشته شدن ملا اختر هم به این مساله اشاره و تاکید شده است که وی پیشنهادهای «تحمیلی و تزویری» هیچکس را نپذیرفت. به نظر می رسد با تعیین آخوندزاده به عنوان رهبر جدید طالبان، تغییر جدی در سرسختی این گروه برای ورود به فرایند صلح به وجود نخواهد آمد و مسیر کنونی ادامه پیدا خواهد کرد.
آخوندزاده دست راست مذهبی و روحانی ملا اختر بود و از وی به عنوان فردی برای فتوادهی در خصوص فعالیت های طالبان استفاده می شد. گفته می شود او فردی افراطی و غیرقابل انعطاف است. از این رو، بعید است در دوره رهبری بر طالبان، وی به یکباره تغییر رویکرد دهد و مذاکره با دولت را بپذیرد.
گفته می شود در سطح نیروهای میدانی طالبان یعنی کسانی که در جبهه نبرد با نیروهای دولتی قرار دارند، رویکردهای واقع بینانه تری وجود دارد، به طوری که بسیاری از آنان ادامه وضعیت کنونی و پیگیری درگیری ها را هزینه بر و بی نتیجه می دانند. بر این اساس، این احتمال وجود دارد شکاف ها بین رهبران ایدئولوژیک و ارشد طالبان با نیروهای میدانی آن به مرور بیشتر شود.
همچنین، یکی از مسایل مطرح درباره طالبان، به وضعیت انسجام داخلی آن برمی گردد. در ماه های گذشته، انشعاب هایی در این گروه به وقوع پیوست که یکی از معروفترین آن ها جداشدن «ملا محمد رسول» فرمانده ارشد طالبان و حامیان او از ساختار اصلی این گروه بود. به نظر نمی رسد حضور آخوندزاده در راس طالبان از این اختلاف ها و انشعاب ها بکاهد چرا که وی در نخستین اقدام خود، از گروه ملا رسول برای شرکت در گردهمایی تایید رهبر تازه دعوت نکرد.
یکی دیگر از چالش هایی که طالبان از نظر انسجام داخلی با آن روبرو است، خطر گسترش نفوذ گروه داعش در افغانستان و پیوستن برخی از اعضای طالبان به این گروه است، به ویژه در یک سال گذشته افرادی از گروه طالبان به داعش پیوستند.
هر 2 گروه، با اندک تفاوت هایی دارای رویکرد افراطی هستند. البته برخی بر این باورند خطر داعش می تواند ابزاری برای بهره برداری طالبان و گرفتن امتیاز در گفت وگو با دولت افغانستان باشد. هرچند این تنها یک برآورد است و در عرصه عمل هیچ نشانه ای از این ارتباط و بهره برداری وجود ندارد.
باتوجه به نگرش دولت افغانستان و نیروهای ائتلاف در این کشور به گروه طالبان بعید است که روی کارآمدن آخوندزاده تغییری در رویکردها ایجاد کند. رهبران کابل همسو با مردم افغانستان، طالبان را تهدیدی برای امنیت، ثبات و توسعه این کشور می دانند و بر ضرورت مبارزه با این گروه تاکید می کنند، مگر آنکه طالبان تصمیم بگیرد از رویکردهای سرسختانه خود فاصله بگیرد و به ضرورت های کنونی در افغانستان از جمله برگزاری انتخابات و حاکمیت دولت در این کشور پایبند باشد؛ چنین انتظاری البته در آینده نزدیک کمی دور از ذهن به نظر می رسد.