۱۳آبان و جدایی ابراهیم‌یزدی از امام

 تدبیر24»قسمت اول از دهه بیست آغاز می‌شود و در روز 13 آبان 58 با اشغال سفارت آمریکا به پایان می‌رسد و دوره دوم زندگی ایشان روزهای پس از اشغال سفارت آمریکاست. در دوران قبل از اشغال سفارت آمریکا، دکتر یزدی یکی از برجسته‌ترین چهره‌ها، شخصیت‌ها و فعالان سیاسی اپوزیسیون پهلوی و یکی ازنزدیک‌ترین یاران امام بود. او پس از فارغ‌التحصیلی از رشته پزشکی دانشگاه تهران در اوایل دهه 40به آمریکارفت و تا 12بهمن که همراه امام به ایران بازگشت، نقش پررنگی درسامان بخشی اپوزیسیون خارج از کشور رژیم شاه داشت. دکتر یزدی در این دوران، با کمک شخصیت‌های دیگر به تدریج انجمن‌های اسلامی دانشجویان ایرانی در آمریکا و سپس اروپا را بنیان گذاشت. این انجمن‌ها اصلی‌ترین رکن اپوزیسیون رژیم شاه درخارج از کشور محسوب می‌شد و او درتمام آن سال‌ها، تلاش‌های بسیاری درجهت برقراری ارتباط میان مرحوم امام و مبارزین نهضت دانشجویی مسلمان انجام داد. بسیاری از نشست‌هایی که در این برهه مهم در اروپا و آمریکا علیه رژیم شاه برگزار می‌شد از جانب اتحادیه انجمن اسلامی‌های دانشجویان اسلامی بود. دکتر یزدی برای همه نشست‌ها تمام توان خود را به کار می‌بست که پیامی از جانب امام برای آن نشست بگیرد و جهت برقراری ارتباط مستحکم میان مرحوم امام و دانشجویان خارج از کشور می‌کوشید. در این سالها او بارها به خدمت امام در نجف می‌آمد و پیام ایشان را به دانشجویان ایرانی خارج از کشور می‌رساند و هنگامی که انقلاب اوج گرفت نزدیکی دکتر یزدی به امام بیشتر شد. در روزهای آخر تبعید امام در عراق، به مرحوم یزدی اطلاع دادند که رژیم صدام در پی17 شهریور 57 و فشارهای شاه، دیگر مایل به حضور امام درخاک عراق نیست. دکتر یزدی با شنیدن این خبر، خود را از آمریکا به نجف رساند و همراه امام به سمت مرزعراق و کویت روانه شدند که دولت کویت نیز اجازه ورود امام و همراهان را به خاک آن‌کشور، صادرنکرد. درچنین شرایطی، نزدیکان‌امام معتقد بودند که امام را به سوریه ببرند اما دکتر یزدی و اشخاص نزدیک به او کوشیدند که امام را به فرانسه منتقل کنند، چون می‌دانستند که امکان فعالیت‌های تبلیغاتی برای مرحوم امام، در پاریس، بیشتر از سوریه مهیاست. درآن سه ماه واندی که امام درنوفل لوشاتو بودند دکتر یزدی تمام مصاحبه‌های مرحوم امام خمینی را تحت نظر داشت و آنها را ترجمه می‌کرد. او کوشید که سیمای تصویرشده از لابه لای کلمات امام، چهره‌ای از انقلاب، حکومت، نظام جمهوری اسلامی، سیمایی باشد که برای غربی‌ها وآمریکا قابل قبول باشد. به‌همین دلیل بود که در آن ماه‌های سرنوشت ساز انقلاب درزمستان 57، افکار عمومی درغرب، اروپا و آمریکا به شدت از مرحوم امام‌خمینی و نهضت مردم علیه رژیم شاه حمایت کرد که این موضوع دولت‌های غربی را وادار ساخت از رژیم شاه حمایت چندانی نکنند. این‌موضوع، یکی ازمهم‌ترین نقش‌های دکتر یزدی درجهت ترسیم سیمای انقلاب بود. پس از انقلاب ایشان مورد حملات شدیدی از جانب مارکسیست‌ها نظیر حزب توده، سازمان مجاهدین خلق، چریک‌های فدایی خلق، حزب سوسیالیست کارگری و سایر تشکل‌های مارکسیستی قرار گرفت. احزاب مارکسیستی با برخی دیگر از همراهان امام همنوا شدند و گفتند که دکتر یزدی آمریکایی است، درخط آمریکاست، پاسپورت آمریکایی در جیب و نقشه آمریکایی در سر دارد. آنها تلاش بسیاری از خود نشان دادند که بگویند معامله‌ای بین او و آمریکایی‌ها صورت گرفته و دکتر یزدی عامل رابطه با آمریکایی‌ها بوده است. اما به تدریج که مواضع امام علیه آمریکایی‌ها تند و رادیکال‌تر شد و مساله اشغال سفارت آمریکا در 13 آبان 58 شکل گرفت، دکتر یزدی مجبور بود که بین بودن درکنار انقلابییون و ایستادگی بر روی مواضع خود نظیرآزادی خواهی، دموکراسی و لیبرالیستی، یکی را انتخاب کند و دومی را برگزید. در نتیجه نزدیکی میان دست راست امام و معمار انقلاب از بین رفت و به تدریج فاصله میان ایشان، امام بیشتر شد. در نتیجه ایشان به همراه همفکران خود در نهضت آزادی، منزوی‌تر شدند. از سوی دیگر برخی از خط امامی‌های آن روز به دلیل برخی از مواضع دیپلماتیک ابراهیم یزدی در تخزیب او کوشیدند، افرادی که بعدها و در سال‌های دهه70 به نوعی کوشیدند که از او دلجویی‌کنند و این نشان می‌دهد که راه یزدی راهی واقعی بود. ابراهیم‌یزدی هیچ‌گاه از منتقدان خود گله نکرد و همواره با نگاهی اخلاقی با آنها برخورد می‌کرد. شاید رمز جاودان بودن نام ابراهیم یزدی همین رفتار توام با اخلاق مداری او با مخالفانش باشد. امروز اگرچه دبیرکل نهضت آزادی در ازمیر ترکیه دارفانی را وداع گفته است اما سیاستمدران ایرانی و بسیاری از آزادی خواهان از فوت او غمناک هستند. یادش گرامی باد.

صادق زیباکلام؛ استاد دانشگاه و تحلیلگر سیاسی