«تأخر فرهنگی» در مواجهه با پدیده‌های جدید

تدبیر24»«خویش‌انداز»، «خودانداخت» و «خودگرفت»؛ معادل‌های فارسی عکس‌های «سلفی» هستند.

گرفتن عکس سلفی از سال ۲۰۱۲ که ستاره‌های هالیوود شروع به گرفتن عکس از خود و پخش آن در فضای مجازی کردند،‌ آغاز شد و اکنون پس از ورود این واژه به دیکشنری آکسفورد، به مجلس شورای اسلامی نیز راه یافته است. شاید سال 2012 کسی نمی‌دانست که روزگاری نه چندان دور، عنوان «پدیده» بر عکس‌های سلفی اطلاق شود. گسترش تکنولوژی در کنار همه آثار مطلوبی که به دنبال دارد، در صورت استفاده از نادرست به آسیبی برای جامعه تبدیل می‌شود؛ نمونه‌ای از آن را روز شنبه در مراسم تحلیف رئیس‌جمهور شاهد بودیم که برخی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی مشغول گرفتن عکس‌های خویش‌انداز با فدریکا موگرینی، مسؤول سیاست خارجه اتحادیه اروپا بودند. جامعه‌شناسان اعتقاد دارند که عدم استفاده مناسب و به‌جا از تکنولوژی‌های وارداتی ریشه در «تأخر فرهنگی» دارد که در همه جوامع وجود دارد و امری طبیعی است. آن‌ها معتقدند که پس از ورود تکنولوژی جدید، طریقه استفاده و بهره‌مندی از آن نیز باید آموزش داده شود چراکه نبود فرهنگ مناسب استفاده، آسیب‌های بسیاری را متوجه جامعه می‌کند. اقدام برخی از نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی درخصوص گرفتن عکس‌های سلفی با موگرینی را نیز می‌توان ناشی از این تأخر فرهنگی دانست. اما نکته قابل تأمل این است که باید تفاوتی میان عوام و خواص وجود داشته باشد؛ به این معنا که واکنش نمایندگان مجلس که متبلور شخصیت مردم ایران هستند، باید متفاوت از واکنش مردم عادی در مواجهه با پدیده‌های جدید باشد. سر زدن رفتارهای ناشایست از سوی نمایندگان مجلس تحت هیچ شرایطی پذیرفته شده و قابل قبول نیست چراکه آن‌ها نمایانگر شخصیت جامعه ایران هستند.  

در همین خصوص به گفت‌و‌گو با امان‌الله قرایی‌مقدم، جامعه‌شناس و عضو هیأت علمی دانشگاه پرداختیم.

قرایی‌مقدم معتقد است که گرفتن عکس‌های سلفی تبدیل به پدیده‌ای اجتماعی شده است و علت گسترش چنین پدیده‌ای این است که متأسفانه همزمان با ورود تکنولوژی جدید، فرهنگ استفاده از آن را درنمی‌یابیم.

وی ناآگاهی نسبت به ورود تکنولوژی جدید به جامعه بدون آموزش کافی را از جمله دلایل گسترش نابه‌جای پدیده سلفیتیس دانست و افزود: به عنوان مثال یکی از علل شایعه‌پراکنی و ترویج اخبار کذب در جامعه بروز و ظهور فضای مجازی است. با نگاهی دقیق به موضوع می‌توان دریافت که نبود آموزش کافی و فرهنگ استفاده از شبکه‌های اجتماعی موجب انتشار اخبار کذب و شایعه‌پراکنی می‌شود. پدیده سلفیتیس نیز چنین است به بیان دیگر اگر فرهنگ استفاده از آن متناسب با ورود تکنولوژی جدید رشد می‌یافت، دیگر شاهد استفاده نا‌به‌جا آن هم در روز تحلیف رئیس‌جمهور در مقابل بیش از صد کشوری که از نقاط مختلف دنیا به مجلس شورای اسلامی آمده بودند، نبودیم.

عضو هیأت علمی دانشگاه، به پدیده نامبارک گرفتن سلفی گرفتن برخی از نمایندگان مجلس با خانم موگرینی، مسؤول سیاست خارجه اتحادیه اروپا آن هم در صحن علنی خانه ملت اشاره کرد و گفت: رفتاری که روز شنبه در مراسم تحلیف رئیس‌جمهور از سوی برخی نمایندگان سر زد، اقدامی ناپسند بود که درواقع اعتبار و شخصیت مردم ایران را زیر سؤال برد و سایر کشورها با مشاهده چنین کنشی از سوی برخی نمایندگان مجلس، مردم ایران را عقب‌مانده و فاقد تمدن می‌دانند.

قرایی‌مقدم استفاده از تکنولوژی جدید در جای مناسب خود را امری پسندیده عنوان کرد و افزود: سلفی گرفتن به جای خود امری مثبت و خوب می‌باشد اما اقدامی که از این طریق مردم ایران مورد تمسخر قرار گیرند، امری ناشایست است.

وی در پاسخ به این سؤال که چرا چنین رفتاری از برخی نمایندگان مردم در مجلس سر زده است، اظهار داشت: انجام چنین رفتاری از برخی نمایندگان مجلس نشانگر عدم برخورداری آن‌ها از فرهنگ استفاده از تکنولوژی و پدیده‌های جدید است.

