مذاكرات وين، منافع سوريه و ديگران

تدبیر24 :عبدالرضا فرجی راد - بعد از دخالت نظامي روسيه در درگيري‌هاي سوريه كه اين حضور موجب تعجب كشورهاي غربي و منطقه‌اي مخالف حاكميت فعلي سوريه شد، نهايتا موافقان و مخالفان بشار اسد با مديريت امريكا و روسيه توافق كردند در وين اتريش دور هم جمع شوند تا دستور كاري را براي پايان دادن به جنگ در سوريه طراحي كنند. باتوجه به اختلاف‌نظرهاي زيادي كه بين طرف‌هاي اصلي درگيري وجود دارد برگزاري چنين نشستي آن هم در مدتي كوتاه يك موفقيت به حساب مي‌آمد. قطعا حضور نظامي روسيه و تغيير وضعيت صحنه عمليات نظامي، عامل اصلي توفيق در برگزاري نشست بوده است.

هيچ‌كس اميد زيادي نداشت كه از اين جلسه گفت‌وگوي يك روزه نتايج ملموسي به دست آيد ولي باتوجه به اينكه كشورهاي شركت‌كننده حتي در حضور توامان ايران و عربستان در ترديد بودند، آنچه را كه در بيانيه ٩ ماده‌اي صادر شد حركتي روبه جلو ارزيابي كردند. يكي از دلايل مهمي كه تدوين اين بيانيه با موفقيت توام شد اين بودكه دراين ابتداي كار به حذف بشاراسد از قدرت اشاره‌اي نشده است.

وقتي بيانيه ٩ ماده‌اي مورد بررسي قرار مي‌گيرد، نشان مي‌دهد كه حداقل يك دستاورد براي روسيه و جمهوري اسلامي ايران و از سويي عقبگردي براي بعضي كشورها از جمله عربستان و تركيه به حساب مي‌آيد. گفته مي‌شود نقش فعال وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران در اين نشست و همراهي نسبي ديگر كشورها به جز عربستان و تركيه در اين دستاورد موثر بوده است. باتوجه به اينكه نشست بعدي وين در رابطه با سوريه روز شنبه آينده برگزار مي‌شود بايد ديد كه كشورهاي شركت‌كننده مي‌توانند به همان ميزان يا حتي با سرعتي بيشتر حركتي به سوي جلو داشته باشند يا بين قدرت‌هاي منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي بر سر بود و نبود بشاراسد و مدت‌زمان حضور وي در قدرت، اختلافات جدي بروز مي‌كند كه سرنوشت نشست آتي و احتمالا نشست‌هاي ديگر به سرنوشت مذاكرات ژنو تبديل مي‌شود.

واقعيت اين است كه هر كدام از شركت‌كنندگان شامل چين، مصر، اتحاديه اروپا، فرانسه، آلمان، ايران، عراق، ايتاليا، امارات عربي متحده، انگليس، تركيه، عربستان، روسيه و امريكا در اين مذاكرات منافع خود را دنبال مي‌كنند. با يك بررسي اجمالي از رويكرد اين كشورها به معضل سوريه، تا حدودي مي‌توان يك ارزيابي از موفقيت يا عدم موفقيت نشست‌هاي آتي در رابطه با آينده اين سرزمين را مدنظر قرار داد.

كشور چين در اين مذاكرات با روسيه و تا حدودي با ايران همسويي خواهدداشت. هرچند ممكن است در ابتدا بر ماندن بشاراسد در قدرت تاكيد داشته باشد ولي در نهايت منافع ژئوپولتيكي و بيشتر اقتصادي خود را در يك توافق جمعي دنبال مي‌كند. براي كشور مصر وجود يك دولت سكولار و حضور اسد در قدرت ترجيح دارد. مصري‌ها ممكن است به خاطر عدم آزردگي كشورهايي همچون عربستان و امارات اين رويكرد خود را به طور علني بيان نكنند و طوري وانمود كنند كه همچون كشورهاي فوق‌الذكر و با كمي تفاوت مي‌انديشند ولي واقعيت اين است كه امروزه مسائل امنيتي در مصر در اولويت قرار داشته و باتوجه به اين مقوله، بقاي اسد در قدرت و حداقل براي يك دوره تثبيتي مي‌تواند خيال آنها را از نفوذ تروريست‌ها و تاثيرگذاري از سوي مرزهاي شرقي به‌طور نسبي آسوده كند. كشور مصر هم از جانب مرزهاي شرقي و هم از جانب مرزهاي غربي يعني ليبي در يك تهديد جدي و در يك مخمصه امنيتي از جانب تروريست‌ها قرار گرفته كه با سقوط هواپيماي مسافربري روس و بازگشت ده‌ها هزار گردشگر و اثبات نقش قطعي تروريست‌هاي سلفي، بيش از پيش نظاميان اين كشور را به مبارزه با بنيادگراها در داخل و خارج مصمم كرده است. مشاركت اخواني‌ها در قدرت در دمشق يعني آن‌طوري كه تركيه به‌آن علاقه‌ نشان مي‌دهد براي مصري‌‌ها غيرقابل پذيرش خواهد بود.

