راز خاموشِ ستاره ای پرفروغ

تدبیر24»امام موسی صدر مرجع دینی و سیاسی بزرگ شیعیان است که پس از هجرت از ایران به لبنان، مجلس اعلای شیعیان لبنان را تأسیس کرد و رهبری فکری و سیاسی شیعیان این کشور را بر عهده گرفت.

امام موسی صدر بنابر وصیت «سید عبدالحسین شرف الدین» رهبر متوفی شیعیان لبنان، به عنوان جانشین وی، ایران را به طرف لبنان ترک کرد و از همان بدو ورود به سازماندهی فعالیت های خود در شاخه های گوناگون پرداخت. معرفی چهره واقعی شیعیان به جهانیان با استفاده از ظرفیت های منحصر به‌فرد لبنان، اصلاح امور فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جامعه شیعیان لبنان از هدف های اصلی سفر امام موسی صدر به این کشور بود و اینگونه او پرچمدار حرکت گفت وگوی ادیان و تقریب مذاهب در این سرزمین شد.

امام موسی صدر در سوم شهریور 1357 خورشیدی با دعوت رسمی معمر قذافی رهبر لیبی به همراه شیخ محمد یعقوب و عباس بدرالدین(خبرنگار) به این کشور سفر کرد و در هتل الشاطی شهر طرابلس ساکن شد. وی مهمترین هدف های خویش را از این سفر در نشستی با اعضای شاخه سیاسی جنبش محرومان مواردی همچون تبیین حقایق اندیشه تشیع و دعوت به وحدت و یکپارچگی مسلمانان، مساله فلسطین، برطرف کردن اشتباه های و سوءتفاهم های دولتمردان لیبی به جنبش محرومان، ایجاد هماهنگی میان سران دولت های پایداری، مقاومت و تمامی جریان ها و نیروهای ملی گرا و ... عنوان کرد اما رویدادی ناگوار سبب شد تا مرجع بزرگ دینی به هدف های خویش نایل نشود و رهبر نهضت محرومان لبنان در روز نهم شهریور ناپدید شد.

رژیم لیبی پس از این رخداد در واکنش به فشار افکار عمومی در 27 شهریور 1357خورشیدی اعلام کرد که امام صدر و همراهان وی با پرواز شماره 881 هواپیمایی آلیتالیا، طرابلس را به مقصد رم ترک کرده اند اما کمیته تحقیق دولت لبنان پس از یک ماه بررسی سندها و مدرک های موجود در کشورهای لیبی و ایتالیا در گزارشی ادعای حکومت لیبی را رد کرد و اعلام داشت آنان در آن تاریخ و با پرواز نام برده خاک لبنان را ترک نکرده اند.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز ناپدید شدن امام موسی صدر با «عادل پیغامی» عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق(ع) و استاد بررسی آرا و اندیشه های امام موسی صدر به گفت وگو پرداخته است.

- متن کامل گفت وگوی ایرنا را در ادامه می خوانیم:

***ایرنا: علت محبوبیت امام موسی صدر در میان مسلمانان جهان و حتی مسیحیان چه بود؟ محبوبیتی که همچنان ادامه دارد و همه را به سرنوشت این مبارز علاقه مند کرده است؟
** پیغامی: امام موسی صدر یک شخصیت چند بُعدی داشت. وجهه های حوزوی، اجتهادی، فقهی، عرفانی و قرآنی این روحانی در حوزه علمیه قم و در نجف از وی یک عالم اصیل دینی ساخته بود تا اینجا شاید افراد مشابه امام موسی صدر بوده باشند اما بُعد دیگر آنجا است که یک شخصیت دانشگاهی معتبر نیز بود و دانش آموخته رشته اقتصاد دانشگاه تهران محسوب می شد. نخستین عالم شیعی در تاریخ معاصر که مطالعات و تحصیلات آکادمیک دانشگاهی در حوزه اقتصاد داشت و در نهایت این فقیه شیعی، نو اندیشی و روشن اندیشی های خود را در حوزه دنبال کرد. وی سردبیر و موسس مجله مکتب اسلام بود که یک نوآوری بزرگ محسوب می شد. همچنین این روحانی در حوزه تعلیم و تربیت به همراه شهید بهشتی و دوستان او، مدرسه ای را برای آموزش و پرورش در قم تاسیس کرد. این روشن اندیشی و رویکرد در مسایل اسلامی از امام موسی صدر یک وجهه جدیدی ساخت.

