خراسان جنوبی، هر سال تشنه‌تر از گذشته می‌شود

تدبیر24: منطقه خراسان جنوبی، خشکسالی یکی از بی سرو صداترین بلایای طبیعی است که خطر و خسارت‌های ناشی ازآن به مراتب بیشتر از سایر بلایای طبیعی مانند‌ سیل، طوفان، آتش فشان و حتی زلزله به زندگی طبیعی جوامع ضربه می­‌زند.
 
درحالی که وقوع یک دوره خشکسالی شدید علاوه بر خسارت­‌های آشکار به طور معمول به محصولات کشاورزی، فضای سبز و دامپروری وارد می‌­آید و گاهی باعث قحطی می­‌شود‌ خسارت‌­های ناپیدای دیگری را نیز باعث می‌­شود که در مواردی جبران ناپذیر از حوزه‌­های پیدا و آشکار آن است .
 
علیرغم بارندگی نسبتا مطلوب در سال زراعی جاری در خراسان جنوبی، اما باز هم بحران کم آبی در این استان جدی است و این امر لزوم صرفه­جویی را در این روزهای گرم تابستان دوچندان می‌کند.
 
در این گزارش آخرین وضعیت آبرسانی به روستا، سدهای خراسان جنوبی و وضعیت کشاورزی استان در جدال به خشکلسالی را می­‌خوانیم:
 
گرچه روستاهای خراسان جنوبی همواره طعم شیرین آب­‌های جوشان قنوات و چشمه‌­ها را می­‌چشیدند اما در این چند سال اخیر وضعیت بحرانی به حدی رسیده که بیش از 400 روستای استان آب تانکر می‌­نوشند و حتی این وضعیت نیز با توجه به منابع آبی موجود به مرز هشدار رسیده تا جایی که نماینده مردم قائنات در مجلس شورای اسلامی، درواکنش به آبرسانی سیار در روستاهای استان خراسان جنوبی،گفت: با توجه به نزدیک شدن به فصول گرم سال و نیز در پیش بودن ماه مبارک رمضان متأسفانه به علت سوء مدیریت­‌ها در حال حاضر 400 روستا در استان خراسان جنوبی از خدمات آبرسانی سیار استفاده می‌­کنند.
 
جواد هروی نماینده مردم قائنات و زیرکوه در مجلس شورای اسلامی در گفت و گو با ایسنا با بیان اینکه وضعیت آبرسانی در روستاهای استان خراسان جنوبی بسیار بحرانی است، تصریح کرد: چنانچه در 10 سال آینده زیرساخت‌های تأمین آب شرب در روستاهای استان خراسان جنوبی مناسب­‌سازی و تکمیل نشوند، بی­‌شک استان خراسان جنوبی خالی از سکنه خواهد شد.
 
هروی اظهار کرد: به طور حتم تأمین آب شرب 400 روستا در استان خراسان جنوبی با تانکر، فاجعه ملی است که متأسفانه بی‌تدبیری و سوء­مدیریت دولت­‌های گذشته استان‌های کشور را به ویژه ‌منطقه خراسان جنوبی به بحران کمبود آب رسانده است.
 
آب شرب عامل تخلیه نیمی از ۵۰۰ روستای موجود در نهبندان و سربیشه
 
مراد هاشم‌زهی نماینده نهبندان و سربیشه در مجلس شورای اسلامی نیز در گفت و گو با ایسنا نداشتن آب شرب را عامل تخلیه نیمی از ۵۰۰ روستای موجود در شهرستان‌های نهبندان و سربیشه دانست و گفت: برخی از این روستاها کم‌کم آخرین جمعیت خود را نیز از دست می‌دهند.
 
به اعتقاد وی، از نظر تامین آب شرب و ایجاد مجتمع‌های آبرسانی دیگر شهرستان‌های استان وضعیت بهتری دارد، در صورتی که شهرستان‌های نهبندان و سربیشه از دیگر نقاط خراسان جنوبی محروم‌تر است.
 
وی تاکید کرد: اگر مسئولان به روستاهای محروم این شهرستان توجه نکنند، مردم به دلیل بی‌آبی مهاجرت از روستاها را ادامه خواهند داد و تبعات این امر در مدت کوتاهی گریبان مرکز استان و حتی استان‌های همجوار را می‌گیرد.
 
