حصیرهایی که باربری می‌کنند

تدبیر24»تنوع و مهارت حصیر بافی در سیستان و بلوچستان آنقدر بالاست که از توپ و اسباب بازی گرفته تا قاشق و ظرف آب و حتی قایقی که همچنان با آن صید انجام می‌شود، همگی با حصیر بافته می‌شوند.

مهدی اوکاتی کارشناس توسعه و ترویج صنایع دستی سیستان و بلوچستان در گفت‌وگو با ایسنا، درباره حصیربافی در این استان بیان کرد: حصیربافی در هامون، هیرمند و نیمروز در منطقه سیستان به «خُلَک بافی» معروف است. خُلک بافی نوعی پرده بافی است که از آن بیشتر برای سایبان و پرده استفاده می‌شود. این نوع پرده کاربرد بسیاری در منطقه دارد و برای ساخت آلاچیق‌های محلی و سنتی نیز از آن استفاده می‌شود.

او ادامه داد: برای خُلک بافی از نوعی گیاه که به زبان محلی «توتک» می‌گویند، استفاده می‌شود. این گیاه نیمه آبزی نوعی نی تو پُر است که در حاشیه دریاچه هامون - بزرگترین دریاچه آب شیرین کشور- رشد می‌کند.

این کارشناس اضافه کرد: اطراف دریاچه هامون قایق‌های سنتی به نام «توتن» ساخته می‌شد. دسته‌ای از گیاهانی که در حاشیه دریاچه می‌روید را کنار هم قرار می‌دادند و با طنابی به نام چیلک می‌بافتند که در نهایت تبدیل به قایقی می‌شد که برای صیادی در بخش‌هایی از دریاچه هامون استفاده می‌کردند. از این قایق سنتی همچنان در بخش‌هایی از دریاچه که آب دارد، استفاده می‌شود.

اوکاتی بیان کرد: متأسفانه با توجه به خشکسالی دریاچه هامون، مواد اولیه این کار بسیار کم شده است اما با این حال حصیربافان منطقه با توجه به معدود نی‌هایی که عمل می‌آید حصیربافی را انجام می‌دهند. بخشی از مواد اولیه این کار نیز از شمال کشور تهیه می‌شود.

او اظهار کرد:عمده حصیربافی در بلوچستان نیز در شهرهای ایرانشهر، سرباز، نیک‌شهر، فنوج، چابهار و کُنارک انجام می‌شود. حصیربافی در سراوان به تَگرد معروف است. در زَهک نیز گزبافی که شاخه‌ای از حصیر بافی است، انجام می‌شود.   

این کارشناس درباره گیاه «گز» گفت: «گز»  نوعی درخت در منطقه سیستان است. شاخه‌های نازک این درخت را می‌چینند، خیس می‌کنند و با آن گزبافی را انجام می‌دهند. عمده تولیدات گزبافی سبدهای میوه و سایبان است. مواد اولیه حصیربافی رایگان است و برای انجام این کار نیازی به سرمایه‌گذاری نیست.

اوکاتی درباره اینکه منابع طبیعی و محیط زیست با چیدن شاخه‌های درخت گز در این منطقه مشکلی ندارد، توضیح داد: تاکنون در این زمینه مشکلی نداشتیم. گزبافی برای مدتی از بین رفته بود و در چند سال اخیر دوباره احیا شده است. در حال حاضر هم تعداد بافنده‌های گزبافی محدود است و به عبارتی جزو رشته‌های در حال خطر است. معاونت صنایع دستی سیستان و بلوچستان نیز چند بار کلاس‌های آموزش گزبافی برگزار کرد اما استقبال چندانی از آن نشد. باید برای توجه بیشتر و فروش این نوع حصیربافی، محصولات جدیدتری تولید شود.

او با بیان اینکه از برگ‌های درخت داز (نوعی درخت خرمای وحشی) برای حصیربافی در منطقه بلوچستان استفاده می‌شود، افزود: درخت داز کوتاه است و برگ‌های پهنی دارد. زمانی که برگ داز را از درخت جدا می‌کنیم انعطاف پذیر است و به راحتی می‌توان از آن استفاده کرد اما وقتی که خشک می‌شود، انعطاف‌پذیری خودش را از دست می‌دهد.

این کارشناس ادامه داد: برای کفش سنتی این منطقه که به «سواس»معروف است از برگ‌های همین درخت استفاده می‌کنند. از درخت داز محصولات مختلفی از جمله «روپک» جاروی دستی، «کیتر» نوعی سبد حصیری در دار، «کپات» سبد کوچکی که در آن خرما می‌ریزند، جانماز، «پَروند» کمربندی که با آن از درخت بالا می‌روند و خرما می‌چینند، درست می‌کنند. برای حصیربافی از خرمهره و صدف نیز برای تزئینات بیشتر استفاده می‌شود.

اوکاتی درباره اینکه آیا به جز برگ درخت داز از برگ درخت نخل هم برای حصیربافی استفاده می‌شود؟ گفت: در سیستان و بلوچستان معمولا ازدرخت خرمای باربر برای حصیربافی استفاده نمی‌شود.

به گزارش ایسنا،‌ سال ۱۳۹۶ از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به عنوان سال حصیر نامگذاری شده است. به دنبال این نامگذاری کاروان پیوند حصیر نیز، محصولات حصیری هنرمندان سیستان و بلوچستان را خریداری و در نقاط مختلف کشور عرضه می‌کند.