تمایل دو طرف برای توافق نهایی

تدبیر24:دوشنبه پیش (سوم آذر) همزمان با پایان مهلت برای توافق نهایی هسته یی میان ایران و گروه 1+5، دو طرف گرچه نتوانستند به توافق جامع دست یابند اما موافقت کردند تا گفت و گو تا هفت ماه دیگر (اول ژوییه 2015 میلادی-10 تیرماه 1394)تمدید شود.
دو طرف متعهد شدند چهار ماه اول در مورد اصول کلی توافقنامه ی هسته یی به «توافق سیاسی» برسند و سپس در سه ماه بعدی منتهی به اول ژوییه، جزییات توافقنامه ی جامع هسته یی را در جریان گفت و گوهای تخصصی تصویب کنند. همچنین قرار شد که در طول مدت تمدید، ماهانه مبلغ 700 میلیون دلار از دارایی هایی حاصل از فروش نفت ایران آزاد شود.
تمدید گفت و گوها به منزله ی تمدید توافق اولیه ی ژنو هم محسوب می شود که سوم آذرماه پارسال میان ایران و گروه 1+5 امضا شد و از 30 دی ماه نیز به اجرا درآمد.
در متن توافقنامه ی ژنو ابتدا فرصتی 6 ماهه برای عبور از گام اول و رسیدن به توافق نهایی پیش بینی شد که با خواست دو طرف قابل تمدید بود. با وجود پیشرفت در گفت و گوها به نتیجه نرسیدن مذاکره ها مذاکره ها باعث شد که این توافق از سوی دو طرف برای چهار ماه دیگر تمدید شود. با وجود این که انتظار می رفت در این مهلت توافق جامع حاصل شود ولی این اتفاق نیفتاد و رسیدن به توافق نهایی به هفت ماه دیگر موکول شد.
گروه پژوهش های خبری ایرنا با پنج نفر از کارشناسان و تحلیلگران مسایل سیاسی و بین المللی به گفت و گو پرداخت و نظر آنها را درباره چرایی تمدید و پیامدهای آن جویا شد.

*** تمدید به معنای تصمیم جدی دو طرف برای توافق نهایی است
«علی خرم» تحلیلگر مسایل بین المللی و نماینده ی پیشین ایران در مقر اروپایی سازمان ملل متحد در ژنو در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا ضمن رد هر گونه شبهه یی مبنی بر شکست دیپلماسی هسته یی اظهار داشت: آن چه دو طرف تاکنون بر آن توافق کرده اند بر جای خود باقی است اما نشان می دهد که موضوع های مورد اختلاف جدی تر از آن بود که دو طرف در ظرف چند روز باقی مانده بتوانند آن ها را حل و فصل کنند.

تمدید گفت و گوها برای دوره ی هفت ماهه -که تاحدودی زمان زیادی است- می تواند این فرصت را برای مخالفان داخلی در ایران و آمریکا از یک سو و مخالفان منطقه یی فراهم کند تا بر دامنه ی کارشکنی های خود بیافزایند.
وی به تلاش برخی مخالفان داخلی در ایران و آمریکا برای بهره برداری از موضوع تمدید برای فشار بیشتر به دولت هایشان اشاره کرد و گفت: این مشکل واقعی و بجاست و می تواند فرصت لازم را برای بدخواهان توافق هسته یی میان ایران و غرب بوجود بیاورد تا در مذاکره ها اعمال نفوذ کنند. آنچه روشن است این است که تمدید هفت ماهه بدین معنی است که دو طرف با وجود اختلاف نظر زیاد مصمم هستند تا موضوع هسته یی را حل و فصل کنند.
این کارشناس مسایل بین المللی به نشست دوجانبه ی وزیران امور خارجه ی ایران و آمریکا در وین اشاره کرد که بعد از 35 سال برای اولین بار بدون حضور طرف سوم برگزار شد. خرم گفت: طبیعی است که برخی از این نشست و برخاست ها می تواند زمینه یی را فراهم کند تا موارد مورد اختلاف زودتر حل و فصل شوند. اما مساله ی اصلی آن موضوع هایی است که قرار است دو طرف با یکدیگر همکاری کنند پس این گفت و گوهای دوجانبه بستر لازم را آماده خواهد کرد.