ارزش آب به عنوان کالای حیاتی در بین مردم فرهنگ سازی نشده است
 
سیدمجتبی عراقی‌­زاده مدیرعامل شرکت آب وفاضلاب شهری خراسان جنوبی نیز گفت: با گذشت 35 سال از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و 20 سال از تاسیس شرکت‌های آب و فاضلاب کشور، اما جایگاه آب آن طور که باید در سیاست‌ها قرار نگرفته است.
 
عراقی‌­زاده اظهار کرد: ارزش مادی این کالا بسیار پایین بوده که باید به گونه­‌ای باشد که نشان دهنده ارزش و اهمیت این کالا باشد.
 
وی با بیان اینکه پس از هدفمندی یارانه‌ها این استنباط صورت گرفت که با قمیت تمام شده جایگاه آب نیز ترمیم می‌شود، افزود: اما این مهم فقط در سال اول مطرح شد و در سال دوم اجرا نشد و مصارف آب به درستی تبیین نشده است.
 
عراقی‌­زاده با بیان اینکه پس از هدفمندی یارانه بواسطه سیاست‌­های ابلاغی کمترین ضرایب افزایش در استان لحاظ شده است، افزود: قرار شد در این قانون قیمت تمام شده آب لحاظ شود که تنها در سال اول هدفمندی یارنه‌­ها لحاظ شد و پس از آن محقق نشده است.
 
وی اظهار کرد: در سال اول هدفمندی یارانه 5.5 درصد مصرف آب در استان کاهش یافته و پس از آن مجدد رو به افزایش بوده است.
 
مدیرعامل شرکت آب وفاضلاب شهری خراسان جنوبی تاکید کرد: به دلیل شرایط خاص جغرافیای بیشترین مشکلات استحصال آب نیز به این استان اختصاص دارد که مردم باید لزوم صرفه جویی و استفاده بهینه از منابع آبی موجود را جدی بگیرند.
 
عراقی‌زاده با تاکید بر اینکه جلوگیری از هدر رفت آب کمک به منابع جدید است، افزود: کم کردن سطح مصرف خانوارها و استفاده بهینه از منابع مهم‌ترین راهکار برای کاهش بحران کم آبی در استان است.
 
به گفته وی، باید به گونه‌ای فرهنگ سازی شود که مردم از آب شرب برای آبیاری فضای سبز استفاده نکرده و در مصرف آب نیز صرفه جویی کنند.
 
وی از وجود هشت حلقه چاه حوادث و بحران در استان خبر داد و گفت: این چاه‌ها برای تامین آب مورد نیاز مردم در زمان بحران و حوادث تعبیه شده است.
 
افزایش 22 درصدی مصرف آب شهری نسبت در سال 92
 
مدیرعامل شرکت آب وفاضلاب شهری خراسان جنوبی میزان مصرف آب در سال 92 ‌را ‌بیش از 30 میلیون و 71 هزار متر مکعب عنوان کرد و گفت: این رقم افزایش 22 درصدی مصرف نسبت به سال 91 ‌را نشان می‌­دهد.
 
عراقی‌­زاده با بیان اینکه متوسط مصرف خانگی ماهانه در استان 14 متر مکعب است، افزود: سال گذشته قطعی انشعاب آب به علت بدهی نداشته­‌ایم و تنها به اخطار بسنده شده و بیشتر مشترکین بدهی خود را پرداخت نموده­‌اند.
 
‌وی رقم هدر رفت آب را در استان 27درصد درصد عنوان کرد و گفت: سال گذشته اصلاح شبکه و نوسازی انشعابات انجام شده که به دلیل عدم تخصیص اعتبار مناسب، اثربخشی قابل توجهی نداشته است.
 
40 میلیارد تومان برای اصلاح شبکه‌های آبرسانی در استان نیاز است
 
مدیرعامل شرکت آب وفاضلاب شهری خراسان جنوبی خاطر‌نشان کرد: حدود 21درصد از شبکه‌های آب استان فرسوده است که برای اصلاح آن حدود 40 میلیارد تومان اعتبار مورد نیاز است.
 