تمام داشته های وی در حوزه به عنوان یکی از بزرگان فقه و از شاگردهای برجسته علامه طباطبایی در حوزه قرآن، فلسفه و عرفان همگی از او شخصیتی ساخت که در نهایت درلبنان به جامعه سازی خرد انجامید. فقیه جامع صاحب خرد تعداد کمی در تاریخ وجود دارد و شاید در تاریخ معاصر بتوان از افرادی همچون شیخ بهایی نام برد. اگر از امام خمینی(ره) و آیت الله خامنه ای مقام معظم رهبری به عنوان فقیه جامع صاحب کلان یاد کرد، امام موسی صدر را نیز می توان پرچمدار صاحب خرد دانست.

وی در ادامه افزود: امام موسی صدر در لبنان قسمت های دیگری از شخصیت علمی خود را نمایان ساخت. وجوه فرهنگی، سیاسی و تمدنی این اندیشمند سبب شد تا در میان علمای شیعه تاریخ معاصر، شخصیت ممتازی پیدا کند. این روحانی به برپایی تشکیلات حرکت المحرومین و مدرسه صنعتی صور همت گماشت و شخصیتی مانند «شهید چمران» را که استاد فیزیک پلاسمای مراکز مهم تحقیقاتی آمریکا بود، مدیر آن مدرسه کرد و همین گونه انواع کارگاه های اقتصادی، مرکزهای کشاورزی و ... را برای برطرف ساختن محرومیت شکل داد.

*** ایرنا: نقش امام موسی صدر در شکل گیری مقاومت لبنان چه بوده است؟
** پیغامی: از جمله کارهای دیگر وی باید به تاسیس مدرسه اعلای شیعی در لبنان اشاره داشت. تشکیل «جنبش اَمَل» به منظور مبارزه با تعرض ها و تجاوزهای رژیم اسراییل در جنوب لبنان نیز از دیگر اقدام های امام موسی صدر بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی به نوعی این جنبش تبدیل به شاخه اَمَل اسلامی شد، به گونه ای که بعدها حزب الله لبنان و هرآنچه که امروزه به عنوان محور مقاومت وجود دارد، به نوعی به فعالیت های امام موسی صدر بازمی گردد. در واقع باید کلمه مقاومت را در ادبیات سیاسی شیعی معاصر با امام موسی صدر همراه کرد.

*** ایرنا: امام موسی صدر در تقریب میان مذهب ها چه تاثیری بر جای گذاشت؟
**پیغامی: بحث تقریبی یکی دیگر از ابعاد شخصیتی امام موسی صدر به شمار می رود که میان مذهب های شیعه و سنی و تقریب ادیان میان مسلمانان و مسیحیان پایه گذاری کرد. این مهم در برابر آنچه که وی بنیان اساسی مشکل های انسان می دانست، صورت گرفت. ماهیت انسانی که مورد غفلت و تجاوز واقع شده و کرامتش لکه دار شده است. سخنرانی معروف امام موسی در «کلیسای کبوشیین» بیروت از نقطه های عطف تاریخ معاصر شیعه محسوب می شود که در پی احیای کرامت انسانی و آغاز یک بیداری نوین برای کل بشریت بصورت پذیرفت.

***ایرنا: نقش امام موسی صدر در نهضت انقلاب اسلامی ایران به چه شکل بود؟
** پیغامی: همکاری و ارتباط مناسب وی با امام خمینی(ره) و گروه های مبارز با طاغوت مشخص است. به همین دلیل دشمن به منظور خنثی کردن فعالیت های امام موسی صدر تلاش فراوانی می کرد اما این سیاستمدار در شکل گیری انقلاب اسلامی از جایگاه کلیدی برخوردار بود و نقش خود را در شکل گیری انقلاب به خوبی انجام داد.

***ایرنا:با توجه به آنکه سال ها از ناپدید شدن امام موسی صدر می گذرد تا چه میزان می توان به زنده بودن وی امیدوار بود؟
** پیغامی: ما به لطف خداوند امیدواریم. خبرهایی مبنی بر شهادت این مبارز در همان روزهای نخست منتشر شد و البته ادعای افرادی که اعلام کردند که امام موسی صدر و همراهان وی به وسیله قذافی شهید شدند، صحت ندارد. در مقابل شواهد مستندی از افرادی وجود دارد که مدعی بودند در زندان این روحانی نستوه را دیده و با او هم سلولی بوده اند. حتی زمانی یک فیلمی با وضوح کم منتشر شد و برخی معتقد بودند، فردی که در فیلم در حال راه رفتن است، امام موسی صدر بود. بر این پایه برخی از نزدیکان وی نیز باور داشتند که این نوع حرکت و قامت به امام موسی نزدیک است. در واقع خبرها مبنی بر شهادت این فقیه شیعی درست نیست و پس از فروپاشی حکومت قذافی، افراد بسیاری حضور امام موسی صدر در سال های پس از ربایش را در زندان های لیبی تایید کرده اند اما ضرورت دارد تا همچنان با جدیت این موضوع در حوزه دیپلماتیک و دیپلماسی دنبال شود.