آسیب متروی تهران به یک اثر تاریخی

تدبیر24: مسجد تاریخی فخرالدوله به مسجد فخرآباد هم معروف است مسجدی که ساخت آن به دست حاج میرزا علی‌خان امین‌الدوله در سال ۱۳۲۴ آغاز شد و در سال ۱۳۲۸ به همت اشرف‌الملوک فخرالدوله و روبروی خانه او به اتمام رسید.

این بنا که معمارش مارکوف بوده، به شکل مکعب آجری شامل دو شبستان و دارای یک گنبد اصلی بزرگ است. همچنین چهار نیم‌ستون آجری بنا که در بالای هریک، گنبد کوچکی قرار دارد از مشخصات بناست.

ولی با همه تزئینات و زیبایی هایش، هر از گاهی تیشه به ریشه آن می زنند. یک خبرگزاری در سال ۹۰ از تخریب کامل ساختمان پرچم که نخستین هتل آپارتمان ایران به حساب می آمد خبر داد و اعلام کرد که به جای این بنای تاریخی اما ثبت نشده تهران، قرار است یک ساختمان تجاری ساخته شود. ساختمانی که در حریم درجه یک مسجد فخرالدوله قرار دارد و به این بنای ثبت شده در فهرست میراث ملی صدمه می زند.

حتی در این باره، مهدی معمارزاده کارشناس میراث فرهنگی گفته بود که ساختمان پرچم در حالی تخریب شد که ساخت و ساز صورت گرفته در ساختمان پرچم در حریم درجه یک مسجد فخرالدوله انجام شد هر چند که حریم و ساختمان در فهرست میراث ملی کشور به ثبت رسیده بود.

این کارشناس میراث فرهنگی با بیان این که حتی حرمت مسجد را نگه نداشتند گفته بود: ارتفاع ساختمان ساخته شده به جای ساختمان پرچم به اندازه ای است که دید منظری مسجد را در قسمت شمالی کور کرده و ارتفاع آن به گنبد مسجد رسیده است و در مجموع ساخت و ساز صورت گرفته، شکل قانونی ندارد.

با وجود اعتراض کارشناسان میراث فرهنگی اما این موضوع نه از طرف سازمان میراث فرهنگی پیگیری شد و نه متولیان شهری. به همین علت در مدت سه سال مجتمع تجاری بزرگی در محله فخر آباد (دروازه شمیران) ساخته شد بدون توجه به جانمایی درست آن در چهارراه دروازه شمیران و افزایش ترافیک آن محدوده.

غیر از این، مجتمع تجاری ساخته شده که بیخ گوش مسجد فخرالدوله قرار گرفته، آنقدر به این بنا نزدیک شده که فاصله گنبد تا دیوار مجتمع شاید بیشتر از ۱۰ متر هم نباشد. با این وجود دیوار چسبیده به گنبد را با تقاشی مسجد تزئین کرده اند تا شاید این تداخل در حریم یک بنای تاریخی کمی توجیه بصری داشته باشد.

ساخت این مجتمع تجاری، گودبرداری های آن و ساخت و ساز چنین ساختمانی با ماشین آلات سنگین پیکره مسجد تاریخی فخرالدوله را بارها و بارها لرزاند و ترک هایی نیز بر گنبد آن وارد کرد ولی این تنها گزند سرمایه گذاران تهرانی نبود که پایه های این بنای تاریخی را سست کرد بلکه عبور متروی دروازه شمیران نیز آسیب دیگری است که بر پیکر این بنا وارد می شود.

هر دو دقیقه یک بار ساختمان مسجد تاریخی فخرالدوله به واسطه عبور مترو دروازه شمیران می لرزد. همین لرزشها باعث شده تا کاشی های کرم، فیروزه‌ای و لاجوردی این بنای تاریخی فرو بریزد.

این آسیب را حسین صالحی رئیس هیئت امنای مسجد فخرالدوله نیز تایید می کند و می گوید: اگر محتمع تجاری دید گنبد این مسجد را گرفت، اما عبور مترو نیز باعث شده تا شاکله گنبد آسیب جدی ببیند.

صالحی از نوشتن نامه ای به مدیرعامل مترو خبر می دهد و می گوید: نامه نوشتیم که گنبد این مسجد ترک برداشته است ولی جوابی نگرفتیم. هر روز این مسجد بارها و بارها می لرزد و آسیب وارد شده به بنا عمیق تر می شود. حتی یک بار آن را مرمت کردیم ولی فایده نداشت چون مرمت ها دوباره آسیب دید.

مسجد فخرالدوله یک بنای تاریخی ثبت شده در فهرست میراث ملی است اگر متولیان میراث فرهنگی در دولت دهم آنقدر دلسوز نبودند تا بتوانند جلوی اقدام سرمایه گذار را برای ساخت مجتمع تجاری در حریم درجه یک آن بگیرند اما این بار آسیب دیدگی مسجد در دولت یازدهم دوباره خبر ساز شده است. دولتی که متولیان میراثش، ادعای حفاظت و دلسوزی دارند بنابراین باید فکری به حال این بنای مذهبی به جا مانده از اشرف‌الملوک فخرالدوله کرد.