تدبیر24»هنوز یادمان نرفته زمانی که «امانوئل مکرون»، رئیسجمهوری فرانسه به حسن روحانی، رئیسجمهوری ایران در مورد خروج از برجام یا نقض توافق هستهای توسط ایران هشدار داد و گفت تلاش خواهد کرد دونالد ترامپ را به تعلیق برخی تحریمهای ایران ترغیب کند. مکرون در ادامه این موضوع گفته بود برای شرکت در نشست گروه بیست عازم توکیو است تا ترامپ را متقاعد کند که برای از سرگیری مجدد روند مذاکره، برخی تحریمهای وضع شده را تعلیق کند.»
این در حالی است که ترامپ نه تنها تحریمها را لغو نکرد، بلکه نقش فرانسه به عنوان میانجی را هم قبول ندارد. ترامپ در حساب توئیتری خود نوشت «هیچکس به جز ایالات متحده از طرف ایالات متحده سخن نمیگوید. هیچکس به هیچ شکل و مدلی، ما را نمایندگی نمیکند.»
رئیسجمهوری آمریکا، با انتشار دو توئیت ضمن انتقاد از رئیسجمهوری فرانسه نوشت که ایران «به شدت به دنبال گفتوگو با آمریکا» است، اما پیامهای متناقض دریافت میکند. ترامپ در توئیتهایی که اخیرا منتشر کرد، نوشت که امانوئل مکرون، از طرف آمریکا سخن نمیگوید.
این سخن ترامپ دارای اهمیت بسیار است. البته این فقط فرانسه نیست که به عنوان میانجی سعی در حل مسائل بین ایران و آمریکا دارد، بلکه پیش از این نیز بودند کشورهایی که قصد داشتند به صورت داوطلبانه پا پیش گذاشته و در پی میانجیگری بین ایران و آمریکا توان مذاکره خود را محک بزنند. میانجیگری، آنگونه که از نامش پیداست برقراری مذاکره غیرمستقیم میان طرفهای متخاصم است.
از اینرو، همانطور که مذاکره میتواند آشکار یا پنهان صورت گیرد، میانجیگری نیز میتواند آشکار یا پنهان باشد. در هنگام تنش میان دو دولت عموما کشورهایی با چهرههای صلح طلب برای میانجی گری اعلام آمادگی میکنند. شدت نگرانی از درگیری و تنش بین ایران و آمریکا، به حدی است که تا اینجا هفت کشور اعلام کردند که میتوانند با ایفای نقش در قالب میانجی در کاهش تنش بین دو کشور کوشش کنند، این کشورها، عمان، ژاپن، آلمان، سوئیس، پاکستان، عراق و فرانسه هستند.
حال که ترامپ چنین توئیتی را منتشر کرده، این پرسش قابل طرح است که پس تکلیف این تنشها و درگیری چه خواهد شد؟ آیا آمریکا به دنبال مذاکره مستقیم است؟ آیا ایران با توجه به اینکه به مذاکره از هر نوع آن راضی نیست، قصد مذاکره مستقیم با آمریکا دارد؟ این سوالها را با «مهدی مطهرنیا»، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل بینالملل در میان گذاشتیم. او بر این باور است که آمریکا از سیاست تهدید به سیاست چالش و مذاکره روی آورده است. از آنجایی که ایران راه مذاکره مستقیم را بسته است، اما میتوان گفت راه مذاکره غیر مستقیم را نبسته است. بنابراین میتوان به آینده تنشهای ایران و آمریکا امیدوار بود. مشروح این گفتوگو را در ادامه میخوانید.
با توجه به دو توئیت ترامپ، آیا او قصد مذاکره مستقیم با ایران را دارد، یا فرانسه را برای این اقدام، مناسب نمیداند؟
به نظر من بحث نه فرانسه است نه ژاپن یا هر کشور دیگری، با توجه به اینکه خود ترامپ نیز گفته نیاز به نماینده ندارد، به دنبال مذاکره مستقیم با حاکمیت است نه حتی ظریف یا رئیس جمهوری ایران. گرچه برای ایران نیز بحث بحث مذاکره نیست، بلکه صحبت بر سر حیثیت است. آمریکا دیگر به هیچ وجه به ظریف و روحانی میدان مذاکره نمیدهد. آنگونه که آمریکا به دنبال آن است، منظورش مذاکره مستقیم با حاکمیت ایران است، چون به باور آنها دولت در ایران سپری برای گرفتن سنگهایی است که به سمت حاکمیت پرت میشود. به نظر من هرگونه همکاری خارج از چارچوبهای مشخص شده آمریکا با ایران در ارتباط اروپا با ایالات متحده تاثیر خواهد گذاشت و به نظر میرسد که اروپاییها نمیخواهند ریسک نزدیک شدن به ایران را در قالب رودررویی با واشنگتن پذیرا باشند. ایران به زعم اروپاییها به ویژه سه کشور اروپایی کهن(فرانسه، آلمان و انگلیس) با رفتارها و کنشهای ریسکآور و هزینهبار به دنبال ایجاد فضایی معنادار برای محدودسازی قدرت اتحادیه اروپا در منطقه و از طرفی دیگر گسترش قدرت تهران در برابر شریک استراتژیک غرب در منطقه یعنی اسرائیل است. البته ایران تا کنون دست رد به سینه هیچ مذاکره کنندهای نزده است. قطعا عادت آمریکا برای توسل به دیپلماسی بر کسی پوشیده نیست. آنچه مهم است که به آن توجه شود، این است آمریکا و ایران عملاً راه مذاکره غیرمستقیم را مسدود نکردهاند.
