زمین «ناصرالدین شاه»ثبت ملی شد

  تدبیر24:  امتداد خیابان پیروزی و در شرق اتوبان شهید عباس دوران، بیرون از مناطق ۲۲ گانه شهرداری تهران، تفریح‌گاه عهد ناصری است که در آن تدارکات شکار، اسب‌دوانی، و مراسم‌هایی مانند گردش انجام می‌شد، ‌حتی در بیشتر نقشه‌های تاریخی تهران نام «فرح‌آباد» در کنار دوشان‌تپه و میدان اسب‌دوانی آمده است.

فرهاد نظری،‌ مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی که در طول یک ماه گذشته کارشناسان دفترش تلاش زیادی برای ثبت این محوطه‌ی تاریخی انجام داده‌اند، درباره‌ی بازی چوگان و این محوطه‌ تاریخی می‌گوید: «چوگان» از مهم‌ترین مصادیق میراث فرهنگی ناملموس ایران و یکی از بازی‌های بسیار قدیم جهان است. شاید نخستین ورزش گروهی جهان است که تا کنون استمرار یافته است. قدمت این بازی مهّم دست‌کم به دوره‌ی هخامنشیان می‌رسد.

معروف است که «چون اسکندر تصمیم گرفت به ایران حمله کند «دارا» گوی و چوگانی برایش فرستاد تا به جای کشورگشایی به بازی پردازد».

او با اشاره به ثبت این بازی در فهرست میراث معنوی به عنوان میراث ناملموس در 19 اسفند 1388، به تاکیدات مقام معظم رهبری نسبت به شناخت و ترویج «چوگان» اشاره می‌کند.

وی با تاکید بر این که این بازی همواره مورد تاکید مقام معظم رهبری بوده توضیح می‌دهد: به همین دلیل و در راستای پاسداری و ترویج چوگان «مجموعه‌ی چوگان و سوارکاری فرح‌آباد» در شرق تهران در دهم خرداد ماه سال جاری به شماره‌ی 31251 در فهرست آثار ملّی غیرمنقول ایران ثبت شد.

زمین چوگان فرح‌آباد

نظری در ادامه با بیان این نکته که با توجه به شواهد و مدارک عهد صفوی و تسمیه‌ی مکان‌هایی به «فرح‌آباد» (مثلاً فرح‌آباد ساری) در دوران صفویه، احتمالاً فرح‌آباد تهران نیز سابقه‌ای صفوی باید داشته باشد که نیازمند جستجو در متون تاریخی است، ادامه می‌دهد: هر چند تهران از دوره‌ی صفویه مورد توجه قرا گرفت و صورت شهر به خود گرفت، اما در دوران قاجار به‌ویژه از دوره‌ی «ناصرالدین‌شاه» نام «فرح‌آباد» و فعالیت‌های صورت گرفته در آن به تعداد زیادی در مکتوبات (خاطرات، روزنامه‌ها، یاداداشت‌های روزانه و ...) آمده است.

وی منطقه‌ی «فرح‌آباد» را از جمله تفریح‌گاه‌های عهد ناصری می‌داند که در آن تدارکات شکار، اسب‌دوانی، و مراسمی مانند گردش انجام می‌شده و اضافه می‌کند: در بیشتر نقشه‌های تاریخی تهران نام «فرح‌آباد» در کنار «دوشان‌تپه» و میدان اسب‌دوانی ذکر شده است و در برخی جزییات نقشه‌ی محوطه نیز آورده شده است.

او در ادامه به روزنامه‌ی خاطرات ناصرالدین‌شاه که در آن به اسب‌دوانی «عزیزالسلطان» در این ناحیه اشاره کرده می‌پردازد: «روز سه شنبه 8 ربیع‌الاول ... غروبی آمدیم دوشان تپه. عزیزالسلطان بین راه سواره ایستاده بود، با ما آمد. ماشاءالله اسب می‌دواند، بازی می‌کرد». (ناصرالدین‌شاه، روزنامه خاطرات ناصرالدین‌شاه، ص 103).

نظری همچنین به یادداشت‌های «دوستعلی‌خان معیرالممالک» درباره‌ی مراسم اسب‌دوانی در دوره‌ی ناصرالدین‌شاه تاکید می‌کند، که گفته است؛ «ابتدا این مراسم در باغ‌شاه اجرا می‌شد، سپس به صحرای محل کنونی فرح‌آباد منتقل شد.»

مدیر کل دفتر ثبت آثار تاریخی همچنین به ثبت «کاخ سلطنتی فرح‌آباد» در قسمت شمالی این مجموعه در 20 بهمن ماه 1355 به شماره‌ی 1331 اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: در پرونده‌ی ثبتی این اثر که متعلق به دوره‌ی قاجار است، اطلاعات، اسناد و مدارکی موجود است. همچنین در این پرونده تصاویری موجود است که عمارت «فرح‌آباد» را در دست مرمت نشان می‌دهد.

وی این مجموعه را یک مجموعه با ‌«حیثیت تاریخی» و شئون ملی می‌داند و می‌گوید: این مجموعه میدان اسب‌دوانی ناصرالدین‌شاه قاجار بوده است، تنها زمین اسب‌دوانی و چوگان‌بازی ایران است که اززمان قاجار تا کنون همچنان به حیاتش ادامه می‌دهد و همچنین دربردانده‌ی عناصر معماری از دوره‌ی قاجار تاکنون است، در واقع به تعبیری می‌توان اینجا را موزه‌ی «اسب‌دوانی» و «چوگان» ایران از قاجار تا امروز دانست.

به گفته‌ی وی در این مجموعه «اصطبل قاجاری واقع،‌ موزه اسب متعلق به دوره‌ی پهلوی،‌ نقاشی پشت شیشه در موزه اسب، کاخ فرح‌آباد و کالسکه خانه با معماری مدرن قرار دارد.

او در پایان با تاکید بر این نکته که مطالعه درباره‌ی این موضوع می‌تواند در برنامه‌ریزی آینده‌ی تهران اثرگذار باشد، توضیح می‌دهد: از زمان پایتخت شدن تهران، حومه‌ی شرقی تهران به دلیل آب و هوای مطلوب و داشتن کوه‌ها و انهار به تفرجگاه تهران تبدیل شد. به همین دلیل است که بسیاری از کاخ‌های شاهان قاجار علاوه بر مناطق شمالی تهران در این قسمت از تهران بنا شده است. فرح‌آباد و دوشان‌تپه نیز در این دسته قرار می‌گیرند. این روند تا اوائل حکومت پهلوی ادامه داشته است، از این زمان به بعد نواحی غربی طهران برای گسترش شهر در نظر گرفته می‌شود.