انتخابی آگاهانه در همه پرسی سرنوشت ساز

تدبیر24 : برگزاری انتخابات آزاد و وجود نهادهای برخاسته از اراده مردم به عنوان یکی از عرصه های تجلی مشارکت سیاسی به شمار می رود که این امر بیانگر مردمی بودن حکومت ها است. نخستین انتخابات در ایران همزمان با انقلاب مشروطه از دوره قاجار آغاز شد و در زمان پهلوی این امر برای انتخاب نمایندگان مجلس نیز در ظاهر برگزار می شد اما دخالت آشکار دولت در این رویداد سیاسی سبب شد تا مجلس که تنها نهاد انتخابی و مظهر مشارکت مردم بود، به نمادی از استبداد رژیم تبدیل شود.
پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی ایران در 22 بهمن 1357 خورشیدی و پایان حکومت پهلوی که انتخابات در آن به صورت فرمایشی بود و رژیم با دخالت و اعمال نفوذ خود، افرادی همسو با سیاست های خویش را به مجلس می فرستاد، امام خمینی مبنای حکومت ایران پس از انقلاب را بر پایه اراده مردم استوار ساختند و بر حضور تمام قشرهای جامعه در انتخابات آزاد تاکید کردند. بنابراین با مشارکت گسترده ملت ایران در همه پرسی 12 فروردین 1358 خورشیدی، نخستین گام در راه تحکیم نظامی مردم سالار برداشته شد.
بنیانگذار انقلاب اسلامی با آینده نگری و هوشمندی، دولت موقت را مامور انتقال مسالمت آمیز قدرت از نهادهای سیاسی رژیم پهلوی به نهادهای انقلابی کردند و دولت موقت وظیفه داشت تا با برگزاری یک همه پرسی برای تعیین نوع حکومت آتی در کشور، اقدام های لازم را انجام دهد. با توجه به اینکه پس از سرنگونی حکومت پهلوی، نظام های سیاسی مختلفی از جمله جمهوری دموکراتیک، جمهوری و حکومت اسلامی مطرح بود اما امام از همان نخست تاکید فراوانی بر استقرار نظام جمهوری اسلامی داشتند و از زمانی که در پاریس بودند به روشنی نوع نظام سیاسی آینده کشور را بر پایه خواست مردم مشخص کردند.
سرانجام روز سرنوشت ساز انتخابات فرا رسید و ملت بزرگ ایران در روزهای 10 و 11 فروردین 1358 خورشیدی با شرکت در یک همه پرسی بزرگ برای انتخاب نوع حکومت، برای نخستین بار در ترسیم آینده سیاسی کشور خود مشارکت کردند و نظام جمهوری اسلامی را با رای 98.2 درصد، برگزیدند، بدین شکل این انتخابات تاریخی در روند شکل گیری نظام پس از انقلاب به گونه ای تاثیرگذار و مهم شد که چنین روزی به عنوان روز «جمهوری اسلامی» در تقویم ایران به ثبت رسید.
امام خمینی در 12 فروردین 1358 خورشیدی درباره این رویداد مهم فرمودند: «... مبارک باد بر شما چنین حکومتی که در آن اختلاف نژاد و سیاه و سفید و ترک و فارس و کرد و بلوچ مطرح نیست. همه برابرند و فقط در پناه تقوا و برتری به اخلاق فاضله و اعمال صالحه هست و تفاوت بین زن و مرد و بین اقلیت های مذهبی و دیگران در امر اجرای عدالت نیست...»
جمهوری اسلامی شکل تازه ای از نظام های حکومتی است که تلاش می کند با الهام از قوانین و آموزه های نجات بخش اسلام، الگوی زندگی نوینی را در عرصه اجتماعی و سیاسی بشر ارائه دهد تا به نیازهای مادی و معنوی انسان به طور همزمان پاسخ داده شود.
جمهوری اسلامی از ترکیب واژه های جمهوری و اسلامی پدید آمده است، کلمه جمهوری به معنای انبوه مردم است و منظور از گنجاندن چنین واژه ای برای نظام شکل گرفته پس از انقلاب، اتکاء داشتن و تعیین کننده بودن رأی مردم در سرنوشت خود و تمامی امور اجرایی کشور به شمار می رود. از نظام جمهوری به «حکومت مردم بر مردم» تعبیر می شود، نظامی که نقش مردم را در تشکیل و استمرار آن نشان می دهد و آنها با حضور گسترده در صحنه های مختلف مشارکت، در تعیین سرنوشت خویش شرکت می کنند.
**پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز همه پرسی 12 فروردین 1358 خورشیدی و روز جمهوری اسلامی ایران با «رشید جعفرپور» مدرس دانشگاه شاهد و مدیر بخش مطالعات سیاسی مرکز اسناد انقلاب اسلامی به گفت وگو پرداخته است.