‌عراقی­‌زاده یاد آور شد: برای سال 93 در صورت تخصیص اعتبارات مورد نیاز، مقدار 16.5 کیلومتر اصلاح شبکه پیش بینی شده است.
 
وی از اجرا حفر و تجهیز چاه در شهر بیرجند خبر داد و گفت: این امر برای تامین نیاز آب در زمان پیک مصرف پیش بینی شده، همچنین برای تأمین نیاز آب شهر طبس نیز با راه اندازی تصفیه خانه آب، ظرفیت تأمین آب شهر طبس افزایش یافته است.
 
وی اظهار کرد: در سایر شهرها با مهندسی مجدد چاه‌ها و بهسازی منابع آب برای مصارف پیک و تابستان برنامه‌ریزی لازم صورت گرفته است.
 
ورود بخش خصوصی برای مدیریت کم آبی در خراسان جنوبی
 
مدیرعامل شرکت آب وفاضلاب شهری خراسان جنوبی با تاکید بر این امر که در سال جاری به منظور نظارت بیشتر بر مصرف مشترکان، دوره‌های قرائت کنتور به 45 روز کاهش یافته است، گفت: امکان شناسایی مشترکین پرمصرف فراهم شده و از طریق رابطین و مروجین آب برخورد مناسب با اسراف‌کنندگان آب صورت خواهد پذیرفت.
 
عراقی‌­زاده از جلب مشارکت بخش خصوصی در طرح‌­های آب و فاضلاب خبر داد و گفت: با توجه به محدودیت منابع مالی دولت در اجرای طرح­‌های فاضلاب شهری به منظور احداث مدول دوم تصفیه خانه فاضلاب شهر بیرجند اخذ وام از بانک اکو در دستور کار شرکت قرار گرفته و از سال 93 اعطای وام صورت می­‌گیرد که در همین راستا بکارگیری مشاور مدیریت طرح ، طراحی و نظارت طرح انجام شده و مراحل ارزیابی فنی پیمانکاران طرح در حال انجام است.
 
اصلاح روش­‌های کشاورزی و استفاده از آبیاری نوین؛ راهکاری برای مقابله با کم آبی
 
غلامرضا هادربادی رییس اسبق جهاد کشاورزی خراسان جنویی نیز با بیان اینکه بیشترین آب موجود در استان در بخش کشاورزی صرف می‌شود به ایسنا گفت: این در حالی است که بیشترین تولید نیز در این بخش است.
 
هادربادی با بیان اینکه برای استفاده از منابع آبی موجود در استان اصلاح روش های کشاورزی و استفاده از آبیاری نوین در دستور کار این مجموعه قرار گرفته است، اظهار کرد: در این راستا دو هزار و 500 هکتار اراضی تحت پوشش آبیاری تحت فشار قرار گرفته است.
 
وی تغییر الگوی کشت را از دیگر اقدامات موثر در کاهش مصرف آب در استان دانست و تصریح کرد: در این راستا محصولات نیازمند به آب زیاد حذف و محصولاتی که نیاز به آب کمتر و تولید بالاتری دارند، جاگیزین
 
می­‌شوند.
 
لزوم نصب کنتورهای هوشمند، برای مدیریت مصرف آب
 
محمدعلی نعمت‌­نژاد معاون حفاظت و بهره­برداری شرکت آب منطقه‌ای نیز‌ با اشاره به کاهش منابع آب و افت سفره‌های آب زیر زمینی گفت: با توجه به افزایش جمعیت و نیاز هر چه بیشتر به آب چاره‌ای جز صرفه جویی و به کار بردن روش‌های صحیح و اصولی در استفاده از این نعمت نداریم.
 
نعمت‌­نژاد افزود: باید با مدیریت صحیح منابع آب و کنترل اضافه برداشت‌­ها، این سرمایه خدادادی را برای خود و نسل‌­های آینده حفظ کنیم.
 
وی با اشاره به لزوم نصب کنتورهای هوشمند آب گفت: کاهش منابع آب و پایین رفتن سطح آب زیر زمینی در بسیاری از نقاط کشور موجب شد تا وزارت نیرو بر اساس مصوبه مجلس شورای اسلامی، اقدام به نصب این کنتورها برای جلوگیری از برداشت‌های غیر مجاز کند.
 