این جامعه‌شناس با بیان این‌که فرهنگ امری قابل تزریق به جامعه نیست، تأکید کرد: فرهنگ امری آموختنی آن هم در طول زمان است که باید طی زندگی آموخته، بارور و در نهایت نهادینه شود.

قرایی‌مقدم ضمن بعید دانستن سر زدن برخی رفتارها از سوی نمایندگان مجلس عنوان کرد: از منظر جامعه‌شناختی نمایندگان مجلس به‌عنوان منتخبان مردم در زمره افراد فرهیخته قرار می‌گیرند و بروز برخی رفتارها از سوی‌شان موجب می‌شود شخصیت فرهنگی مردم و سایر نمایندگان مجلس نیز زیر سؤال رود. سلفی گرفتن برخی نمایندگان مجلس با خانم موگرینی در روز تحلیف اقدامی نادرست و به دور از شخصیت مردم ایران و ریاست محترم جمهور است. چراکه مردم ایران از شخصیتی اصیل برخوردارند و نباید این چنین مورد تمسخر قرار گیرند.

وی افزود: نمایندگانی که اقدام به سلفی گرفتن با خانم موگرینی کردند به عنوان نماینده مردم ایران تصویری غیرواقعی از فرهنگ ملت متمدن و تاریخ ‌9‌هزار ساله ایران نشان دادند.

عضو هیأت علمی دانشگاه با اشاره به حضور بیش از صد کشور در مراسم تحلیف رئیس‌جمهور کشورمان گفت: در شرایطی که مردم دنیا این‌چنین از مراسم تحلیف ریاست‌جمهوری استقبال و در مراسم شرکت کردند، گرفتن عکس سلفی با موگرینی در حضور نمایندگان بیش از صد کشور آب به آسیاب دشمن ریختن است.

قرایی‌مقدم با خاطرنشان کردن این نکته که نمایندگان مجلس نمایانگر شخصیت مردم ایران هستند، مطرح کرد: سر زدن چنین رفتاری از فردی فرهیخته و برگزیده شده برای نمایندگی مردم قابل‌قبول نیست چراکه در چنین شرایطی رسانه‌های معاند از این فرصت نهایت بهره را به نفع خود خواهند برد و هر فعلی حتی کوچک به‌واسطه رشد روزافزون فضای مجازی به سرعت در سراسر جهان منعکس می‌شود. از این رو سیاستمداران باید بیشتر مراقب رفتارشان باشند.   

وی با بیان این‌که ورود تکنولوژی جدید به کشور ما و آشنایی با فرهنگ استفاده از آن امری زمانبر است، عنوان کرد: از زمان ورود تکنولوژی تا آشنایی با فرهنگ استفاده از آن آسیب‌های بسیاری متوجه جامعه ما می‌شود. در این خصوص در تئوری‌های جامعه‌شناسی به زمانبر بودن ایجاد فرهنگ استفاده از پدیده‌های جدید اشاره شده است و از آن تحت‌عنوان «تأخر فرهنگی» یاد می‌کنند. تکنولوژی هر ثانیه تغییر می‌یابد و شاهد هستیم به سرعت تکنولوژی‌های جدید ایجاد می‌شوند اما فرهنگ معنوی و طریقه استفاده از آن وسیله به‌راحتی تغییر نمی‌کند و نیازمند صرف سال‌ها زمان است.    

این جامعه‌شناس همچنین تأکید کرد: متناسب با هر وسیله و تکنولوژی باید فرهنگ استفاده از آن نیز ایجاد شود. همه مردم دنیا با «تأخر فرهنگی» مواجه هستند و جامعه ما نیز از این قاعده مستثنی نیست؛ اما در این میان نکته مهم این است که هر کشوری که زودتر وارد تکنولوژی شده تأخر فرهنگی‌اش کمتر است. این تئوری درخصوص همه مردم دنیا صدق می‌کند. طبیعی است هر کشوری که زودتر با تکنولوژی مواجه شود سریع‌تر این دوره تأخر فرهنگی‌شان به پایان می‌رسد و فرهنگ استفاده زودتر در آن‌ها نهادینه می‌شود. برای نمونه می‌توان به ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا اشاره کرد که او اکنون در دوره تأخر فرهنگی به سر می‌برد. در این راستا می‌توان گفت زمینه فرهنگی افراد تفاوتی نمی‌کند و در هر پست و مقامی که باشند یکسان است. همچون ترامپ که در جایگاه ریاست‌جمهوری ایالات متحده آمریکاست اما همان رفتار و زمینه فرهنگی سابق را دارد و این به این معناست که تأخر‌فرهنگی در طول زمان آموخته و نهادینه می‌شود.

قرایی‌مقدم ادامه داد: در هر کشوری که حضور یابیم همچنان تابع همان فرهنگی هستیم که بر ما حاکم است چراکه فرهنگ امری ذاتی است نه تزریقی. در حقیقت می‌توان گفت فرهنگ ریشه در ضمیر نیمه‌آگاه دارد و یا به بیان دیگر فرهنگ را رسوبات ذهنی می‌‌نامند که در خون افراد است.  

این جامعه‌شناس با بیان این‌که بسیاری از رفتارهای افراد تابع محیط پیرامون‌شان است، تصریح کرد: رفتارهای افراد تا حد زیادی ناشی از جامعه‌ای است که در آن رشد و نمو می‌یابند. سلفیتیس نیز بیش از این‌که آسیب روانی باشد، آسیبی اجتماعی به شمار می‌رود و ریشه در محیط پیرامون هر فرد دارد.