رشید جعفرپور در مقایسه انقلاب اسلامی با دیگر انقلاب های جهان، گفت: انقلاب ایران با هدف اسلامی به پیروزی رسید. نخستین آرمان این انقلاب، سقوط حکومت پهلوی و برپایی ساختاری نوین برپایه خواست و اراده مردم بود که پس از آن مساله شکل و ماهیت نظامی انقلابی، مطرح شد. نظام اسلامی پس از تشکیل، برای دستیابی به هدف های بلند مدت خود در ساختار حکومت، تغییرهای اساسی و متناسبی را با خواست مردم ایجاد کرد که استقرار بنیاد مستضعفان و کمیته انقلاب اسلامی از جمله این دگرگونی ها محسوب می شود. انقلاب اسلامی ایران فراتر از مرزهای جغرافیایی نیز هدف هایی را دنبال می کرد و خواهان رساندن پیام انقلاب به گوش جهانیان بود تا استبداد و طاغوتیان را به چالش بکشاند که این امر در سال های بعد تحقق یافت و می توان بیداری اسلامی را الهام گرفته از انقلاب اسلامی ایران دانست.
این مدرس دانشگاه سه رکن اصلی رهبری، مردم و ایدئولوژی را برای هر انقلابی ضروری عنوان کرد و یادآور شد: رهبر به عنوان هدایتگر انقلاب و مردم نیز پیش برنده آن محسوب می شوند و کمک می کنند تا انقلاب در بخش های مختلف صورت پذیرد و در این میان ایدئولوژی نیز پیوند دهنده رهبری و مردم است. امام خمینی به عنوان یک رهبر، عمیق ترین و بیشترین پیوند را با مردم داشتند و ملت ایران مخاطب اصلی کلام و نوشته های ایشان بودند. مردمی که در سقوط حکومت پهلوی و شکل گیری انقلاب نقشی تعیین کننده داشتند و از 1342 خورشیدی با امام زندان، شکنجه و تبعید را با جانفشانی تحمل کردند، بایستی در شکل گیری نظام بعدی اثرگذار و سهیم بودند، بنابراین بنیانگذار انقلاب به دولت موقت فرمان می دهند تا زمینه های برگزاری همه پرسی برای شکل گیری نظام بعدی را فراهم آورد و به این ترتیب برپایه رهنمودهای ایشان باید در نظام آینده به آرای عمومی تمام مردم پرداخته شود.
مدیر بخش مطالعات سیاسی مرکز اسناد انقلاب اسلامی با اشاره به وجود دیدگاه ها و نظرهای گوناگون، اظهار داشت: گروه های مختلف با توجه به خاستگاه و اعضایی که داشتند نوع نظام بعدی را مشخص می کردند. به طور مثال گروهی که تمایل خود را به اندیشه های دموکراتیک نشان می دادند، خواهان استقرار جمهوری دموکراتیک بودند و برخی دیگر با گرایش های مارکسیستی(مکتب سیاسی- اجتماعی)، جمهوری خلق مسلمان را طلب می کردند. اما با توجه به ریشه اسلامی اندیشه امام خمینی و این که مردم به دلیل تثبیت ارزش های دینی قیام کرده بودند، طبیعی بود که بنیانگذار انقلاب اسلامی با توجه به این خاستگاه و باورها، جمهوری اسلامی را پیشنهاد کنند و این اندیشه را در رای گیری عمومی قرار دهند.
وی در ادامه با تشریح فضای حاکم بر ماه های نخست پیروزی انقلاب اسلامی، بیان کرد: برپایه دیدگاه امام خمینی نباید حکومت در اختیار تعداد خاصی از افراد باشد. با نگاهی به روند شکل گیری انقلاب می توان باور خاص مردم به معمار بزرگ انقلاب و ارتباط ویژه ایشان را با ملت درک کرد که این امر در نظریه ولایت فقیه امام نیز تجلی یافته است. پیوند نزدیک و منطقی میان پیر جماران و امت در مرجعیت شیعه امری پذیرفتنی به شمار می رود و در تاریخ پربار اسلام، این همبستگی همواره آشکار بوده است و به محض این که انقلاب به پیروزی رسید، شکوه این پیوستگی در انتخابات 12 فروردین دیده شد و مردمی که خواهان سقوط رژیم پهلوی و تثبیت حکومتی نوبنیاد بودند، برای یک انتخابات گسترده آماده شدند.