نعمت‌­نژاد ادامه داد: هدف از نصب این کنتورها ایجاد محدودیت برای کشاورزان نیست، بلکه از این طریق مدیریت مصرف آب به خود کشاورزان سپرده شده و از برداشت­‌های اضافی جلوگیری خواهد شد.
 
اضافه برداشت؛ تهدیدی برای سفره های آب زیرزمینی خراسان جنوبی
 
حسین امامی مدیرعامل شرکت آب منطقه­ای خراسان جنوبی نیز گفت: برداشت بیش از حد آب از منابع زیرزمینی و کسری مخازن، باعث پیش روی جبهه آب شور و تهدید سفره‌های آب زیرزمینی استان شده است.
 
امامی با بیان این مطلب خاطر‌نشان کرد: آبیاری با آب شور در حقیقت نابودی مزارع و باغ‌ها را در پی خواهد داشت، زیرا خاک به تدریج شور شده و در نتیجه محصولاتی که به شوری حساس هستند، به ثمر نمی‌­نشینند.
 
امامی با بیان اینکه در بعضی از دشت­‌های استان این اتفاق افتاده است، افزود: وقتی آب­‌های زیرزمینی بیشتر از میزان تغذیه آبخوان برداشت شود، باعث افت سطح آب زیرزمینی و در نتیجه کاهش کیفیت آب می­‌شود، از طرفی در دشت­‌هایی از استان که دارای کفه یا گنبد نمکی است، این برداشت باعث به هم خوردن تعادل میان آب شور و شیرین و در پی آن پیش روی آب شور در بستر آب شیرین سفره‌­های زیرزمینی می­‌شود و این افزایش درجه شوری آب زیرزمینی آغازی جدی برای نمک زایی و تخریب منابع زمین­‌ها برای کویری شدن است.
 
وی با اشاره به میزان افت آب دشت­‌های استان در سال­‌های اخیر، گفت: متوسط افت آب این دشت­‌ها در یک بازه زمانی 10 ساله، حدود 34 سانتی متر است که حداکثر این افت برابر با 96 سانتی متر مربوط به دشت سده و حداقل آن با دو سانتی متر مربوط به دشت علی آباد هامون است.
 
امامی با بیان اینکه حدود 95 درصد از آب‌های مصرفی استان از منابع زیرزمینی تامین می­‌شود، گفت: در خراسان جنوبی حدود 160 میلیون متر مکعب آب بیشتر از ظرفیت آبخوان­‌های موجود برداشت می­‌شود که موجب کسری مخازن آبخوان‌ها و خارج شدن آن از حالت تعادل شده و هر چه این کسری بیشتر باشد، زنگ خطر قوی‌تری برای این دشت‌ها محسوب می‌­شود‌.
 
وی از دیگر اقدام­ات این شرکت به اجرای طرح­‌های تغذیه مصنوعی برای مهار رواناب‌ها و کنترل سیلاب­‌های فصلی و نفوذ به سفره آب زیرزمینی اشاره کرد و گفت: میزان رواناب تولید شده در سال آبی جاری 620 میلیون متر مکعب است که نسبت به سال قبل 14 درصد کاهش یافته است.
 
صرفه جویی در مصرف آب، گام موثری در تامین آب پایدار خراسان جنوبی باد
 
مدیرعامل شرکت آب منطقه­‌ای خراسان جنوبی گفت: صرفه جویی و کاهش آلودگی در بخش شرب و صنعت که مصرف کننده با کیفیت‌ترین آب‌های استان هستند، می‌تواند گام موثری در تامین آب پایدار استان باشد.
 
امامی با تاکید بر اقلیم خشک و کم آب این استان گفت: همواره محدودیت ذاتی آب از چالشهای مهم آب در خراسان جنوبی است، بطوری که در حال حاضر سالانه بالغ بر یک میلیارد و 200 میلیون متر مکعب از سفره‌های آب زیرزمینی برداشت می­‌شود که این میزان 160 میلیون متر مکعب مازاد بر ظرفیت تجدید پذیری سفره‌­های آب زیرزمینی است.
 
