ذخیره بیش از 30 هزار نمونه زیستی/ کشف 50 گونه جدید میکروبی طی 4 سال اخیر

15 فروردین ماه سال 1386 مقام معظم رهبری طی ابلاغیه‌ای به جهاد دانشگاهی خواستار راه اندازی مرکزی برای حفظ ذخایر زیستی و ژنتیکی شدند که جهاد دانشگاهی نیز در این راستا مطالعات خود را آغاز کرد و توانست مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران را تاسیس کند. این مرکز پس از گذشت 10 سال توانسته به عنوان مرکز پیشتاز در سطح ملی و بین المللی در زمینه‌های مختلفی همچون گرد آوری، تعیین هویت، کنترل کیفیت، طبقه بندی، ثبت، نگهداری، تکثیر و توزیع انواع میکروارگانیسم ها و سلولهای قابل کشت و تجدید پذیر اعم از باکتری، قارچ، ویروس، دانه‌ها و سلولهای گیاهی و حیوانی و DNA ژنومی و فرآورده های نوکلئوتیدی، به منظور جلوگیری از تضییع و نابودی ثروت‌های ملی کشور ، فعالیت کند.

دو سال پیش نیز (سال 1394) برای نخستین بار روز پانزدهم فروردین ماه به عنوان روز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی در تقویم رسمی کشور به ثبت رسید.

در همین راستا دکتر سید ابوالحسن شاهزاده فاضلی درگفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، با بیان اینکه ایران در دنیا به عنوان یک کانون قوی از تنوع ژنتیکی شناخته شده است، گفت: این تنوع ژنتیک در صورت داشتن دانش، می‌تواند منجر به تولید ثروت و اشتغال شود منتهی شرط این است که بانک‌های زیستی و محل‌های نگهداری نمونه‌های زیستی به وجود آمده باشند و به راحتی در اختیار محقق و پژوهشگر قرار گیرند.

رئیس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران افزود: در حال حاضر بانک‌های متعددی داریم و این بانک‌های زیستی در وزارتخانه‌های مختلف و جهاد دانشگاهی مستقر هستند.

وی ادامه داد: 10سال پیش (15 فروردین 86) بنا بر فرمان مقام معظم رهبری مبنی بر راه‌اندازی زیست بانک، جهاد دانشگاهی فعالیتهای خود را در این عرصه با تاسیس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و ذخایر ایران آغاز کرد که شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز 15 فروردین ماه را به عنوان "روز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی" نام‌گذاری کرد.

شاهزاده فاضلی اظهار کرد: عملکرد مرکز بر پایه مطالعاتی مبنی بر استانداردترین شرایط جمع‌آوری، نگهداری، شناسایی و تکثیر توزیع نمونههای زیستی است و در کامل‌ترین شکل یعنی متشکل از بانک‌های گیاهی، انسانی، جانوری، ژنوم و میکروارگانیسم‌ها فعالیت می‌کند.

زیست‌بانک‌ها کتابخانه‌های ژنتیک هستند

رئیس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران در خصوص وضعیت حفاظت از ذخایر ژنتیکی اظهار کرد: فرهنگ حفاظت از ذخایر ژنتیکی در دو مقوله "عام" (حفاظت در عرصه) و "نگهداری خارج از عرصه" تعریف می‌شود.

شاهزاده فاضلی افزود: حفاظت از ذخایر زیستی و ژنتیکی در مقوله عام مربوط به "فرهنگ حفاظت" از آن چیزی است که همچون درختان، زیستگاه‌های جانوری و حتی موجودات ذره‌بینی به صورت زنده در طبیعت وجود دارد که این مقوله بیشتر در اختیار مردم است.

وی ادامه داد: در صورت عدم نگهداری مناسب از این ذخایر در عرصه، گونه‌های مختلف و ارزشمندی که از میلیون‌ها سال پیش در اختیار بشر بوده است از بین می‌رود.

شاهزاده فاضلی افزود: مقوله دوم که شامل "نگهداری در خارج از عرصه" است شامل حفاظت از ذخایر ژنتیکی در بانک‌های زیستی با الزامات خاص در ابعاد سلولی همچون نگهداری گیاهان به شکل بذر می‌شود.

رئیس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران تصریح کرد: بخش دیگر حفاظت از ذخایر ژنتیکی مربوط به جلوگیری از آلودگی و جمع‌آوری شناسنامه‌ای از مشخصات و ویژگی‌های شکلی و ژنتیکی ذخایر است که نزدیک به یک صد سال است که این کار در دنیا انجام می‌شود و در ایران نیز اولین حرکت‌ها در حوزه گیاهی مربوط  به 80 سال پیش و حرکت‌های نوین مربوط به دو دهه قبل است.

رئیس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران همچنین با اشاره به اینکه بانک‌های زیستی به مثابه کتابخانه‌ ژنتیکی هستند، اظهار کرد: همانگونه که دانشگاه‌ها برای توسعه دانش نیازمند دسترسی به کتاب‌خانه‌های علمی هستند، در حوزه بیولوژی و بیوتکنولوژی نیز برای تولید دانش، بانک‌های زیستی نقش کتابخانه‌های ژنتیک را بر عهده دارند.

نگهداری بیش از 30 هزار نمونه زیستی

شاهزاده فاضلی در ادامه با بیان اینکه جهاد دانشگاهی یکی از پیشروهای عرصه حفظ ذخایر زیستی و ژنتیکی است، افزود: در حال حاضر 33 هزار نمونه زیستی در شرایط استاندارد نگهداری می‌شود و بیش از 150 موسسه، دانشگاه و مرکز تحقیقاتی از این مرکز نمونه زیستی و خدمات دریافت می‌کنند.