*** تمدید نه شکست بود و نه پیروزی؛ حرکت رو به جلو بود/در هفت ماه آینده تکلیف نهایی روشن خواهد شد
«فیاض زاهد» روزنامه نگار و تحلیلگر مسایل سیاسی و بین المللی در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا همانند بسیاری دیگر از تحلیلگران تمدید گفت و گوها را شکست فرایند دیپلماسی ندانست و گفت: بدون شک نمی توان واژه ی شکست را به طور فنی در ارتباط با گفت و گوهای هسته یی استفاده کرد چرا که شکست به معنی به هم خوردن مذاکره ها و قطع آن است که این امر رخ نداد. اما در عین حال پیروزی درخشانی نیز حاصل نشد؛ به این دلیل که آمریکا و ایران که از اصلی ترین طرف های این مذاکره ها هستند به نتایج مورد نظر خود نرسیدند. می توان این گونه بیان کرد که مذاکره ها بدون شکست و پیروزی قدم های رو به جلو بوده است. تمدید گفت و گوها فرصت توافق نهایی را فراهم خواهد کرد و از طرفی در داخل ایران و آمریکا زمینه های عملی برای رسیدن به توافق ایجاد خواهد شد.
وی ادامه داد: پس از 35 سال روابط پرتنش، ایران و آمریکا نمی توانند به یکدیگر اعتماد کامل داشته باشند بنابراین به دنبال راهکارهای نظارتی و کنترلی هستند. این موضوع مساله را پیچیده تر کرده است زیرا به لحاظ فنی ایران نمی تواند امتیاز زیادی واگذار کند. از سوی دیگر به دلیل فشارهایی که بر مقام های آمریکا وارد است و همچنین دیوار بلند بی اعتمادی، این کشور نمی تواند به تعهدهای ایران اعتماد کند. بنابراین مذاکره ها نیازمند گام دیگری به نام تمدید بود.

عضو شورای سردبیری روزنامه ی توقیف شده «اعتماد ملی» در ادامه به دستاوردهای دیپلماسی هسته یی در یک سال گذشته اشاره و تصریح کرد: طی مذاکره های صورت گرفته برخی از مفاهیم شفاف تر شده است. اول اینکه حق غنی سازی ایران به رسمیت شناخته شده است و دوم اینکه ایران پذیرفته است در چارچوب توافق ژنو همچنان به پیمان های صورت گرفته متعهد باشد. سوم اینکه اقتصاد ایران در طول هفت ماه آینده امکان تنفس و پیشبرد سیاست های دولت را خواهد داشت.
وی در ارتباط با دیدارهای دوجانبه ی ظریف و کری هم گفت: بزرگ ترین دستاورد مذاکره های هسته یی برای ایران و آمریکا آب شدن توده ی بزرگ یخچالی 35 ساله است که پیشتر همانند دیوار قطبی بین ایران و آمریکا کشیده شده بود. ترمیم روابط بین ایران و آمریکا به صورت مستقیم از حل شدن مساله ی هسته یی در درازمدت مهم تر است و می تواند برای دو طرف منافع راهبردی و فراراهبردی به همراه داشته باشد. این دستاورد بزرگی است که مخالفان دولت به طور عمدی سعی می کنند آن را نادیده بگیرند.
به نظر فیاض زاهد هر چند تمدید گفت و گوها قدمی رو به جلو بود اما خالی از نگرانی و خطر هم نیست. او گفت: البته تمدید مذاکره ها مشکل هایی را به همراه خواهد داشت. اول اینکه این امکان وجود دارد دولت اوباما زیر فشار کنگره از آمادگی روانی کنونی فاصله بگیرد. لابی های صهیونیستی می توانند در درازمدت تاثیر و تخریب خود را بر روی فضای گفت و گوها اعمال کنند. نگرانی دیگر این است که با حل مساله ی داعش در عراق نیاز روانی آمریکا به ایران کاهش پیدا کند و آگاهی از وضعیت اقتصادی ایران باعث شود که آمریکا فشارهای سنگین تری را به کشور اعمال کند.
این روزنامه نگار اصلاح طلب تاثیر آیپک به عنوان لابی قدرتمند اسراییل در آمریکا را بر فرایند مذاکره ها بی تاثیر ندانست و تصریح کرد: به طور قطع این گروه ها در روند مذاکره ها تاثیرگذار بودند اما مهم تر این است که دولت آمریکا و ایران هنوز شهامت لازم برای گرفتن تصمیم بزرگ را ندارند. هر دو کشور باید در حوزه هایی کوتاه بیایند که این آمادگی در گفت و گوهای صورت گرفته وجود نداشت.
البته زاهد در برخی مسایل در مقام منتقد دولت ظاهر شد و در کنار بیان نقد به ارایه ی راهکار نیز پرداخت. وی تصریح کرد: ایراد دولت یازدهم این است که تمام تخم مرغ های خود را در سبد مذاکره های هسته یی قرار داده است. از سوی دیگر مهم ترین بخشی که دولت از آن غافل مانده است بخش سیاسی در حوزه ی داخلی است.
وی افزود: تمرکز بیش از اندازه در موضوع هسته یی و تمدید هفت ماهه ی آن به این معنی است که گفت و گوها دولت را باز هم از توجه به مسایل داخلی بازخواهد داشت زیرا تمرکز دولت همچنان به حل مشکل های خارجی است و زمانی می تواند از این پرونده نتیجه ی داخلی بگیرد که کشور وارد انتخابات مجلس شود و آرایش سیاسی کشور تغییر کند.
زاهد در بیان پیش بینی خود از روند گفت و گوها به پژوهشگر ایرنا گفت: من جزو کسانی بودم که در چند مصاحبه تمدید گفت و گوها را پیش بینی کردم و معتقد بودم که مذاکره ها در این مرحله به پایان نخواهد رسید اما باورم این است که در هفت ماه آینده تکلیف موضوع هسته یی روشن خواهد شد.

