کاهش 35 درصدی روزهای گردوغباری در سال 95

تدبیر24»اوج گیری هجمه ها علیه عملکرد دولت تدبیر و امید در حوزه های گوناگون، حوزه محیط زیست را نیز در برابر نقدهای غیرکارشناسی قرار داد. در روزهای اخیر عملکرد دولت در مبارزه با پدیده گرد وغبار از تیر نقد مخالفان دولت درامان نماند و ادعاهایی مبنی بر اینکه دولت اقدام های اثرگذاری در کاهش گرد وغبار در مناطق جنوبی و غربی کشور انجام نداده است، در فضای رسانه ای کشور مطرح شد.
«ضیاءالدین شعاعی» رییس ستاد ملی مقابله با گرد وغبار در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا به اقدامات اجرایی دولت در بخش های گوناگون در سه سال گذشته و با هدف کاهش و کنترل گرد وغبار به ویژه در استان های جنوبی و شرقی کشور اشاره کرد.
شعاعی تشکیل ستاد ملی مقابله با گرد وغبار و همچنین رایزنی های منطقه و بین المللی با سایر کشورها برای حل معضل گرد وغبار در کشور را از مهمترین اقدام های صورت گرفته در دولت یازدهم عنوان کرد و از ثمربخش بودن فعالیت ها و تلاش های دولت در کنترل منشاء های داخلی گرد وغبار در کشور سخن گفت.
متن کامل گفت وگو با شعاعی به شرح زیر است:

** ایرنا: در هفته های اخیر، هجمه های بسیاری را در فضای رسانه ای کشور علیه اقدام های دولت در بخش مبارزه با گرد وغبار شاهد بودیم. ارزیابی شما چیست؟
** شعاعی: مقابله با گرد وغبار و مساله کنترل کامل این بلای طبیعی که در سال های اخیر، گریبان ایران را گرفته، دو موضوع متفاوت است. منتقدان و مخالفان نباید قرار را بر کنترل کامل این پدیده در این مدت زمان بگذارند چرا که ریشه کنی این معضل نیازمند 50 سال زمان است. آن هم در صورتی که همه شرایط نظیر بودجه، همکاری میان کشورهای منطقه و امنیت برقرار شود. ریشه این معضل در 50 سال گذشته است به همین دلیل معادل همین میزان، زمان لازم است تا ریشه کن شود. این خاصیت مشکلات زیست محیطی است. بحران های زیست محیطی یک شبه به وجود نیامده اند که یک شبه نیز بتوان آن ها را حل کرد.
بنابراین، اگر منظور منتقدان این است که دولت گرد وغبار را به طور کامل کنترل نکرد، پاسخ همین است اما اگر اطلاعی از اقدام های صورت گرفته برای کنترل بخشی از این معضل ندارند، در ادامه به تلاش ها و برنامه دولت اشاره خواهم داشت.

** ایرنا: یکی از مهمترین گام های دولت برای مبارزه با گرد وغبار آبگیری بیش از 80 درصدی تالاب هورالعظیم به عنوان یکی از مهمترین کانون های داخلی گرد وغبار، بود. در این باره توضیح دهید.
** شعاعی: در حال حاضر بیش از 70 تا 80 درصد این تالاب آبگیری کرده است. به عبارت بهتر، یک منبع بزرگ تولید گرد وغبار یا به عبارتی ظرفیتی که می توانست تهدیدی برای جنوب خوزستان و شهر اهواز باشد، به طور کامل کنترل شده است. اکنون تمام منطقه نفتی آبگیری شده و تنها نقطه هایی که چاه نفت یا تاسیسات در آن قرار داشته اند به صورت خاکریزی کوچک باقی مانده اند.
تمام حوضچه های یک تا چهار و بخش عظیمی از حوضچه پنج آبگیری شده است. تمام هورالعظیم از جاده اهواز- خرمشهر تا مرز آبگیری شده است. آیا این به معنای مقابله با گرد وغبار نیست؟ شاهکار دیگر سازمان حفاظت محیط زیست در هماهنگی دو وزارتخانه نفت و نیرو بوده است. از طرفی، سازمان محیط زیست به رغم میل طرف عراقی به احیای زمین های در اختیار خود، این کشور را متقاعد ساخت که این یک معضل بین المللی است که با همکاری میان کشورهای درگیر باید حل و فصل شود.