رئیس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران ادامه داد: به صورت مرتب گونه‌های جدید میکروبی از بخش‌های مختلف کشور شناسایی می‌شوند که طی 4 سال اخیر بیش از 50 گونه جدید میکروبی در مرکز کشف شده که به نام ایران به لیست میکروارگانسیم‌های جهانی اضافه شده است.

به گفته شاهزاده فاضلی نمونه‌های زیستی و خدمات مرکز با کمتر از 5 درصد قیمت جهانی در دسترس محققان قرار می‌گیرد.

وی همچنین با اشاره به بانک سلول‌های انسانی و جانوری مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران اظهار کرد: در راستای تامین نیازهای جامعه تحقیقاتی کشور اقدام به تهیه، تولید و نگهداری نزدیک به ۵۰۰ رده سلولی جانوری و دامی کردهایم که این رده‌های سلولی به منظور حفاظت از ذخایر ژنتیکی کشور و کاربردهای تحقیقاتی و بیوتکنولوژی تولید شده‌اند.

رئیس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران افزود: در واقع علاوه بر ارائه بیش از هزار رده سلولی انسانی و جانوری، مجموعهای از توانمندی‌های نرمافزاری و سختافزاری در حوزه علوم سلولی و زیست فناوری را برای تامین نیاز مراکز علمی، دانشگاهی، پژوهشی و صنعتی کشور را فراهم کرده و بستری برای ارتباط و تعامل علمی با مراکز و بانک‌های مرتبط و معتبر بین‌المللی ایجاد کرده‌ایم.

برابری تنوع گونه‌های گیاهی ایران با کل قاره اروپا 

وی با بیان اینکه مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران دسترسی شرکت‌های دانش‌بنیان به نمونه‌های زیستی را تسهیل کرده است، گفت: مرکز به عنوان بخش زیرساختی، مصالح اولیه تحقیق و تولید دانش را در اختیار شرکت‌های دانش‌بنیان قرار می‌دهد تا از این طریق مسیر تجاریسازی محصولاتشان هموار شود.

رئیس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران در ادامه با بیان اینکه تنوع زیستی در کشور به دلیل شرایط متفاوت آب و هوایی زیاد است، گفت: می‌توان گفت تنوع گونه‌های گیاهی ایران برابر کل قاره اروپا است. از این رو برای بهره‌برداری از این پتانسیل نیاز به توسعه علم امروزی و امکانات و همچنین استفاده از نیروی انسانی متبحر داریم.

برای لایحه حفاظت و بهره‌برداری از ذخایر ژنتیکی از مرکز نظرخواهی نشد

شاهزاده فاضلی همچنین با اشاره به لایحه مجلس در خصوص حفاظت و بهره‌برداری از ذخایر ژنتیکی گفت: باید قانون به صورتی تنظیم شود که محققان برای تحقیق در حوزه‌های بیولوژی، زیست فناوری و ژنتیک دسترسی راحتی داشته باشند درواقع نباید دست محققان را در این حوزه ببندیم.

وی افزود: ورژن‌های اولیه لایحه سخت گیرانه بود به گونه‌ای که هر فردی که قصد استفاده از این نمونه‌ها را داشت به مثابه یک مجرم شناخته می‌شد که خوشبختانه در حال حاضر از این سخت‌گیری‌ها کاسته شده است.

به گفته رئیس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران، مجلس طی سال 95 هیچ گونه نظرخواهی از این مرکز برای جرئیات لایحه حفاظت و بهره‌برداری از ذخایر ژنتیکی نگرفته است.

افزایش تعاملات با دانشمندان خارجی

شاهزاده فاضلی در ادامه در خصوص ارتباطات بین‌المللی مرکز نیز اظهار کرد: با برخی از بانک‌های زیستی دنیا ارتباط برقرار کرده‌ و تفاهم‌نامه‌هایی نیز با کشورهایی همچون اسپانیا، ایتالیا و ژاپن منعقد کرده‌ایم.

رئیس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران ادامه داد: همچنین توانسته‌ایم از طریق رایزنی حدود 7200 نمونه بذر ایرانی موجود در بانک‌های خارجی که طی سالهای قبل و بعد از انقلاب از کشور خارج شده‌ بودند را به کشوربازگردانیم.

وی افزود: از طرفی با دانشمندان خارجی به خصوص در اسپانیا ارتباط برقرار کرده‌ایم به گونه‌ای که آنها در صورت کشف میکروارگانیسم‌های جدید یک کپی از آن میکروارگانیسم‌ را به مرکز ما نیز ارسال می‌کنند تا نگهداری و ثبت شود. در واقع مرکز ما تواسنته به عنوان یک زیست بانک درعرصه بین‌المللی اعتمادها را جلب کند.

بودجه مرکز باید به 20 میلیارد تومان برسد

رئیس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران با بیان اینکه امسال سال آغاز برنامه 5 ساله مرکز است، اظهار کرد: در حال حاضر دولت بودجه‌ای در حدود 4 تا 5 میلیارد تومان به مرکز تخصیص می‌دهد اما حرکت در مرکز به قدری وسیع است که این میزان بودجه عدد ناچیزی است و حداقل باید به 5 برابر (تا 20 میلیارد تومان) برسد تا آنچه شایسته جمهوری اسلامی است انجام شود.

شاهزاده فاضلی با اشاره به اینکه مبلغ فعلی کفاف هزینه‌های مرکز را نمی‌دهد و ما با جهادی عمل کردن کارها را پیش می‌بریم،‌ گفت: با این میزان بودجه تنها می‌توانیم کف بودجه مورد نیاز نیروی انسانی را تامین کنیم، از این رو امیدوارم دولتمردان و مجلسی‌ها به بحث ذخایر ژنتیکی که می‌تواند منشاء بزرگ اشتغال و اقتصاد در کشور باشد توجه ویژه کنند.