دلیل اینکه ترامپ این توئیت را منتشر کرده چیست؟ آیا فرانسه نمیتواند نقش موثری بر کاهش اختلافات بین این دو کشور داشته باشد؟
همانطور که در پرسش قبل نیز به آن اشاره کردم آمریکا به دنبال مذاکره با عالیترین مقام ایران است. اینکه چرا فرانسه را به عنوان میانجی قبول نداشته، باید بگویم که اخیرا گزارشهای ضد و نقیضی درباره تلاشهای میانجیگرایانه امانوئل مکرون برای برقراری ارتباط بین تهران و واشنگتن منتشر شده است. چنانکه وبسایت المانتیور گزارش داده بود، مکرون از حسن روحانی رئیسجمهوری ایران دعوت کرده تا در نشست بعدی سران کشورهای عضو گروه هفت شرکت کند و در حاشیه این اجلاس با دونالد ترامپ رئیسجمهوری آمریکا دیدار کند. بر اساس گزارش المانیتور، این دعوت از سوی رئیسجمهور ایران رد شد. اما یک دیپلمات فرانسوی در مصاحبهای با خبرگزاری رویترز این گزارش را تکذیب کرد و گفت چنین دعوتی اصولا صورت نگرفته است و این احتمال میرود که توئیتهای اخیر دونالد ترامپ در واکنش به این گزارشها منتشر شدهاند. ترامپ در این توئیتها نوشته است که ایران با مشکلات جدی اقتصادی روبهرو است.
آیا احتمال اینکه ایران و آمریکا بدون میانجی وارد مذاکره مستقیم شوند وجود دارد؟
سیگنالها و پیشرانهای موجود همگی نشاندهنده و نمایانگر این است که به هر تقدیر وضعیت سیاسی واشنگتن و تهران اقتضا میکند که این رودررویی و تقابل به یک تعامل مقتدرانه بینجامد و اکنون پرخاشگری واشنگتن و تهران و بیان گزارههای جدی رودررویی و تقابل خود نمایانگر ایجاد یک اقتدار معنادار برای نشستن پای میز مذاکره است. اگر به تاریخ جهان بنگریم، در بسیاری از جنگها که جهان تجربه کرده و انسانها آن را به عینه باز دیدهاند، در نهایت مذاکره انجام شده است. جنگهای امپراتوری ایران و رم، جنگهای صلیبی، جنگهای ۳۰ ساله بین پروتستانها و کاتولیکها، جنگ جهانی اول، جنگ جهانی دوم و جنگ سرد، به هر ترتیب در نهایت به مذاکره انجامیده است. اگر هر اتفاقی هم بین امریکا و ایران روی بدهد در نهایت این پشت میز مذاکره است که پایان رقم میخورد. آنچه که امروز باید مورد توجه قرار گیرد، شناسایی دقیق محیط بازی و استفاده از امکانات و ابزاری است که به سرعت بتواند جامعه ملی ایران را از هزینههای گزاف در محیطهای گوناگون دور نگه داشته و بتواند با ابزار دیپلماسی و مذاکره با هزینههای کمِ موجود در دیپلماسی به امتیازات بالا دست یابد. اساسا در دنیای سیاست که هیچکس دوست دائم و دشمن دائم ندارد. بر اساس یک گزاره جدی در ادبیات سیاسی، هیچکس و هیچ فرد و هیچ بازیگری در آن سوی میز مذاکره قابل اعتماد نیست. اصل بر بیاعتمادی به همگان و اعتماد به تواناییهایِ خود در گرفتن امتیاز است. اما نمیتوان به واسطه اینکه طرف مقابل قابل اعتماد نیست، اعتبار خود را در مذاکره پایین آورده و ترس از مذاکره داشته باشیم.
پرسشی که شاید برای برخی مهم باشد این است که، آیا مذاکره محرمانهای بین ایران و آمریکا امکان وقوع دارد؟
با وجود افزایش سطح اصطکاک بین ایران و امریکا در این سال، تمایل به مذاکرات محرمانه بین ایران و امریکا به وجود خواهد آمد. اما اینکه ایران به این امر تن میدهد یا خیر، باید در شرایط فعلی مسکوت بماند. چون این بار دیگر زمان گرفتن یک تصمیم بزرگ خواهد بود که کنترل پیامدهای آن بسیار سختتر است. اگر جمهوری اسلامی پیشنهاد مذاکره را بپذیرد نزدیکی اتحادیه اروپا و ایران با چالش مواجه میشود و اگر نپذیرد فشارهای آمریکا بر کشورها و شرکتهای اروپایی از منظر افکار عمومی غرب شکل منطقیتری به خود میگیرد.