امامی با اشاره به اینکه از این میزان برداشت، 92درصد در بخش کشاورزی، 5 درصد در بخش شرب و 3 درصد در بخش صنعت استفاده می‌­شود، گفت: ضرورت دارد بویژه در بخش کشاورزی بعنوان بزرگترین مصرف کننده آب، با اصلاح الگوی کشت و روش­‌های آبیاری و نیز بهبود راندمان آبیاری، مصرف آب را کاهش دهیم، بطوری که با افزایش راندمان آبیاری به میزان 10 درصد و بالغ بر 100 میلیون متر مکعب آب صرفه­‌جویی می­‌شود.
 
وی ادامه داد: در بخش شرب و صنعت که مصرف کننده با کیفیت‌­ترین آب­‌های استان هستند نیز صرفه جویی و کاهش آلودگی می‌­تواند گام موثری در تامین آب پایدار استان باشد.
 
وی با اشاره به کمبود نزولات جوی در استان گفت: در تعطیلات نوروز امسال بین یک تا یک و نیم میلیون متر مکعب آب به ذخیره موجود اضافه شده است.
 
امامی افزود: در بین سدهای مخزنی هم سد اسدیه(دهانه رزه) با 24.16 میلیون متر مکعب ظرفیت، بزرگ­ترین سازه آبی است؛ هر چند که فقط 5.1 میلیون متر مکعب آب دارد و سال قبل هم 0.13 میلیون متر مکعب آبگیری شده است.
 
وی افزود: بعد از آن، سد فرخی قاین بیشترین توان ذخیره آب را دارد، اما همه آن آبگیری نشده و با ورود 1.43 میلیون متر مکعب آب در سال گذشته، ذخیره آن به 1.73میلیون متر مکعب رسیده است.
 
امامی گفت: از نظر میزان آب نیز بعد از سد اسدیه، بیشترین میزان آب به حجم 3.05 میلیون متر مکعب آب پشت سد نهرین ذخیره شده است و سد تغذیه ای شوسف هم اگر چه کمترین میزان ذخیره سازی را به ظرفیت 0.4 میلیون مترمکعب دارد، اما سال قبل همه ظرفیت آن از آب پر شد.
 
وی به سدهای در دست بهره برداری هم اشاره کرد که شامل سدهای رزه، حاجی آباد، برون، پارسا، فرخی قاین، دره بید، کریت، نهرین، سدهای تغذیه ای شوسف، سرند، حصارسنگی و باغ سنگی است.
 
۶۰ روستای خراسان‌جنوبی از آب آشامیدنی سالم محروم است
 
علی اکبربسکابادی مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی خراسان جنوبی نیز گفت: درسال ۸۴ تعداد روستاهای محروم از آب آشامیدنی سالم در استان ۱۲۰ روستا بود که با اجرای طرح‌های آبرسانی این تعداد به نصف کاهش یافت.
 
بسکابادی با بیان اینکه آب وفاضلاب روستایی استان تامین آب شرب وبهداشتی روستاها رابرعهده دارد، اظهار کرد: هم‌اکنون این استان 123 هزار و 417 مشترک آب روستایی دارد.
 
وی با بیان اینکه خشکسالی‌های چندساله در این استان هرسال بحران را جدی‌ترمی‌کند، گفت: امسال مجوز برداشت 28 میلیون و700 هزارمتر مکعب آب از چاه‌های استان صادر شده است.
 
راکدشدن شبکه آبرسانی 50 روستای استان
 
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی خراسان جنوبی افزود: به علت خشکسالی‌­ها و کاهش منابع آبی استان، فقط امکان برداشت 18 میلیون متر مکعب آب وجود دارد.
 
بسکابادی اظهار کرد: کسری 10میلیون مترمکعب ازسهمیه مصوب استفاده ازمنابع آبی استان امسال وضعیت ‌را حادتر کرده است.
 
وی افزود: برای جبران کمبود آب، شرکت آب وفاضلاب روستایی استان ازابتدای امسال تاکنون10 حلقه چاه جدید حفر و تجهیز و 11حلقه چاه را نیزکف شکنی و لایروبی کرده است.
 