** ایرنا: به طور عینی و تجربی شاهد بهبود وضعیت گرد وغبار در بسیاری از شهرهای جنوبی و غربی کشور در یکی دو سال اخیر نسبت به سال های قبل تر بودیم. آیا آمارها و ارقام نیز گویای همین پیشرفت ها است؟
** شعاعی: عملیاتی شدن برنامه ها زمانی امکان پذیر خواهد بود که دارای پشتوانه مطالعات قوی و کارشناسی شده باشند. براساس اطلاعات گردآوری شده، استان خوزستان دارای 349 هزار هکتار عرصه گرد وغبار است. 120 هزار هکتار از این میزان بحرانی است و 30 تا 40 هزار هکتار فوق بحرانی است. انتقال آب یکی از برنامه های دولت برای کنترل گرد و غبار در این مناطق است که دولت در همکاری با وزارت جهاد و کشاورزی و وزارت نفت تصمیم به آن گرفتند.
اطلاعات مربوط به حادثه های مرتبط با گرد وغبار موجود در کشور از سال 1393 تاکنون به کمک زیرساخت ها مستند شده اند. در سال 1395 تعداد حادثه گرد وغبار در اهواز 27 مورد بود در حالی که سال های پیشتر، به دلیل فراوانی مراکز تولید گرد وغبار تعداد روزهای تشدید گرد وغبار در این منطقه به 77 مورد نیز رسیده بود. از میزان 27 مورد حادثه گرد وغبار در سال گذشته نیز 24 مورد آن دارای منشاء خارجی بود. توجه کنید که در مورد تعداد صحبت می کنیم نه شدت گرد وغبار. باید اذعان کرد که سه مورد اخیر گرد وغبار در استان خوزستان به دلیل نزدیکی منشاء داخلی با اهواز، فجایعی مانند قطعی آب و برق را به همراه داشت.

** ایرنا: گفت وگوهای بین المللی که به طور جدی در این سال ها از طرف رییس سازمان حفاظت محیط زیست با سفر به کشورهای مختلف پیگیری شده است، چه ثمرهایی داشته است؟
** شعاعی: از برخی منتقدان باید پرسید که آیا برگزاری کنفرانس بین المللی گرد وغبار با تصویب مجمع عمومی سازمان ملل در تهران بنا بر اصرار و پافشاری های دولت جمهوری اسلامی رویداد کمی است؟ اگر تعداد کنفرانس های بین المللی که در تهران برگزار شده شمارش کنیم، تعداد انگشتان دست نخواهند بود. یکی از این کنفرانس ها مربوط به گرد وغبار است که 11تا 14 تیرماه امسال برگزار خواهد شد. برگزارکننده این کنفرانس سازمان ملل و میزبان آن ایران خواهد بود. هدف از برگزاری این کنفرانس یافتن راه حل فرامرزی و برون مرزی برای کنترل و مهار پدیده گرد وغبار است. مصوبه های این اجلاس به دولت های آینده برای هماهنگی میان کشورهای منطقه کمک خواهد کرد.
از دیگر اقدام های صورت گرفته برای مبارزه با پدیده گرد وغبار، تشکیل ستاد مقابله با گرد وغبار در شورای عالی محیط زیست بود. این یکی از افتخارات سیستم اجرایی کشور است که از این طریق به پرسش های زیادی در رابطه با این معضل همیشه مطرح بود، پاسخ داد.
کنترل گرد وغبار در استان خوزستان نیازمند هزاران میلیارد اعتبار است از طرفی دولت به دلایل مشخصی در تامین بودجه دچار تنگناهایی است. با وجود این، تلاش کرده تا منابع مالی را به حل این معضل اختصاص دهد. بهبود وضعیت بودجه دولت در آینده بر سرعت مقابله با گرد وغبار خواهد افزود و این بحران در سطح کشور و منطقه حل خواهد شد.