*** کوتاه تر شدن دیوار بی اعتمادی؛ مهم ترین دستاورد نشست وین/تمدید شکست نیست

«سیدمحسن میرحسینی» استاد علوم سیاسی دانشگاه یزد و تحلیلگر مسایل بین المللی در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا با تاکید بر اینکه تمدید گفت و گوها به منزله شکست آن نیست، گفت: در روابط خارجی زمانی از شکست صحبت به میان می آید که موضوع خاتمه یابد و پایان آن امر قطعی شده باشد اما به طور قطع در مورد گفت و گوهای هسته یی این گونه نیست. به نظر من تمدید خود باعث شکل گیری دیپلماسی فعال تر خواهد شد و به منزله ی ادامه ی سیاست های هسته یی است. از این رو درباره این مساله، اطلاق واژه ی شکست یا هر نوع واژه یی که این منظور را تداعی کند، نادرست و غیرصحیح است.
این مدرس دانشگاه در ادامه اما به ارزیابی موانعی پرداخت که در مسیر گفت و گوها قرار دارد. او گفت: اعتماد نداشتن دو طرف به یکدیگر و کارشکنی های مخالفان منطقه یی -همچون عربستان و اسراییل- و فرامنطقه یی از جمله ی موانعی است که پیش روی توافق هسته یی قرار دارد. حضور شتابزده ی «سعود الفیصل» وزیر امور خارجه ی عربستان در وین و همچنین تحرکات لابی اسراییل (آیپک) در آمریکا بر روند گفت و گوها تاثیر گذاشته است.
میرحسینی تلاش ایران برای جلب اعتماد عربستان را راهکاری برای جلوگیری از دخالت های ریاض در موضوع هسته یی دانست و گفت: ایران لازم است در این مدت هفت ماه برای جلب اعتماد عربستان تلاش کند تا بهبود روابط میان این دو کشور مانع از دخالت ریاض در فرایند مذاکره ها باشد.
به گفته ی استاد علوم سیاسی دانشگاه یزد، یکی دیگر از موانعی که تاکنون بر سر راه رسیدن به توافق نهایی وجود داشته است زیاده خواهی های طرف غربی و بخصوص آمریکاست. میرحسینی گفت: تمدید مذاکره ها نتیجه ی مقاومت طرف ایرانی در برابر زیاده خواهی های غرب بوده است. تمدید گفت و گوها به منزله ی آن است که تیم دیپلماسی ایران از خطوط قرمز عبور نکرده است؛ چرا که اگر عبور می کرد به طور قطع گفت و گوها نتیجه می داد.
این تحلیلگر مسایل بین المللی با بیان اینکه در دیپلماسی بحث بُرد مطلق و یکجانبه مطرح نیست و دو طرف در این فرایند تلاش دارند تا سهم بیشتری از امتیازها را بدست آورند، افزود: ایران و گروه 1+5 در پی دستیابی به توافقی هستند که به خواسته های خود که همان منافع ملی آنهاست، جامه ی عمل بپوشانند. هر دو طرف تاکنون تلاش های زیادی کرده اند تا این موضوع حل و فصل شود اما تفاوت دیدگاه هایی که وجود داشته مانع از آن شده است تا این مذاکره ها به نتیجه برسد.