كشورهاي اتحاديه اروپايي به جز فرانسه تا حدود زيادي نظري واحد ارايه مي‌دهند و از آنجايي كه منطقه شام از گذشته در حوزه نفوذ فرانسوي‌ها قرار داشته است و نزديكي ايران و سوريه از يك‌سو و گسترش فعاليت حزب‌الله در لبنان از سوي ديگر؛ بر اين حوزه نفوذ تاثير منفي گذاشته، از شرايط فعلي ناراضي به نظر مي‌رسند. از طرفي نيز نگران گسترش نفوذ تروريست‌هاي بيشتر به داخل اروپا و فرانسه هستند. لذا به‌رغم تاكيد آنها بر حذف بشاراسد، تا برگزاري انتخابات حضور وي در قدرت را تحمل خواهند كرد. با توجه به ميزان تاثيرگذاري مهره‌ها در مذاكرات، در صورتي كه از فعاليت گسترده آتي در حوزه نفوذ خود مطمئن شوند حتي از ارايه امتيازات بيشتر دريغ نخواهند كرد.

منطقه شام حوزه نفوذ انگلستان نيست و بيشتر به دنبال سركوب تروريسم و امنيت اسراييل در اين منطقه است. انگلستان خود را با سياست‌هاي ايالات متحده امريكا هماهنگ مي‌سازد.

 

 

كشورهاي اروپايي ديگر همچون آلمان و ايتاليا و خانم موگريني، آرامش و ثبات در منطقه، پايان درگيري‌ها و توقف سيل مهاجرت‌ها برايشان در اولويت است. ضمن اينكه نگران شكل‌گيري يك دولت غيرسكولار در سوريه هستند. از نقطه نظر آنها سوريه مركزي شده براي جذب تندروان مذهبي اروپايي كه به سوريه سفر مي‌كنند كه اين كشورها و كل اتحاديه از بازگشت آنها وحشت دارند. ضمن اينكه سيل مهاجرت‌ها از سوريه مي‌تواند تندروهاي ديگر را به صورت پنهاني به سوي اين قاره سوق دهد كه در آينده مشكل امنيتي جدي براي اروپا به حساب آيند. دراين مذاكرات جمهوري اسلامي ايران باتوجه به اهداف خود در سوريه مي‌تواند با اتحاديه و كشورهاي اروپايي هماهنگي و لابي بيشتري داشته باشد.

كشورهاي تركيه و عربستان فقط مي‌توانند بشار اسد را براي دوره‌اي كوتاه‌مدت چند ماهه تحمل كنند. با توجه به وضعيت پيش آمده در صحنه عملياتي سوريه پس از حضور نظامي روس‌ها، ترك‌ها موضع خود را تا حدودي تعديل كرده ولي افراط‌گري‌هاي رهبري تركيه در رابطه با شخص بشار اسد در طول چهار سال گذشته و نيز تعهدي كه تركيه به اخواني‌هاي حاضر در صحنه عمليات دارد، پذيرش بشار اسد از سوي تركيه خيلي مشكل خواهد بود. البته تركيه به خوبي مي‌داند كه وضعيت داخلي خود و منطقه‌اي به شكلي پيش مي‌رود كه با حضور جدي امريكا و روسيه، مديريت تروريست‌ها از كنترل اين كشور و هم‌پيمانان آن يعني عربستان، قطر و امارات مي‌تواند خارج شود. در اين شرايط است رويكرد سياسي تركيه نسبت به سوريه در صورتي كه مذاكرات به خوبي پيش رود مي‌تواند به رويكردي سياسي – اقتصادي تبديل شود به شرطي كه تركيه مطمئن شود در بازسازي اين كشور با توجه به پتانسيل‌هاي آن كشور، نقش مهمي ايفا كند. لذا مي‌توان گفت در شرايط خاص ترك‌ها در قبال امتيازات اقتصادي مهم، امتيازات سياسي ارايه خواهند كرد. به همين جهت است كه سعودي‌ها نگرانند و ملك‌سلمان عازم آنكارا است. از آنجايي كه سعودي‌ها در رقابت ژئوپولتيكي جدي با جمهوري اسلامي ايران قرار دارند برحذف بشار اسد تاكيد خواهند كرد كه اين موضع مي‌تواند در مذاكرات به عنوان مانعي بازدارنده عمل كند.