محاکمه بازرگان و سحابی

تدبیر24»شرق در ادامه نوشت: مهدی بازرگان، یدالله سحابی، سیدمحمود طالقانی، عزت‌الله سحابی، عباس شیبانی، ابوالفضل حکیمی، احمدعلی بابایی، مهدی جعفری، پرویز عدالت‌منش و... جزء محاکمه‌شدگان بودند. در پی اعلام اصلاحات ارضی و انقلاب سفید از سوی محمدرضا شاه پهلوی، نهضت آزادی در سوم بهمن ۱۳۴۱ اعلامیه‌ای در اعتراض به انقلاب سفید منتشر کرد که با واکنش تند حکومت مواجه و باعث دستگیری سران و عده دیگری از فعالان نهضت شد. "اقدام بر ضد امنیت کشور، ضدیت با سلطنت مشروطه و اهانت‌های گستاخانه به مقام شامخ سلطنت"، اتهامات عنوان‌شده آنها بود. محاکمه سران نهضت آزادی از روز سی‌ام مهر ۱۳۴۲ آغاز شد. دادگاهی که پس از محاکمه مصدق، مهم‌ترین دادگاه سیاسی تشکیل‌شده در دوران حکومت محمدرضاشاه پس از کودتای ۲۸ مرداد به شمار می‌آمد و به‌همین‌دلیل بسیاری از مردم‌‌ همان زمان آن را پیگیری می‌کردند. در ابتدای جلسه رئیس دادگاه از بازرگان پرسید: سواد دارید؟ بازرگان گفت: «جزئی!» و خنده حاضران بلند شد. طالقانی هم حاضر به جوابگویی سؤالات رئیس دادگاه نشد و گفت: «چون دادگاه را قانونی نمی‌دانم، یک کلمه حرف نمی‌زنم، لیکن وکلای مدافع من اجازه دارند دلایل غیرقانونی‌بودن دادگاه را توضیح دهند». پس از اعتراض وکلای متهمان به صلاحیت دادگاه، در جلسه ۱۷ آذر ۴۲، دادگاه صلاحیت خود را تأیید کرد و به‌این‌ترتیب سران نهضت آزادی برای اعتراض به این موضوع تا پایان محاکمه سکوت کردند. با پایان دادرسی، دادگاه سران و اعضای نهضت آزادی ایران، در روز شانزدهم دی ۱۳۴۲ پس از ۳۱ جلسه محاکمه، رأی به محکومیت متهمان داد. براساس این حکم آیت‌الله طالقانی به ۱۰‌ سال حبس، مهندس بازرگان به ۱۰ سال حبس، دکتر یدالله سحابی، دکتر عباس شیبانی و احمدعلی بابایی به شش سال زندان، مهندس عزت‌الله سحابی، ابوالفضل حکیمی و محمدمهدی جعفری هر کدام به چهار سال حبس و پرویز عدالت‌منش به یک‌ سال حبس محکوم شدند. 
 پس از پایان محاکمه تمامی متهمان به‌جز آیت‌الله طالقانی به حکم صادره اعتراض و درخواست کردند اتهام آنان در یک دادگاه صالح رسیدگی شود. متهمان پرونده پس از دادگاه بدوی به زندان قصر منتقل شدند.  در دادگاه تجدیدنظر به‌جز آیت‌الله طالقانی بقیه متهمان از خود دفاع کردند و دفاعیات بازرگان به متنی مهم برای مبارزان سیاسی آن روزگار تبدیل شد. در‌‌ همان جا بود که بازرگان پیش‌بینی کرد آنها آخرین گروهی هستند که از راه قانونی خواسته خود را پیگیری می‌کنند. بعد از پایان رسیدگی به اتهامات رهبران نهضت آزادی در دادگاه تجدیدنظر که ۸۰ جلسه به طول انجامید، به فاصله‌ کوتاهی حکم قطعی برای متهمان صادر شد. براساس این حکم جز تغییری کوچک در حکم دکتر یدالله سحابی که به خاطر ۳۷ سال خدمات فرهنگی و دانشگاهی از شش سال به چهار سال کاهش یافت، باقی احکام دادگاه بدوی به‌‌ همان شکل مورد تأیید قرار گرفت. مهدی جعفری درباره چگونگی بازداشت‌ها گفته است: «مهندس بازرگان، دکتر سحابی، آیت‌الله طالقانی و دکتر شیبانی از دوم تا پنجم بهمن ماه ۴۱ بازداشت شدند آن هم به بهانه تهیه بیانیه «انقلاب چیست و انقلابی کیست» که آن زمان خیلی سر‌و‌صدا کرده بود. دکتر سحابی مخفی شد و پنجم بهمن که بیانیه آماده شد آن را به مهندس سحابی دادند تا از طریق ایشان به دست ما رسید و خودشان هم خود را معرفی کردند. چند ماه گذشته بود که در شب دوم خرداد ۴۲ اعضای تشکیلات نهضت آزادی و کمیسیون سیاسی دانشجویی نهضت آزادی که من هم جزء آن بودم، جلسه‌ای در منزل آقای صدر حاج‌سیدجوادی که آن زمان دادستان تهران بود، داشتیم که ساواک به آنجا ریخت و ما بازداشت شدیم».