وی ادامه داد: به نظر من این مدت هفت ماهه که چهار ماه آن برای رسیدن به توافق سیاسی و سه ماه دیگر نیز برای حل سایر جزییات پیش بینی شده است زمان مناسبی است تا بتوان موارد اختلافی را برطرف کرد و به نتیجه ی مطلوبی دست یافت.
میرحسینی در بخش دیگر گفت و گوی خود با پژوهشگر ایرنا به دستاوردهای دیپلماسی هسته یی در یک سال اخیر اشاره کرد و گفت: یکی از دستاوردهای مثبت مذاکره ها، برداشته شدن دیوار بلند بی اعتمادی است که میان ایران و آمریکا وجود داشته است. آمریکا در گروه 1+5 نقش اصلی و محوری را بازی می کند. از سوی دیگر اختلاف های میان تهران و واشنگتن مربوط به سال های بسیار گذشته است که از اول انقلاب تاکنون ادامه یافته است. دیدارها و گفت و گوهایی که در این دور از مذاکره ها صورت گرفت باعث شد میراث تلخ و دیوار بی اعتمادی که از گذشته به دولت فعلی به ارث رسیده بود کوتاه تر شود.
وی با تاکید بر نیاز آمریکا به دستیابی به توافق هسته یی با ایران گفت: دولت کنونی آمریکا خود نیاز دارند تا در مذاکره ها به نتیجه برسند چرا که چندی پیش در انتخابات میان دوره یی کنگره ی این کشور حزب جمهوریخواه اکثریت کرسی ها را بدست آورد. همچنین با توجه به انتخابات 2016 ریاست جمهوری آمریکا، اوباما به شدت به دنبال حل موضوع هسته یی برای برنده شدن حزب دموکرات ها در انتخابات پیش روست.
استاد دانشگاه یزد ادامه داد: در طول این هفت ماه برخی از تحولات می تواند بر روند مذاکره ها تاثیر منفی برجای بگذارد که از جمله ی آن می توان به قدرت یابی حزب جمهوریخواه در آمریکا اشاره کرد. تحولاتی که در جهان و بخصوص در منطقه ی خاورمیانه همچون بحران عراق، سوریه و موضوع داعش بوجود آمده است می تواند بر گفت و گوها تاثیرگذار باشد. از طرف دیگر این تحولات می تواند خود زمینه ی مشترکی را میان ایران و آمریکا بوجود آورد. بحث دهشت افکنی (تروریسم) بعد از حادثه ی 11 سپتامبر 2001 همیشه مورد توجه آمریکایی ها بوده است و همین موضوع نگرانی ایران را نیز به دنبال دارد که این محور مشترک می تواند بستر همکاری را فراهم کند.
میرحسینی در پایان گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا با ابراز امیدواری و خوشبینی نسبت به توافق نهایی هسته یی گفت: همان طور که در سخنان ظریف و کری خوشبینی نسبت به توافق سیاسی در مدت چهار ماه و حل و فصل جزییات در طول سه ماه دیگر وجود داشت، می توان امیدوار بود که در پایان این مدت توافق نهایی شکل خواهد گرفت. این هفت ماه فرصتی است تا دو طرف ضمن رفع برخی نگرانی ها و موارد اختلافی، دیدگاه های خود را به یکدیگر نزدیک کنند.