** ایرنا: سفرهای مختلف و متعدد رییس سازمان حفاظت محیط زیست به کشورهای همسایه همچون عراق و عربستان چه نتایجی در پی داشته است؟ آیا به همکاری های منطقه ای منجر شده است؟
** شعاعی: حدود 11 نشست با عراقی ها برگزار شد. دولت عراق که در نشست های پیش از این، منشاءهای داخلی در ایران را مطرح و نقش عراق در تولید گرد وغبار را انکار می کرد، در همه این نشست ها متقاعد شد که منشاء های تولید گرد و غبار در این کشور بر محیط زیست ایران اثر منفی گذاشته است. استمرار نشست ها باعث شد تا عراق راضی به همکاری شود. در برابر اما، تلاش ها برای مذاکره با دولت عربستان به دلیل شرایط منطقه ای به همکاری میان ایران و عربستان منجر نشد و درخواست های ایران برای همکاری بی پاسخ ماند.
دو کشور اردن و سوریه نیز به دلیل عدم تمایل به همکاری و نداشتن امنیت حاضر به همکاری در مبارزه با گرد وغبار نشدند. به وفاق نرسیدن با برخی کشورهای همسایه باعث شد تا ایران همکاری با کشورها را از طریق سازمان ملل پیگیری کند که خوشبختانه منجر به کنفرانس تیرماه 96 شد.

** ایرنا: اکنون که تنها کشور عراق به درخواست همکاری پاسخ داده است، چه راهکارهایی دولت های دو کشور برای کاهش گرد وغبار منطقه در نظرگرفته اند؟
** شعاعی: بسیاری از مراکز تولید گرد وغبار در عراق ناشی از ترک مردم از مناطق است. اگر مشکل امنیت عراق حل شود و مردم دوباره به زمین های خود بازگردند و کشاورزی در این مناطق از سر گرفته شود، 40 تا 50 درصد مشکلات گرد وغبار این منطقه خاتمه می یابد.
براساس تفاهمنامه امضا شده میان دو کشور، ایران یک ایستگاه تحقیقاتی با همکاری وزارت محیط زیست عراق در این کشور ایجاد خواهد کرد. همچنین تجربه های جمهوری اسلامی در سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری و دفتر بیابان که تجاربی 70 ساله در بیابان زدایی دارد به عراقی ها منتقل خواهد شد.

** ایرنا: در مناظره دوم ، برخی نامزدهای ریاست جمهوری برای بار دیگر تلاش های دولت را در مقابله با خشکسالی و گرد وغبار به ویژه در مناطق جنوب شرقی کشور و مسائل موجود بر سر رود هیرمند و هامون زیر سوال بردند. در این بخش چه اقدام هایی صورت گرفته است؟
** شعاعی: ریشه اصلی مساله هامون و هیرمند در کشور همسایه است. بسیاری از اقدام های لازم از توان دولت خارج است. دولت های گذشته نیز با افغانستان بر سر حقابه تالاب هیرمند گفت وگو کرده بودند اما نتیجه ای در بر نداشت. ظرفیت این تالاب بیش از 15 میلیارد مترمکعب است. این تالاب عظیم از دیرباز با آبگیری باعث تلطیف هوا و رشد اقتصادی منطقه می شد.
در زمان اشغال افغانستان توسط شوروی سابق، این کشور با ساخت سد، ذخیره گاه هایی ایجاد کرد و روی رژیم سیلابی هامون تاثیر مستقیم گذاشت. اکنون تنها بر اساس یک موافقت نامه قدیمی، حدود 25 مترمکعب در هر ثانیه ذخیره سازی می شود؛ یعنی حدود 850 میلیون مترمکعب در سال که تنها یک سیزدهم ذخیره این تالاب و حداقل آن است.
آب شرب زابل و زاهدان از این منبع تامین می شد. اعتراض ایران با پاسخ غیرکارشناسی افغانستان مبنی بر اینکه ایران حقابه خود را به جای استفاده در تالاب در چاه نیمه ها ذخیره می کند، روبه رو شد. افغانستان سیلاب ها را مهار می کند. همانند اتفاقی که هفته گذشته رخ داد. خوشبختانه در پی مهار سیلاب، دیوار مرزی شکسته شد و آب قابل توجهی وارد تالاب شد. اما بر اساس گزارش های رسیده، این کشور به دنبال کنترل همین سیلاب ها است که گاهی در ایران جاری می شود.
باید از فرصت های سیاسی که در ارتباط با دولت افغانستان و حضور افاغنه در ایران استفاده کنیم و آنان را متعهد به رهاسازی آب کنیم. هیچ کم کاری از طرف دولت و مسوولان محیط زیست در این زمینه صورت نگرفته است جز اینکه افغانستانی ها حاضر به مذاکره بر سر مسائل آب نیستند.