رشید جعفرپور با یادآوری اهمیت انتخابات در نظام جمهوری اسلامی، تصریح کرد: امام خمینی در یک دهه پس از پیروزی انقلاب که رهبری جامعه را برعهده داشتند با وجود شرایط ویژه و شکل گیری جنگ تحمیلی، هرگز هیچ انتخاباتی را تعطیل یا به تعویق نیانداختند، چون امام بر این باور بودند، این نظام با اتکاء و پشتیبانی مردم می تواند موفق شود که این امر وجه بارز جمهوریت نظام جمهوری اسلامی را نمایان می سازد. از پیروزی انقلاب اسلامی تا 12 فروردین 1358 خورشیدی، دوره حساسی به لحاظ اجتماعی و فکری بود به این دلیل که گروه های مختلف سعی می کردند تا با بیان عقیده و اندیشه های خود افکار عمومی را به طرف خود جلب و جایگاه اجتماعی مناسبی را پیدا کنند. استفاده از واژه «گذار» برای این دوره زمانی مناسب است.
این مدرس دانشگاه در ادامه افزود: مارکسیست ها گمان می کردند همان طور که انقلاب ها را در دیگر کشورهای جهان رهبری می کنند، می توانند در انقلاب ایران نیز این موقعیت را به دست آورند و از طرف دیگر گروه هایی که گرایش لیبرالیستی(آزادی خواه) داشتند و خود را در برابر اندیشه مارکسیستی می دیدند، نیز می خواستند تا جایگاه خویش را در این دوره گذار تثبیت کنند، اما تشکیل نظام جمهوری اسلامی به عنوان اندیشه اصیلی که امام خمینی و انقلابیان به آن پایبند بودند و دارای پایگاه مردمی نیز بود، مورد توجه و پشتیبانی همگان قرار گرفت. سال ها پیش امام در کتاب «حکومت اسلامی»، نظریه ولایت فقیه را مطرح کردند و در چند ماه نخستین انقلاب لازم بود تا این اندیشه بیشتر تبیین شود. در آن زمان، اندیشه و نگاه هدایتگرانه ایشان و یاران دیگرشان همچون مرتضی مطهری و محمد بهشتی به خوبی مسیر صحیح را برای مردم مشخص کرد و این دوره گذار سپری و با آرای مردم، نظام اسلامی با محوریت جمهوری اسلامی مستقر شد.
مدیر بخش مطالعات سیاسی مرکز اسناد انقلاب اسلامی، با اشاره به این که امام خمینی با وجود حمایت گسترده مردم، هیچ گاه از شیوه دیکتاتوری و استبدادی استفاده نکردند، گفت: امام انتخاب نوع نظام حاکم بر جامعه پس از انقلاب را در برابر انتخاب عمومی قرار دادند، همچنین از ابتدای پیروزی انقلاب، در تمام انتخابات گروه های مختلف اجتماعی حضور داشته اند. اما همواره مکتب مورد تایید معمار بزرگ انقلاب که متناسب با اندیشه دینی حاکم بر جامعه بود، توانست پیروز میدان انتخابات باشد و انتخابات 12 فروردین 1358 خورشیدی به عنوان نمونه بارز این امر، نشان داد که این اندیشه می تواند به لحاظ مدیریت سیاسی؛ نظام و حکومت ایران را تضمین و هدایت کند.
وی با یادآوری این که امام خمینی در طراحی نظام جمهوری اسلامی هم ماهیت اسلامی آن را لحاظ کرد و هم به مساله مردم سالاری پرداختند، اظهار داشت: به تعبیر شهید مطهری، جمهوری اسلامی ساختارش جمهوری و ماهیت آن اسلامی است. انقلاب برپایه سه عنصر رهبری، مردم و ایدئولوژی شکل گرفت، بنابراین تثبیت و تداوم آن نیز بر همین0 اصول استوار شد که بقای نظام جمهوری اسلامی به این سه عنصر بستگی دارد. اما رهبری مهمترین اصل در میان این رکن ها به شمار می رود که می تواند انقلاب اسلامی را در مسیر اصلی خود به پیش ببرد و آن را به هدف های مورد نظر برساند.
رشید جعفرپور، در پایان در بیان علت های بیزاری مردم از نظام پهلوی یادآور شد: افکار ایرانیان با شیوه استبدادی پهلوی که بیش از 50 سال بر مردم حکومت می کرد، در چالش و تضاد بود به گونه ای که ملت ایران غرب گرایی، تجمل گرایی و دشمنی و ضدیت این نظام را با ارزش های اسلامی برنمی تافتند. زیرا جامعه ایران متدین و در عمق وجود مردم، دین اسلام ریشه دوانده بود، به همین دلیل وقتی که ملت ایران مخالفت حکومت را با این ارزش ها دیدند، از آن بیزار و منزجر شدند و هنگامی که ندای رحمانی و معنوی امام خمینی در ایران طنین انداز شد و همگان را به استکبارستیزی و مبارزه با استبداد دعوت کرد این پیام برای ملت ایران، بسیار جذاب بود و تمامی مردم مشتاقانه گرد امام آمدند و به هر فراخوانی از طرف رهبر و پیشوای خود لبیک گفتند، اینگونه می توان حضور باشکوه مردم در انتخابات 12 فروردین 1358 خورشیدی را از نمادهای بارز آن عنوان کرد.