مدیرعامل شرکت آب وفاضلاب روستایی خراسان جنوبی اظهارکرد: برای حفرو کف شکنی 21 حلقه چاه، 50 میلیارد ریال از محل اعتبارات تملک و دارایی و خشکسالی هزینه شده است.
 
بسکابادی از راکدشدن شبکه آبرسانی 50 روستای استان خبرداد و گفت: قطعی انشعاب 4 هزار و436 مشترک آب روستایی به علت خشکسالی و راکد شدن شبکه آبرسانی روستاها نگران کننده است.
 
وی با اشاره به اینکه آب مورد نیاز این خانوارها را تانکرهای آبرسان تأمین می‌کنند، تصریح کرد: بازهم راکد شدن شبکه آبرسانی این روستاها مشکل جدی است.
 
مصرف بهینه بهترین راه ممکن برای استفاده از سرمایه خدادادی آب
 
در پایان این گزارش نیز باید تاکید کرد کوتاه‌­ترین راه ممکن برای مبارزه با معضل کم آبی‌، استفاده صحیح و مصرف بهینه است‌.
 
طبق الگویی که متخصصان برای مصرف سرانه آب خانگی تا سال ۹۰ طراحی کرده‌اند، باید حداقل مصرف آب آشامیدنی ۳ لیتر و حداکثر آن ۵ لیتر در روز باشد.
 
همچنین حداقل مصرف آب در پخت و پز ۵ و حداکثر ۱۰ لیتر، حمام حداقل ۲۵ و حداکثر ۵۰ لیتر، لباسشویی حداقل ۱۰ و حداکثر ۲۰ لیتر و ظرفشویی حداقل ۵ و حداکثر ۱۵ لیتر که در مجموع با شستشوی خانه، کولر و دستشویی حداقل ۷۵ و حداکثر ۱۵۰ لیتر آب در روز در این الگو پیش بینی شده است، اما آمارها نشان می‌دهد طی ۳۰ سال اخیر مصرف آب در ایران بیش از ۳ برابر است و مصرف سرانه بیش از ۴ برابر شده است.
 
یکی دیگر از بخش­‌هایی که آب مصرفی مورد نیاز آن باید به کنترل در آید بخش کشاورزی است. این بخش در حال حاضر بیش از ۹۰ درصد آب تولیدی کشور را مصرف می­‌کند که با هدرروی زیادی نیز روبرو است.
 
این در حالی است که فقط ۵۱ میلیون تن تولیدات کشاورزی از این میزان آب عاید می­‌شود.
 
در بخش صنعت نیز کارشناسان معتقدند که الگوهای مصرف به درستی تنظیم نشده و مطالعه‌ای که بتواند پتانسیل صرفه­‌جویی آب در بخش صنعت را ایجاد کند، صورت نگرفته است.
 
در حال حاضر برنامه‌ریزان آب در این حوزه سرگرم مطالعاتی برای تغییر الگوی مصرف آب در بخش صنعت هستند و امیدوارند با تدوین طرح جامع آب این مطالعات نیز زودتر به پایان برسد و برای دستیابی به نتایج بهتر می‌توان از الگوهای مناسب سایر کشورها نیز در این زمینه بهره گرفت کارشناسان می­‌گویند، با استفاده از الگوهای مناسب تا ۴۰ درصد می‌توان مصرف آب صنعتی در کارخانجات را کاهش داد.
 
با این وصف با توجه به اهمیت برنامه‌های کاهش مصرف و حفظ منابع آب، این طرح در بسیاری از کشورهای جهان به شکل یک حرکت ملی درآمده و کشورهای پیشرفته مدیریت آب را به شکل دقیق و با روش‌هایی صحیح انجام می‌دهند که بهره­‌گیری افزایش تجربه­‌ها می­تواند به کشورهای در حال توسعه ازجمله ایران کمک کند،
 
فعالیت‌­هایی که کشورهای در حال توسعه مانند هند، چین و تایوان در بخش­‌های مختلف صنعتی، کشاورزی و شهری در زمینه مدیریت آب انجام داده‌اند گویای این مطلب است که مدیریت مصرف و حفظ منابع آب با به کارگیری روش‌های اصولی، علمی و استراتژیک قابل اجراست.